نقش فرانسه قبل و بعد از انقلاب اسلامی ایران

پرسش شما مبهم است در عین حال؛یکم. روابط ایران و فرانسه قبل از انقلاب اسلامی:گفته می شود آغاز روابط دو جانبه در زمان ارغون شاه (ایلخان مغول) در اواخر قرن 13 میلادی میلادى، بوده است. "اما امیل لوسوئور" استاد فرانسوى دانشکده حقوق دانشگاه تهران در یادداشت هاى خود درباره ایران که در پاریس به چاپ رسیده است، نخستین آشنایى عملى ایرانیان و فرانسویان را مربوط به قرن پانزدهم میلادى مى داند.مقارن با زمامدارى صفویان روابط ایران و فرانسه توسعه یافت. در دوران شاه سلیمان صفوى نخستین قرار داد بازرگانى و گمرکى بین دو کشور به امضا رسید. از زمان آغاز جمهورى سوم فرانسه روابط دوستانه دو کشور ادامه یافت و ناصرالدین شاه قاجار سه بار به این کشور مسافرت کرد. در زمان صدارت امیرکبیر در ایران نیز نخستین مرکز آموزش عالى کشور به نام دارالفنون با حضور اساتید و مدرسان فرانسوى گشایش یافت. مظفرالدین شاه قاجار نیز در دوران سلطنت خود به فرانسه سفر کرد. در این سفر شاه قاجار از سوى یک جوان "آنارشیست " فرانسوى در خیابان مالاکوف پاریس با اسلحه هدف سوقصد قرار گرفت، با این حال از این واقعه جان سالم بدر برد. مراودات علمى و به ویژه اعزام دانشجویان ایرانى به فرانسه را می توان یکى از علل توجه ایرانیان به فرانسه دانست. زیرا این کشور به عنوان یکى از نخستین و مهم ترین مراکز اروپایى بود که ایرانیان براى تربیت نخبگان علمى خود بدان توسل جستند. دانش آموختگانى که پس از تحصیل در فرانسه به ایران بازگشتند، به دلیل آشنایى با زبان و فرهنگ این کشور نقش بسزایى در معرفى این سرزمین در کشورمان داشتند.دوران پهلویدرسال اوایل سلطنت رضا شاه، عهدنامه مودت ایران و فرانسه به امضا رسید و به دنبال آن نخستین قرار داد فرهنگى بین دو کشور منعقد شد. چندی سال بعد در سال 1314 روابط دو کشور به دلیل توهین یکى از نشریات فرانسوى به رضا شاه پهلوى از سوى دولت ایران قطع شد. به دنبال این رویداد مجلس ملى فرانسه قانونى را به تصویب رساند که به موجب آن جراید این کشور از توهین به رهبران دیگر کشورهاى جهان منع شدند. این تحول به از سرگیرى مجدد روابط سیاسى دو کشور انجامید.دولت ایران با دولت ویشی، دولت حامی هیتلر در فرانسه روابط سیاسى برقرار کرد که به دنبال اشغال ایران از سوى نیروهاى متفقین این روابط قطع شد. در عوض همزمان با تشکیل دولت فرانسه آزاد در الجزایر از سوى ژنرال دوگل، دولت ایران این حکومت را به رسمیت شناخت و اقدام به برقرارى روابط سیاسى با آن نمود. سفرهاى متعدد سران دو کشور به تهران و پاریس از جمله دیدارهاى ژنرال "دوگل" و "ژرژ پمپیدو" و "والرى ژیسکاردستن" از ایران به تحکیم قابل توجه روابط سیاسى ایران و فرانسه منجر شد.در سفر محمدرضا پهلوی به فرانسه در سال 1352 قراردادهاى بزرگ همکارى هاى اقتصادى، فرهنگى و همکارى هاى هسته اى بین دو کشور منعقد شد که ژاک شیراک نخست وزیر وقت فرانسه قراردادهاى یاد شده به ارزش میلیاردها فرانک را "قراردادهاى قرن" نامید. دوم. دوران انقلاب اسلامی:فرانسه در جریان انقلاب اسلامى ایران به دلیل اقامت امام خمینى (ره) در نوفل لوشاتو، به طور جدى با مسائل انقلاب درگیر بود. در این دوران افکار عمومى فرانسه موافق روند انقلاب ایران بودند و گاهى جراید فرانسوى انقلاب ایران را به انقلاب فرانسه تشبیه مى کردند. اقامت کوتاه مدت امام در نوفل لوشاتو و نقش رسانه هاى گروهى فرانسه در انعکاس نظرات رهبر انقلاب در پیروزى انقلاب اسلامى ایران اهمیت زیادى داشت. در این دوران اولین مصاحبه طولانى امام با روزنامه هاى غربى در روزنامه «لوموند» به چاپ رسید. این روزنامه در آبان 1357 با نوشتن مقاله اى تحت عنوان «ما در حال گذراندن سال 1789(سال انقلاب کبیر فرانسه) هستیم» نشان داد که به معیار ذهنى مردم ایران در شورش ها دست یافته است.روابط دو کمی بعد از پیروزی انقلاب به دلایل :1. سیاست خارجى انقلابى ایران2. پناه دادن فرانسه به ضد انقلابیون و فراریان3. لغو قراردادهاى منعقده بین ایران و فرانسه در زمینه تجهیزات اتمى تیره شد.فرانسه در ابتدا اعلام بیطرفى کرد اما، در ادامه جنگ به طور جدی از عراق حمایت کرد و امکانات زیادى را در اختیار این کشور قرار داد. فرانسه در ابتداى تجاوز عراق به ایران به دلیل ضعف نیروهاى نظامى ایران، موضع بى طرفى اتخاذ نمود و خواستار پاى بندى دو طرف به قراردادهاى تسلیحاتى بود. اما به دلیل از بین رفتن توازن قوا در جبهه ها و برترى نیروهاى نظامى ایران، فرانسه حمایت گسترده خود را از عراق اعلام نمود. در این زمان میتران در جریان سفر خود به مصر اعلام نمود که «ما مایل نیستیم عراق در جنگ مغلوب شود؛ موازنه نظامى باید میان جهان عرب و ایران حفظ شود». جهت گیرى هاى فرانسه نسبت به عراق در خلال جنگ باعث تأثیر منفى بر روابط میان ایران و فرانسه شد. به گونه اى که روابط دو کشور به سطح بسیار پایینى تنزل یافت و ایران، فرانسه را به دلیل حمایت هاى همه جانبه از عراق محکوم نمود. البته بمب گذارى در پاریس در سپتامبر 11986از دیگر دلایل تیرگی روابط بود. بعد از جنگ تحمیلی: از سرگیری روابط: دو کشور ایران و فرانسه پس از مذاکراتى توافق کردند که روابط سیاسى خود را از سر گیرند و به دنبال آن سفراى دو کشور (على آهنى و کریستین گراف) در تیر 1367 استوار نامه هاى خود را تسلیم رؤساى جمهور دو کشور نمودند. به تدریج با گسترش روند ارتباطات، یک هیئت فرانسوى براى مذاکره درباره روابط دو جانبه در آذر 1367 وارد ایران شدند. با گسترش مناسبات سیاسى، فرانسه، مسعود رجوى را از خاک این کشور اخراج کرد و با میانجى گرى ایران، حزب الله لبنان نیز چند تن از گروگان هاى فرانسوى را آزاد کردند. قتل بختیار: مدتى بعد و در آستانه سفر فرانسوا میتران، رئیس جمهور فرانسه به تهران، شاهپور بختیار در پاریس به قتل رسید. پس از قتل بختیار، دولت فرانسه اقدام به دستگیرى چند مظنون کرد و از جمله از دولت سوئیس خواست تا سرحدى زاده، کارمند وزارت خارجه ایران را به پاریس بازگرداند. پس از محاکمه متهمان قتل بختیار در پاریس و با سفر دبیر کل وزارت امور خارجه فرانسه به تهران، روابط دو کشور دوباره رو به بهبودى نهاد. ماجرای سلمان رشدی و بحران میکونوس: موضوع سلمان رشدى، رکود اقتصادى - سیاسى در روابط تهران - پاریس ایجاد کرد و پس از آن فرانسه در بحران میکونوس جبهه اى کاملاً ضد ایران اتخاد کرد. فرانسه نیز همراه با دیگر کشورهاى اروپایى، سفیر خود را از تهران فرا خواند. سفیر فرانسه تا آخرین لحظه در کنار سفیر آلمان باقى ماند و هم زمان با او وارد تهران شد.نقش بازدارنده فرانسه در برابر تحریم هاى اعلام شده آمریکا علیه ایران غالباً مثبت بوده است. به دنبال تصمیم دولت آمریکا مبنى بر اعمال تحریم هاى اقتصادى علیه ایران (داماتو) دولت فرانسه اعلام نمود که با این اقدامات مخالف است. هم چنین در پى پیروزى ژاک شیراک در انتخابات ریاست جمهورى فرانسه (17 اردیبهشت 1374) وى اعلام کرد، من برخلاف خیلى از کسانى که معتقدند باید ایران را منزوى و روابط را با این کشور محدود کنیم «معتقدم باید روابط فرانسه با ایران گسترش پیدا کند، براى این که ما نمى توانیم به دلیل این که دولت ایران در بعضى جاها روش تندى دارد، ایران را کنار بگذاریم، اگر ما ایران را منزوى کنیم روش آن کشور شدیدتر خواهد شد.» ورود شرکت نفتى «توتال» به میدان هاى نفتى ایران به جاى شرکت آمریکایى «کونکو» در روابط اقتصادى تهران - پاریس گامى مثبت محسوب مى شود.. روابط دو کشور در دوران اصلاحات بیش از پیش در مسیر بهبود قرار گرفت. روابط اقتصادیروابط اقتصادی ایران و فرانسه در سال‌های اولیه انقلاب اسلامی به دلیل شرایط ویژه آن زمان، روابط اقتصادی دو کشور کاملا دچار رکود شد. بطوریکه رتبه اقتصادی فرانسه در تجارت خارجی ایران از مقام پنجم به سی و دوم تنزل پیدا کرد. این روند تقریباً تا سال 1369 ادامه پیدا کرد و از این سال به بعد به دلیل تغییر نسبی مواضع فرانسه و همچنین بهبود اوضاع اقتصادی ایران، روابط به تدریج احیا و همکاریهای اقتصادی در زمینه های مختلف بویژه در بخش های صنعتی، ایجاد پالایشگاه و خرید نفت از ایران آغاز شد. محورهای همکاری اقتصادی دو کشور در بخشهای نفت و گاز، صنایع ماشین سازی و تولید خودرو، راه آهن و ساخت لوکوموتیو، صنایع مخابرات و انفورماتیک و بانکی و مالی می باشد. تحریم ایران: فرانسه یکی از بزرگترین صادرکنندگان کالا به ایران در اتحادیه اروپا تا پیش از وضع تحریم ها بود. این کشور تا سال 2011 و قبل از آن که آمریکا قوانین مصوب کنگره را به شرکای اروپایی خود تحمیل کند، هر ساله حدود دو میلیارد یورو کالا به ایران صادر می کرد. اما با تحریم علیه ایران، صادرات فرانسه به ایران کاهش یافت و در سال 2014 به کمتر از یک سوم قبل از تحریم ها رسید. طبق برآورد وزارت خارجه فرانسه، صادرات فرانسه به ایران از 66 میلیارد یورو در سال 2011 به 494 میلیون یورو در 2013 تقلیل یافت. چنانچه صادرات فرانسه به ایران در سطح سال 2011 باقی می ماند این کشور در سال های 2012 تا 2014 بالغ بر 5 میلیارد یورو از محل صادرات به ایران درآمد کسب می کرد، اما در این سال ها تنها یک و نیم میلیارد یورو کالا از سوی فرانسه به ایران صادر شده است. بر این اساس اقتصاد فرانسه در طی سه سال اجرای تحریم ها سه و نیم میلیارد یورو از محل صادرات به ایران زیان دیده است. پسا برجام : در شرایط کنونی با برداشته شدن تحریم ها علیه ایران،‌ شرکت‌های تولید کننده خودروی فرانسه چون رنو و پژو امید دارند بخشی از سهم سی درصدی در بازار خودروی ایران را مجددا تصاحب کنند، اما آن‌ها با تولیدکنندگانی چون آلمان، کره جنوبی، چین و ژاپن رقابت دارند. موضوع هسته‌ای ایران فرانسه قبل از انقلاب اسلامی وعده ایجاد نیروگاه اتمی به شاه داده بود، اما بعد از موفقیت دانشمندان ایرانی در دستیابی به انرژی صلح آمیز هسته ای همگام با امریکا فشارهای زیادی را به ایران تحمیل و شرکتهای سرمایه گذار خود (مانند خودروساز پژو و غول نفتی توتال را که از نظر تاریخی حضور چشمگیری در بازار ایران داشته اند) از ایران خارج کرد. همانگونه که ذکر شد اقتصاد فرانسه با تحریم ایران زیانهای بسیاری را متحمل شد. در موضوع هسته ای ایران، فرانسه در میان شش کشور مذاکره کننده با ایران مواضع سخت تری داشت. به نوشته روزنامه فرانسوی زبان لوموند فرانسوی ها تلاش کردد در این مذاکرات نقش منحصر به فردی ایفا کنند. اما ایفای این نقش باعث ایجاد «یک زلزله در جبهه غربی ها» شد، به طوری که اصرار فرانسوی ها بر سختگیری بیشتر، حتی آمریکایی ها را نیز ناخشنود کرد. از نگاه این روزنامه فرانسه خود را معمار مذاکرات هسته ای با ایران می داند. برای نخستین بار در بحبوحه جنگ آمریکا علیه عراق در سال 2003 ، دومینیک دوویلپن، وزیر امور خارجه وقت فرانسه، با چراغ سبز ژاک شیراک، رییس جمهوری پیشین، یک ائتلاف اروپایی برای مذاکره با ایران تشکیل داد. با این حال از سال 2013 که مذاکرات دو جانبه ایران و آمریکا آغاز شد،‌ فرانسه احساس کرد به یک بازیگر حاشیه ای تبدیل شده است. بنابراین سخت گیری فرانسه در مذاکرات نهایی بر سر پرونده هسته ای ایران ناشی از این احساس بود و باعث شد تا این کشور با «ایفای نقش منحصر به فرد» وزن خود را در مذاکرات بیشتر کند.پژوهشگر: دارابی، نگاهی به روابط ایران – فرانسه، http://www.iribnews.ir/fa/news/1007138 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه