سلام خسته نباشید ببخشید ایا این روایت صحیح است (عن سالم بن قبیصه،قال:شهدت علی بن الحسین علیه السلام و هو یقول:انا اول من خلق الارض،و انا اخر من یهلکها.فقلت له:یا بن رسول الله!و ما ایه ذلک؟قال:ایه ذلک ان ارد الشمس من مغربها الی مشرقها،و من مشرقها الی مغربها فقیل له:افعل ذلک. ففعل) سالم بن قبیصه گوید:امام سجاد علیه السلام را دیدم که میفرمود:من اولین کسی هستم که زمین را خلق کرد و اخرین کسی هستم که ان را هلاک میکنم!عرض کردم:نشانه اش چیست؟حضرت فرمود:نشانه اش این است که اگر بخواهم خورشید را از مغرب به مشرق و از مشرق به مغرب میبرم.پس به حضرت عرض کردم:انجام دهید،پس انجام دادند منابع:دلایل امامه ص ۱۹۹ نوادر المعجزات ص۲۵۴ مدینه العاجز ج۴ ص۲۵۸

روایت مورد اشاره را باید از دو جهت سندی و مدلولی مورد بررسی قرار داد. سند روایت به خاطر حضور دو نفر از روایان مجهول از جمله عبدالله محمد بن البلوی و سالم بن قبیصه، (که برخی علمای علم الرجال در کتاب های رجالی سالم بن قصیبه را فردی مجهول، غیر موثق و دشمن شیعه معرفی نموده اند که می خواسته با این احادیث به اظهار غلّو در اعتقادات شیعیان بپردازد و در طول تاریخ آنان را تخریب کند)(1)؛ در سلسله اسناد، آن را از روایات ضعیف شمرده اند و به همین دلیل بخشی از مدلول روایت قابل پذیرش نمی باشد.اگر چه معصومین علیهم السلام به اذن الله تعالی دارای قدرت تصرف در تکوینیات می باشند و به سبب آن دارای اعجازات و کراماتی مهم هستند ولی در بررسی مدلولی و محتوایی روایت، در صدر روایت (انا اول من خلق الارض...) نیز حسب تحقیق، به نوعی «تصحیف» یا «حذف» صورت گرفته و متن به صورت دقیق ضبط نشده است. که همین موضوع باعث ایجاد شبهاتی در زمینه خالق بودن معصومین (علیهم السلام) به وجود آمده است. در حالی که فقط خداوند متعال است که خالق می باشد و اگر بندگان خدا نیز چیزی را درست کنند اطلاق صفت «خالقیت» بر آن صحیح نیست چرا که خالقیت تعریف مشخص و معلومی دارد. توضیح بیشتر این روایت از دو بخش تشکیل شده است که یک بخش آن قابل پذیرش و بخش دیگر قابل پذیرش نیست . این که امامان ما به اذن الهی قدرت تکوینی دارند و می توانند در عالم تصرفاتی بکنند , و مثلا خورشید را حرکت دهند , شکی در آن نیست و کرامات متعددی در این زمینه از معصومین علیهم السلام خصوصا حضرت علی علیه السلام در منابع معتبر روایی و تاریخی شیعه و اهل سنت ثبت و ضبط شده است. اما این که امامان خالق زمین یا آسمان و ... باشند , مورد پذیرش نیست , چرا که خداوند با صراحت می فرماید : «أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ تَبَارَکَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ» ” «… آگاه باشید که آفرینش و تدبیر (جهان)، از آن او (و به فرمان او) است! پر برکت و بى زوال است خداوندى که پروردگار جهانیان است»(2) و می فرماید : “هَلْ مِنْ خَالِقٍ غَیْرُ اللَّهِ یَرْزُقُکُمْ مِنْ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَاإِلَهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَکُونَ». ” . «… آیا آفریننده اى جز خدا هست که شما را از آسمان و زمین روزى دهد؟! هیچ معبودى جز او نیست؛ با این حال چگونه (به سوى باطل) منحرف مى شوید؟!». (3)و می فرماید :«… بگو: خدا آفریننده همه چیز است؛ و اوست یکتا و حاکم بر همه چیز» و «… بگو: خدا آفریننده همه چیز است؛ و اوست یکتا و حاکم بر همه چیز».(4) در روایات معصومین نیز به روشنی , تصریح شده است که خداوند خالق اشیاء است. به عنوان نمونه به چند روایات اشاره می شود:- هروى می گوید :« قُلْتُ لِلرِّضَا ع یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا شَیْ ءٌ یَحْکِیهِ عَنْکُمُ النَّاسُ قَالَ وَ مَا هُوَ قُلْتُ یَقُولُونَ إِنَّکُمْ تَدَّعُونَ أَنَّ النَّاسَ لَکُمْ عَبِیدٌ فَقَالَ اللَّهُمَّ فاطِرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ عالِمَ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَهِ أَنْتَ شَاهِدٌ بِأَنِّی لَمْ أَقُلْ ذَلِکَ قَطُّ وَ لَا سَمِعْتُ أَحَداً مِنْ آبَائِی » (5) به حضرت رضا علیه السّلام عرض کردم یا ابن رسول اللَّه این چه مطالبى است که از شما نقل مى شود فرمود کدام مطلب؟. عرض کردم میگویند شما ادعا میکنید که مردم بنده شما هستند فرمود بار خدایا، اى آفریننده آسمانها و زمین که از پنهان و آشکار اطلاع دارى تو میدانى که من هرگز چنین چیزى را نگفته ام و نه از هیچ یک از آباء خود شنیده ام خدایا تو میدانى که این امت چه ستمها بما روا میدارند این نیز یکى از آنها است. - در روایت دیگر فرمود :” فَأَمَّا الْخَلْقَ وَ الرِّزْقَ فَلا _ مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَوَّضَ أَمْرَ الْخَلْقِ وَ الرِّزْقِ إِلَى حُجَجِهِ ع فَقَدْ قَالَ بِالتَّفْوِیضِ وَ الْقَائِلُ بِالْجَبْرِ کَافِرٌ وَ الْقَائِلُ بِالتَّفْوِیضِ مُشْرِک ” (6)” خلق و رزق به ما واگذار نشده است , کسی که گمان کند خلق و رزق به ما واگذار شده است قائل به تفویض شده است و چنین کسی مشرک است ” - امام عصر عجل الله تعالی فرجه: ” إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى هُوَ الَّذِی خَلَقَ الْأَجْسَامَ وَ قَسَمَ الْأَرْزَاقَ … فَأَمَّا الْأَئِمَّهُ ع فَإِنَّهُمْ یَسْأَلُونَ اللَّهَ تَعَالَى فَیَخْلُقُ ”(7)خداوند است که خالق اجسام است و ارزاق را تقسیم می کند … ائمه دعا می کنند و خداوند خلق می کند. - ابو هاشم جعفرى گوید :«” وَ الْمُفَوِّضَهُ مُشْرِکُونَ مَنْ جَالَسَهُمْ أَوْ خَالَطَهُمْ أَوْ وَاکَلَهُمْ أَوْ شَارَبَهُمْ أَوْ وَاصَلَهُمْ أَوْ زَوَّجَهُمْ أَوْ تَزَوَّجَ إِلَیْهِمْ أَوْ أَمِنَهُمْ أَوِ ائْتَمَنَهُمْ عَلَى أَمَانَهٍ أَوْ صَدَّقَ حَدِیثَهُمْ أَوْ أَعَانَهُمْ بِشَطْرِ کَلِمَهٍ خَرَجَ مِنْ وَلَایَهِ اللَّهِ عَزَّوَ جَلَّ وَ وَلَایَهِ الرَّسُولِ ص وَ وَلَایَتِنَا أَهْلَ الْبَیْت ”» (8)” از حضرت رضا علیه السّلام راجع بغالیان و مفوّضه فرمود غالیان کافرند و مفوضه مشرک هستند (مفوضه کسانى هستند که میگویند خداوند خلقت را به ائمه واگذار کرده) هر که با آنها مجالست نماید و آمیزش داشته باشد یا بخوردن و آشامیدن بنشیند یا با آنها رابطه برقرار کند و یا بآنها دختر بدهد و یا دختر بگیرد یا امانت بگیرد و یا بآنها اعتماد کند و یا سخن آنها را تصدیق کند یا بآنها کمک کند بیک کلمه از ولایت خدا و پیامبر و ولایت ما اهل بیت خارج خواهد شد. ” راوی می گوید :“قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع زَعَمَ أَبُو هَارُونَ الْمَکْفُوفُ أَنَّکَ قُلْتَ لَهُ إِنْ کُنْتَ تُرِیدُ الْقَدِیمَ فَذَاکَ لَا یُدْرِکُهُ أَحَدٌ وَ إِنْ کُنْتَ تُرِیدُ الَّذِی خَلَقَ وَ رَزَقَ فَذَاکَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ فَقَالَ کَذَبَ عَلَیَّ عَلَیْهِ لَعْنَهُ اللَّهِ مَا مِنْ خَالِقٍ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ حَقٌّ عَلَى اللَّهِ أَنْ یُذِیقَنَا الْمَوْتَ وَ الَّذِی لَا یَهْلِکُ هُوَ اللَّهُ خَالِقُ الْخَلْقِ بَارِئُ الْبَرِیَّهِ ” (9) “به حضرت صادق علیه السّلام عرض کردم: ابو هارون نابینا مدعى است که شما به او فرموده اید اگر اراده قدیم را دارى ذات او را هیچ کس درک نخواهد کرد و اگر منظورت کسى است که خلق می کند و روزی می دهد , پس او محمّد بن علی است فرمود بر من دروغ بسته خدا لعنتش کند خالقى جز خداى یکتا که شریکى ندارد نیست خداوند بما مرگ را میچشاند کسى که هرگز نخواهد مرد او آفریننده یکتا است که تمام جهان را بوجود آورده است ” بنابراین هر روایتی که سخن از خالق بودن ائمه علیهم السلام به میان آور؛ حتی با فرض صحن سند آن، بر خلاف آیات و نص صریح قرآن و روایت معتبر و متواتر می باشد و از سوی علمای شیعه مورد پذیرش واقع نمی شود یا آن را به تأویل می برند. دلیل این نگاه شیعه به حدیث و دقت فراوان شیعیان در بررسی احادیث هم در حقیقت توصیه ها و سفارشات معتبر خود معصومین علیهم السلام است از جمله حدیث زیر از امام صادق علیه السلام که می فرمایند:« لا تصدق علینا الا ما وافق کتاب الله و سنة نبیه »(10) « روایتی که از ما نقل می شود را تصدیق نکنید مگر زمانی که موافق با کتاب خدا و سنت پیامبرش باشد » البته اگر از ضدیت روایت مورد نظر, با آیات و روایت و ضعف راوی آن چشم بپوشیم , احتمال است که در فراز مذکور از روایت تصحیف رخ داده باشد و نسخه نویسان برخی از کلمات آن را سهواً ضبط نکرده باشند , یعنی امام سجاد علیه السلام فرمودند که: ” من اولین کسی هستم که خداوند خلقش کرده است و آخرین کسی است که جانش را می گیرد ” , سپس امام علیه السلام به عنوان شاهد که بنده برگزیده الهی هستند از قدرت خویش در حرکت خورشید سخن به میان می آورد.گواه بر این سخن آن است که در ادامه روایت امام سجاد علیه السلام متذکر می شود که بنده و مربوب خداوند است و خداوند دعایش را در استجابت دعایش اجابت کرده است : ” سألت ربّی ثلاثا فأعطانی، سألته أن یحل فی ما حل فی سمیّی من قبل، ففعل تعالى و ان یرزقنی العباده ففعل، و ان یلهمنی التقوى ففعل تعالى ”این نکته به این معناست که امام سجاد علیه السلام خودش را بنده و مخلوق خداوند می داند نه خالق زمین و قدرتی در برابر قدرت خداوند .(نستجیر بالله تعالی)لذا می بینیم که در پاورقی کتاب ” مدینه معاجز ” تصریح شده است که در مصدر اصلی روایت , آمده است که امام سجاد علیه السلام می گوید :” من اولین کسی هستم که خداوند خلقش کرده و آخرین کسی هستم که جانش را می گیرد این عبارت عربی در پاورقی کتاب مدینه المعاجز آمده است” فی المصدر: أنا أوّل من خلق اللّه و آخر من یهلکها. ” (11) در پایان باید گفت برای بررسی احادیث باید از متخصصان علوم الدرایه، علوم الحدیث و علم الرجال برای شناخت احادیث کمک گرفت و متاسفانه هم نسخه نویسان در ثبت و ضبط برخی احادیث سهو یا خطا کرده و به صورت دقیق کلام امام علیه السلام را ضبط و ثبت نکرده اند و هم این افرادی که به روایات مراجعه می کنند بدون داشتن دانش حدیثی و رجالی لازم، دچار شبهاتی می شوند. پی نوشت ها:(1) مستدرکات علم رجال الحدیث ج 4 ص 9 ش 6042.(2) اعراف/54.(3) فاطر/3.(4) رعد/16.(5) عیون الاخبار ج 2 ص 184.(6) عیون الاخبار ج 2 ص 202 _ ج 1 ص 124.(7) الغیبه طوسی ص 294.(8) عیون الاخبار ج 2 ص 203.(9) رجال کشی ج 2 ص 488.(10) وسائل الشیعه ج 27 ص 123.(11) مدینه معاجز الائمه ج 4 ص 258. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه