مدارا و مروت در سيره دوازده امام ـ عليهم السّلام ـ چه جايگاهي دارد؟

يكي از اصول اخلاقي اسلامي كه امامان ـ عليهم السّلام ـ آن را سرلوحة شيوه‌هاي رفتاري خود قرار داده بودند «رفق و مدارا» بود، آنها در رفتار خود با مردم، نرم خو و ملايم و گشاده رو بودند و در برابر تندي‌ها و بي‌نزاكتي‌ مردم بردبار بودند كه موجب مي‌شد، بسياري از گمراهان هدايت شوند. در سورة آل عمران آية 159 خداوند به پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ خطاب نموده مي‌فرمايد: «از پرتو رحمت الهي در برابر مردم، نرم (و مهربان) شدي، و اگر خشن و سنگدل بودي از اطراف تو پراكنده مي‌شدند، بنابراين آنها را عفو كن، و براي آنها طلب آمرزش نما و در كارها با آنها مشورت كن. امام موسي بن جعفر ـ عليه السّلام ـ نيز در اين رابطه فرمودند: رفاقت و نرم خويي، ماية بركت است، ولي خشونت و تندي ماية شومي و نامباركي است، نرم خويي و حسن خلق باعث آبادي شهرها و فراواني رزق مي‌گردد. در اين رابطه و براي آشنايي بيشتربه اهميت «رفق و مدارا» به چند فراز عملي از شيوة زندگي امامان ـ عليهم السّلام ـ اشاره مي‌كنيم: 1. امير مؤمنان حضرت علي ـ عليه السّلام ـ پس از رحلت رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ حدود 25 سال از مقام رهبري بركنار شد، و سه خليفه نخست، ابوبكر، عمر و عثمان، مقام رهبري را تصرف كردند، حضرت علي ـ عليه السّلام ـ در اين عصر با اين‌كه حقش را غصب كرده بودند، براي صلاح اسلام و مسلمين با دستگاه خلافت مدارا كرد. آن حضرت هر چند در ابتداء امر با شدت عمل، حق خود را مطالبه نمود ولي چون به آن نرسيد، چاره‌اي نديد جز اين‌كه در پرتو رفق و مدارا به اسلام خدمت كند. و با حضور در صحنه‌هاي سياسي مانع از انحراف در مسير اسلام نوپا گردد. و پس از آنكه خود به حكومت ظاهري رسيد باز منش و روش كريمانه و گذشت و بزرگواري آن حضرت نشانگر مداراي آن حضرت با مردم است مردمي كه خون به دل مولا نمودند و او را به بدترين اذيت‌ها آزردند. ابن ابي الحديد معتزلي در وصف مدارا و گذشت و آزاد منشي علي ـ عليه السّلام ـ مي‌نويسد: «وي از نظر حلم و بردباري و گذشت و مدارا كردن سرآمد همة بردباران بود.» و آنگاه به بيان جلوه‌هايي از اين اوصاف انساني آن حضرت مي‌پردازد و مي‌نويسد: الف) درستي گفتار ما در اين مورد از جمله در پيكار «جمل» پديدار مي‌‌‌‌‌شود، آن گاه كه امير مؤمنان بر «مروان» دست پيدا مي‌كند و آن بدترين و كينه توزترين دشمن خويش را پس از آن همه بدانديشي و ددمنشي در چنبر قانون و عدالت مي‌يابد و مي‌تواند او را سخت كيفر كند ، اما شگفتا كه باز هم از او با كرامت و آزادگي وصف ناپذيري مي‌گذرد و او را مي‌بخشد. ب) پس از رويداد خون بار «جمل» در مكه به «سعيد بن عاص» دست يافت و در حالي كه او از دشمنان كينه توز و نانجيب او بود، بزرگوارانه از او گذشت و باز هم سياست عفو و تساهل و مدارا را پيشه ساخت و به او چيزي نفرمود. پ) در رابطه با عبدالله بن زبير، «عايشه» و مردم بصره نيز چنين نمود و پس از پيروزي بر مردم بصره اعلام نمود: هان اي مردم، فراريان را دنبال نكنيد، زخمي‌ها را نكشيد، با اسيران بدرفتاري ننماييد. و بدين سان سياست گذشت و مدارا را پيشه ساخت. راستي كه او سالار شايستگان و قهرمان بردباران و والاترين انسان عصر ها و نسل‌هاست. و در اين باره موارد بسياري را مي‌توان در زندگي امام علي ـ عليه السّلام ـ و اولاد طاهرينش ـ عليهم السّلام ـ برشمرد كه ذكر آنها فرصت بيشتري مي‌طلبد و در ادامه فقط به چند مورد ديگر از مداراي ائمه ـ عليهم السّلام ـ به صورت فهرست وار اشاره مي‌شود. 2. مداراي امام سجاد ـ عليه السّلام ـ كه در منابع مختلف از جمله كتاب «الارشاد» و بحارالانوار» آمده است. 3. مداراي امام صادق ـ عليه السّلام ـ كه در منابع متعددي آمده است از جمله كتاب «فروع كافي» مرحوم كليني. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه