انسان چگونه میتواند بر بداخلاقی غلبه کند؟

پرسشگر گرامی از سوال خوب و سازنده ی شما که نشان از صفای قلب شما داردمتشکریم و امیدواریم آن چه خیر و صلاح شما است، خداوند در مسیر زندگی شما قرار دهد. پرسشگر گرامی؛ دو نکته را در ابتدای پاسخ متذکر می شویم. اول اینکه بدخلقی، واژه ای بسیار کلی است که دامنه گسترده ای از رفتارهای نامتعادل را دربر می گیرد همانگونه که خوش اخلاقی تابع جزئیات اخلاقی فراوانی است. لذا در مکاتبه بعد با توضیح بیشتر و بیان مصادیق رفتاری، برایمان روشن نماید که منظورتان از بدخلقی چیست. نکته دیگر اینکه باید در نظر داشت که در بسیاری از موقعیت ها، بدخلقی تنها یک نشانه است نه علت اساسی. علت زیربنایی نیز یا با مشاوره حضوری یا با رد و بدل شدن مکاتبات متعدد بین ما و شما مشخص خواهد شدبراى تحصیل خوش اخلاقى و مبارزه با بداخلاقى ،لازم است به موارد زیر توجه نماید:- توجه و تأمل به ارزش خوش اخلاقى و آثار نیک آن و هم چنین تفکر و اندیشه بر آثار نا مطلوب دنیوی و آخروی بد اخلاقى برای ایجاد انگیزه ،بسیار موثر است. براى این منظور بهترین راه موجود، مطالعه ى روایات و آیاتى است که در زمینه حسن خلق و سوء اخلاق وارد شده است. برخى از آیات و روایات را بیان می کنیم:قرآن کریم علت پیروزی و موفقیت پیامبر عظیمُ شأن اسلام را در تسخیر قلوب اعراب جاهلی بد اخلاق و خُشک که به فرزندان خود نیز رحم نمی کردند و آنان را زنده بگور می کردند،چنین می فرماید:« فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ؛ رحمت خدا تو را با خلق، مهربان و خوش خوى گردانید، و اگر تند خو و سخت دل بودى مردم از پیرامون تو متفرق مى شدند، پس چون امت به نادانى در باره تو بد کنند از آنان درگذر و از خدا بر آنها طلب آمرزش کن.( آل عمران/ 159.)اخلاق خوب پیامبر بود که خداوند نیز آن را می ستاید و چه زیبا است که خداوند چنین سخنی را به بنده اش بگوید:«انک لعلى خلق عظیم؛ همانا تو ( ای پیامبر) دارای خلق عظیم هستی». (قلم/4.) یکی از خویشان امام سجاد – علیه السلام- نزد حضرت آمد و سخنان تند و ناسزا به آن بزرگوار گفت. امام سکوت فرمودند، تا او رفت. در این هنگام، امام به حاضران فرمود: شنیدید این مرد چگونه با من بر خورد کرد. اکنون دوست دارم همراه من بیاید تا نزد او برویم و پاسخ مرا بشنوید. امام حرکت کرد و در راه این آیه را می خواند:« و الکاظمین الغیظ و العافین عن الناس و الله یحب المحسنین؛ پرهیز گاران، خشم خود را فرو می برند و نسبت به مردم عفو و گذشت دارند. خداوند نیکوکاران را دوست دارد».( آل عمران/134.) امام به خانه ی مرد ناسزا گو رسید و او را صدا زد. او به گمان این که امام برای تلافی آمده، خود را آماده ی ستیز ساخت و بیرون آمد. امام فرمود: برادرم؛ ساعتی قبل نزد من آمدی و آن چه خواستی گفتی، اگر آن چه گفتی، در من هست، از درگاه خدا طلب آمرزش می کنم و اگر نیست خدا تو را بیامرزد. مرد گستاخ چنان در برابر سخنان مهر انگیز امام تحت تاثیر قرار گرفت، که بین چشمان حضرت را بوسید و گفت: آن چه گفتم، در شما نبود و اعتراف می کنم خودم به آن چه گفتم، سزاوارترم. (آموزه های اخلاقی- رفتاری امامان شیعه -علیهم السلام-، محمد تقی عبدوس و محمد محمدی ری شهری، بوستان کتاب، ص623)پیامبر خدا - صلی الله علیه وآله- می فرماید : آن که اخلاق خویش را نیکو گرداند، خداوند او را به مقام روزه گیرِ شب زنده دار رساند.( میزان الحکمه، ج٣، ص٤٦٧ ) پیامبر خدا صلی الله علیه وآله می فرماید: بنده ، هر چند در عبادت ضعیف باشد ، با اخلاق نیک خود در آخرت به درجات بزرگ ومنزلت های والایی دست می یابد.( میزان الحکمه ،ج٣، ص٤٦٧ .)  پیامبر خدا - صلی الله علیه وآله- می فرماید : همانا نزدیکترین شما به من در فردا [ی قیامت] وسزاوارترین شما به شفاعت من ، راست گوترین ، امانتدارترین ، خوش اخلاق ترین، ونزدیکترین شما به مردم است.( میزان الحکمه ، ج 5، ص ٥٩٣ .)این روایات بیان می دارد که برای رسیدن به اخلاق شایسته باید تمرین کرد و پشتکار داشت؛ امام علی -علیه السلام- می فرماید : در راه کسب مکارم اخلاق پشتکار و پایداری ورزید.( میزان الحکمه ، ج٣، ص ٤٧٢ ) همچنین آن حضرت فرمود: نفْسهای خود را بر اخلاق نیکو تمرین دهید ؛ زیرا که بنده مسلمان، با حُسنِ خُلقِ خود به درجه روزه گیرِ شب زنده دار می رسد.( میزان الحکمه ،ج3 ، ص ٤٧٠ .)  درحدیث دیگری از آن حضرت آمده است: اخلاق نیکو روزیها را زیاد می کند ومیان دوستان اُنس واُلفت پدید می آورد. (میزان الحکمه، ج ٣، ص ٤٨٠ .) در مورد آثار دنیوی خوش اخلاقی همین بس که فرد خوش اخلاق و نرم خو را همگان دوست دارند و دوستان چنین افرادی بسیار زیاد است و از حمایت های مادی و معنوی و اجتماعی این افراد بهره مند می شود.امام علی -علیه السلام- می فرماید: آن که بد اخلاق باشد خانواده اش(و دیگران) از او دلتنگ و بیزار می شوند.( میزان الحکمه ، ج ،٣ ص ٤٨٤ .)امام علی علیه السلام می فرماید: کسی که بد اخلاق باشد، از پیدا کردن دوست وهمراه درمانَد.( میزان الحکمه،ج ،٣ ص ٤٨٤ .) امام صادق علیه السلام : هر که بد اخلاق باشد، خودش را عذاب دهد.( میزان الحکمه، ج3، ص ٤٨٥ .)- یکى از ابعاد مهم وجودى انسان عواطف طبیعى، انسانى و ایمانى او است. ایجاد رابطه عاطفى با سایر انسانها قابل رشد و تربیت است. قسمت بزرگى از لذت و شادى زندگى انسان از طریق ایجاد ارتباط عاطفى با دیگران تأمین مى شود. باید توجه نمود که این شادى و لذت از طریق خوش اخلاقى یعنى ایجاد رابطه ى عاطفى مثبت بدست مى آید و بد اخلاقى که در واقع همان رابطه ى عاطفى منفى است، موجب کدورت و عذاب زندگى مى باشد و دیگران را از گرد انسان دور می کند. آدمی هر گاه که کار خوب انجام می دهد، خودش حس خوبی را در درون خود احساس می کند، بنابراین بیاید با آگاهی، تلاش و توجه بیشتر حسهای خوش آیند را همواره تجربه کنیم.- از راههاى دیگر تحصیل خوش اخلاقى و رفع بد اخلاقى تمرین عملى خوش اخلاقى هنگام برخورد با دیگران است. اگر مدتی خود را به خوش برخوردی بزنید، بعد از مدتی خوش رفتاری جزء شخصیت شما می شود. هر کس قادر است با یک تصمیم قوى عزم را جزم و با رعایت اصل تدریج و گام به گام، به تمرین عملى در این زمینه بپردازد. اگر کسى تصمیم بگیرد حداقل به مدت چهل روز در برخورد خود نسبت به اطرافیان تجدید نظر نماید و در این مدت باروئى گشاده دیگران را میهمان کند، لبى خندان و رابطه اى صمیمى برخورد نماید، قطعاً نتایج خوبى خواهد گرفت. - می توانید در کاغذی مواردی را که عصبانی می شوید را یاداشت کنید. بعد از 10الی 15مورد که یاداشت کردید، ببینید که بر سر چه مطالب و مسائلی دچار ناراحتی شده اید. وجوه مشترک آنها را به شناسای کنید. این کار به شما نشان خواهد داد که به چه مسائلی بیشتر حساسیت دارید و زود واکنش نشان می دهید. سعی کنید آن مسائل را با مشورت با افراد با تجربه و یا خودتان حل کنید.- با خود شرط کنید که هیچ گاه و در هیچ شرایطى برخورد تند نداشته باشید و اگر ناگهان از شما برخورد تندى سر زد خود را جریمه کنید؛ مثلا تصمیم بگیرید - یا در صورت امکان نذر کنید - که اگر در خانه بداخلاقی کردید، فلان مبلغ را صدقه بدهید، یا نماز شب بخوانید و یا یک روز روزه بگیرید. کارآیى این روش، بسیار بالا است و بسیارى از علماى بزرگ بدین سان تمرین عملى و خودسازى نموده اند.- از تفریحات سالم و تقویت کننده اراده؛ مانند کوهنوردى، شنا، دو و پیاده روى و گردش در طبیعت و... نیز استفاده کنید.-   بیشتر با افراد خوش خلق و غیر عصبى معاشرت کنید.- از موقعیت هاى که زمینه تندخویى در آن فراوان است، اجتناب کنید و در موقعیت هایى حضور یابید که رفتار پرخاشگرانه در آنجا دیده نمى شود و از موقعیت هاى که شما را به تندى نمودن دعوت مى کند، دور شوید.- قبل از هر عملى، در مورد پیامد آن تفکّر و اندیشه کنید و آن گاه اقدام نمایید و با تمرین این راه کار و به کارگیرى آن در مورد تمام رفتارها، اندک اندک کنترل خویش را بر تمام رفتارها توسعه بخشید.- سطح شناخت خود را با مطالعه و تفکر از زشتى، ناپسند بودن، غیرقابل جبران بودن اعمال پرخاشگرانه بالا ببرید؛ مثلاً روایات، آیات و داستان هایى را که در مورد این نوع رفتارها و آثار آنها نوشته شده، مطالعه کنید و بعد در مورد آنها فکر کنید. حتى در برخى موارد به آثار رفتار تندى که خود مرتکب آن شده اید، توجه نموده و آن عمل و زشتى آن را در ذهن خود مرور کنید؛ به گونه اى که به یک حالت خود هشدارى از درون دست یابید و آثار فردى و اجتماعى و پیامدهاى حیثیتى آن عمل زشت را لحظه به لحظه در ذهن خود مرور نموده و قبح آن را براى خود بزرگ جلوه دهید تا از درون از آن عمل متنفّر شوید.- به هنگام بروز عصبانیت و تندخویى سریع، حالات خود را تغییر دهید؛ مثلاً اگر ایستاده اید، بنشینید و اگر نشسته اید، دراز بکشید و صورت خود را با آب سرد بشوید و یک لیوان آب خنک بیاشامید و خود را از موقعیت دور سازید. - از خواندن قرآن به مقدار زیاد و در نوبت هاى متعدد در طول 24 ساعت هرگز غفلت نورزید؛ چه قرآن تأثیر عظیم در رسیدن به حالت سکینه و آرامش درونى دارد. همین طور عبادت هاى خود، مانند نماز را در اول وقت و با حضور قلب کامل به جا آورید که تأثیر بزرگى در رسیدن به اطمینان خاطر دارد و آدمى را از درون به سکوى آرامش مى سپارد.-چند لحظه دراز بکشید و چشمان خود را ببندید و همه ماهیچه هاى خود را شل کنید تا آرامش عضلانى پیدا کنید و فکر خود را از آنچه موجب عصبانیت شما شده است منصرف کنید و به عضلات بدن خود تمرکز یابید.- ذکر «لا حول و لا قوة الا بالله» را زیاد بر زبان جارى سازید و سوره والعصر را زیاد بخوانید و تکرار اذکار: «استغفرالله ربى و اتوب الیه» و «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم».در پایان توصیه می شود جهت اطلاعات بیشتر و دقیق تر کتاب معراج السعاده، مقام سوم، بحث مربوط به غضب و حلم و نقطه های آغازین در اخلاق عملی را مطالعه فرمایید. ما هم برای شما انسانهای خواستار پاکی دعا می کنیم و منتظر نظر شما نسبت به این مطالب هستیم تا در کنار یکدیگر به سمت وضعیت مطلوب حرکت نماییم.- کاملا به خود مطمئن باشید که مى توانید روحیه خود را تغییر دهید؛ ولى براى نتیجه گیرى عجول نباشید؛ بلکه با خود فکر کنید باید حداقل یک سال بر روى رفتارهاى خود کار کنید و اگر چنین نمودید، حتما پس از آن دگرگونى رفتارى خواهید شد.- به برخى رفتارها و حالاتى که از اطرافیان سر مى زند و شما را به عصبانیت دعوت مى کند، توجه نکنید و راه بى توجهى و تغافل را پیش گیرید.- بعد از استحمام و به هنگام خروج از حمام، دو پاى خود را تا قوزک با آب سرد بشویید. - براى توجیه رفتارهاى خلاف انتظارى که از اعضاء خانواده سر مى زند توجیه مناسب داشته باشید و آنها را مقصر تلقى نکنید تا موجب شود به خود اجازه عکس العمل بدهید؛ مثلاً بگویید خودم از ایشان بدتر رفتار مى کنم؛ آنها مقصر نیستند؛ اشتباه من باعث رفتار نامناسب آنها شده است. - از حساسیت بیش از حد در هر زمینه بپرهیزید.- همواره در هر مساله اى، ابتدا از دیگران انتظار بدترین برخورد را داشته باشید و خود را براى تحمل آن آماده کنید. این مساله باعث مى شود برخوردهاى بهتر از مورد انتظار در شما ایجاد خشنودى نماید. در حالى که اگر همیشه انتظار برخورد خوب داشته باشید، چه بسا نتیجه عکس خواهید گرفت.- در تصمیم گیرى ها، حتى الامکان با افراد عاقل و پخته مشورت نمایید و از اقدامات عجولانه و مطالعه نشده بپرهیزید.- به برخى رفتارها و حالاتى که از افراد سر مى زند. و شما را به عصبانیت دعوت مى کند، توجه نکنید؛ مثلاً اگر کسى با حرف ناروا شما را بر مى افروزد، از شنیدن و گوش سپردن به سخنان وى اجتناب کنید و حتى گوش ندهید یا محیط را ترک کنید. دیگر به گفته هاى او دقت و توجه نکرده و آنها را در ذهن خود مرور نکنید. نسبت به دیگر اعمال فیزیکى و رفتارهاى پرخاشگرانه و تحریک کننده نیز همین طور واکنش نشان دهید و راه بى توجهى و تغافل را پیش گیرید.- دیگر رفتارهاى عادى و روزمره خود را نیز با تسلط کامل بر رفتار و بدون شتابزدگى انجام دهید و آنها را آرام آرام تعقیب کنید تا نرم خویى و پرحوصلگى، بر تمام رفتارهاى شما حاکمیت پیدا کند.- اگر برخى موارد سریع سخن گفتید و عجولانه تصمیم گرفتید و رفتار نابجا از شما سرزد سریع خود را سرزنش و حتى در لفظ اظهار پشیمانى نمایید و وعده ها و قولى که با خود داشتید را در ذهن خویش حاضر سازید.- از خود ارزندگیهاى نابجا و شخصیت قائل شدن بیش از اندازه براى خود اجتناب ورزید و تنها هنجارها را رعایت کنید و لذا به سراغ رفتارهاى متواضعانه همانند تقدم در سلام، همنشینى مناسب با افراد پایین تر، ابراز ارادت به کوچکترها، مصافحه و احوالپرسى با دیگران به خصوص طبقه پایین تر، تفریح و صحبت با دیگران اقدام کنید.- وقتى که با امور عصبانیت آفرین مواجه هستید براى مدتى (حدود 10تا 15 دقیقه) راه دریافتهاى حسى خود را سد سازید مثلاً جلوى گوش خود را بگیرید و چشمان خود را ببندید و سر خود را پایین اندازید تا دریافت هاى عصبانیت را تحت کنترل شما در آیند و موجب تحریک بیشتر شما نشوند.- به نظرات و عقاید دیگران احترام قائل شوید و به دیده احترام به آنها بنگرید و حتى محترمانه با آنها رفتار کنید.- همیشه خودتان و رفتارتان را درست و صحیح تلقى نکنید و احتمال خطا در کارهاى خود را بدهید.- سعى کنید به عنوان تمرین گاهگاهى با افرادى که سلیقه آنها را نمى پسندید برخورد کوتاه مدت داشته باشید و با صاحبان دیگر انتظار مراوده کوتاه مدت داشته باشید.شرح موارد فوق را در جدولى بنویسید و موارد انجام شده و یا تخلف از آن را یادداشت کنید و همواره سعى کنید موارد تخلف را کاهش داده و بیش از پیش خود را به انجام آنها مقید سازید و حتى قبل از بروز آن موقعیت ها و به صورت مستمر، راه کارهاى فوق را سرلوحه اعمال خود قرار دهید و از آن به بعد، باید میزان موارد پرخاشگرى شما کاهش یابد. آنها را نیز یادداشت کنید و کم کم از میزان آنها در طول روز، هفته و... بکاهید و خود تنبیهى را به کار بگیرید.موفق و پیروز باشید.       .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه