اینجانب استاد دانشگاه در استانبول هستم، سوالی برایم پیش آمده که مناسب دیدم با شما عزیزان مطرح نمایم، شما در علم اصول فقه، عقل را از طریق اثبات عقلی که هنوز حجیت آن اثبات نشده؛ حجت می دانید، آیا این یک دور نیست؟

الف:معارف بشری از کجا شروع می‏شوند؟ سرمایه اولیه این معرفتها را چگونه تحصیل می‏کنیم . قهرا ما قضایایی داریم که برای اثبات آنها استدلال نداریم و به اصطلاح بدیهی هستند که اگر این قضایا نباشند هیچ علمی تدوین نمیشود و تمام گزاره‏های علمی و عقلی بی اساس می‏شوند . مثلا اجتماع نقیضین محال است و ارتفاع نقیضین محال است یعنی اینکه این صفحه مکتوب در عین حالی که موجود است؛ معدوم باشد و در عین حالی که معدوم است، موجود باشد یا اینکه در یک آن؛ نه موجود و نه معدوم باشد، این یک  امر ناشدنی و محالی می‏باشد.  اگر این را بپذیریم هیچ گزاره علمی در کار نخواهد بود مثلا اگر کسی بگوید آب در 100 درجه به جوش می‏آید؛ فورا کسی دیگر خواهد گفت که آب در 100 درجه به جوش نمی‏آید چون بر فرض؛ احتمال نقیضین محال نیست و دیگر قضایا را هم بر همین منوال جاری کنید. این قاعده و قواعد؛ شبیه به آن سرمایه‏های اولی دانش بشری هستند که  ما بر آنان استدلالی نداریم یعنی بدیهی هستند. ب ـ عقل آدمی حجت است اما حجیت آنان از خارج نیامده است بلکه حجیت آن ذاتی آن است. یعنی هم برای خود و هم برای دیگر موارد حجت محسوب می‏شود. و تمام بدیهیات حکم اولیه عقل می‏باشند توضیح اینکه عقل دارای دو دسته ادراکات می‏باشد: 1ـادراکات بدیهی مانند اجتماع و ارتفاع نقیضین محال است، کل از جزء بزرگتر است و ... 2ـادراکات نظری و اکتساباتی که با استدلال و مقدمات عقلی بدان دست می‏یابد یعنی این بدیهیات را بکار انداخته و با چیدن خاص آنان در کنار هم به نتائج جدیدی دست می‏یابد، آنچه در فقه شیعه بعنوان یک مدرک شرعی محسوب می‏شود، احکام قطعی و یقینی عقل هستند، و در این موارد چنانچه گذشت حجیت عقل ذاتی است و در نتیجه دور لازم نمی‏آید.  این نکته را لازم است بیان کنیم که برای اثبات تمام قضایا؛ حاجتمند عقل هستیم، اما برای اثبات عقل و حجیت آن به کجا پناه خواهیم برد؟ اگر بگویید: شرع مقدس، می‏گوییم : خوب شرع مقدس را و حجیت آن را با چه چیزی اثبات خواهیم کرد یعنی چگونه پی می‏بریم که اولا شریعتی وجود دارد؟ و ثانیا این شریعت بر دیگر شرایع امتیاز دارد؟ و چه لزومی دارد که از این شریعت تبعیت نمائیم؟ .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه