آیا امامت حضرت ابراهیم و پیامبر اسلام علیهما السلام با امامت ائمه معصومین علیهم السلام به یک معنا است و یا اینکه تفاوت دارند؟

برای فهم درست مسئله لازم است به مفهوم «امام و امامت» از نظر لغت و اصطلاح توجه شود. امام در لغت به معناي کسي که به او اقتدا مي شود است. و معادل فارسي آن «پيشوا» است. در اصطلاح علماي کلام شیعه امام خليفه و جانشين الاهي و انسان کاملي است که داراي شوون مختلفي چون مرجعيت ديني، حکومت و زعامت سياسي و ولايت تشريعي و تکويني است. به عبارت دیگر، امامت عبارت است از تحقق بخشيدن برنامه هاي ديني، اعم از حکومت به معني وسيع کلمه و اجراي حدود و احکام خدا و اجراي عدالت اجتماعي و نيز تربيت و پرورش نفوس در ظاهر و باطن. و از مقام رسالت و نبوت بالاتر است؛ زيرا نبوت و رسالت تنها اخبار از سوي خدا و ابلاغ فرمان او و بشارت و انذار است. اما در مورد امامت همه اينها وجود دارد به اضافه اجراي احکام و تربيت نفوس از نظر ظاهر و باطن. در حقيقت، مقام امامت، مقام تحقق بخشيدن به اهداف دين و هدايت به معني ايصال به مطلوب است نه فقط ارائه طريق و علاوه بر اين، هدايت تکويني را نيز شامل مي شود يعني تاثير باطني نفوذ روحاني امام در قلب انسانهاي آماده و هدايت معنوي آنها. و ابعاد ملکي و ملکوتي ديگري که در روايات اهل بيت، مانند زيارت جامعه کبيره تبلور يافته است. بسياري از پيامبران همانند حضرت ابراهيم ـ عليه السلام ـ و پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ از هر سه مقام نبوت، رسالت و امامت برخوردار بودند، يعني هم دريافت وحي مي کردند و هم فرمان هاي الهي را تبليغ مي کردند و هم در تشکيل حکومت و اجراي احکام تلاش مي کردند و هم از طريق باطني به تربيت نفوس مي پرداختند. معناي امامت در ائمه و برخي پيامبران از آنچه که در معناي اصطلاحي امام گذشت و با مراجعه به کتب و تفاسيري که به معناي امامت پرداخته اند روشن مي شود که علما در اصل معناي امامت بين ائمه و ديگران فرقي قائل نشده اند ائمه معصومين ـ عليه السلام ـ نيز از مقام امامت به همين معنا برخوردار بوده اند و مقام امامتي که هم به حضرت ابراهيم ـ عليه السلام ـ از سوي خداوند اعطا شده، به معناي همان امامتي است که ائمه ـ عليه السلام ـ داراي آن بوده اند دليل اين مدعا هم رواياتي است که ائمه ـ عليهم السلام ـ امامت خويش را- به استناد آيه 124 سوره بقره که به مساله امامت حضرت ابراهيم مي پردازد ـ ادامه امامت ان حضرت بيان مي کنند، در روايتي که از حضرت رضا ـ عليه السلام ـ در تعريض به کساني که امامت را از ديدگاه خويش تفسير مي کردند اين مطلب صراحت دارد امام رضا ـ عليه السلام ـ خطاب به يکي از اصحابش مي فرمايد «... همانا امامت قدرش والاتر و شأنش بزرگتر و منزلتش عالي تر و جايگاهش منيع تر و عميق تر از ان است که مردم با عقل خود به آن برسند يا به آرائشان آن را دريابند و يا به انتخاب خود امامي منصوب کنند، همانا امامت مقامي است که خداي عز و جل بعد از رتبه نبوت و خليل بودن در مرتبه سوم به ابراهيم خليل ـ عليه السلام ـ اختصاص داده و به آن فضيلت مشرفّش ساخته و نامش را بلند و استوار نموده و فرموده «همانا من ترا امام مردم گردانيدم» ابراهيم خليل ـ عليه السلام ـ از نهايت شاديش بآن مقام عرض کرد «از فرزندان من هم؟». خداي تبارک و تعالي فرمود «پيمان و فرمان من به ستمکاران نمي رسد». پس اين آيه امامت را براي ستمگران تا روز قيامت باطل ساخت و در ميان برگزيدگان گذاشت، سپس خداي تعالي ابراهيم را شرافت داد و امامت را در فرزندان برگزيده و پاکش قرار داد و فرمود «و اسحاق و يعقوب را (به عنوان نعمتي) افزون به او بخشوديم و همه را از شايستگان قرار داديم. و آنان را پيشواياني قرار داديم که به فرمان ما هدايت مي کردند، و به ايشان انجام دادن کارهاي نيک و برپاداشتن نماز و دادن زکات را وحي کرديم و آنان پرستنده ما بودند». پس امامت هميشه در فرزندان او بود در دوران متوالي و از يک ديگر ارث مي بردند تا خداي تعالي آن را به پيغمبر ما ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ به ارث داد و خود او جل و تعالي فرمود «در حقيقت، نزديکترين مردم به ابراهيم، همان کساني هستند که او را پيروي کرده اند، و (نيز) اين پيامبر و کساني که (به آيين او) ايمان آورده اند و خدا سرور مؤمنان است». پس امامت مخصوص آن حضرت گشت و او به فرمان خداي تعالي و طبق آنچه خدا واجب ساخته بود، آن را به گردن علي نهاد و سپس در ميان فرزندان برگزيده او که خدا بآنها علم و ايمان داده جاري گشت و خدا فرموده «آنها که علم و ايمان گرفتند، گويند در کتاب خدا تا روز رستاخيز بسر برده ايد». پس امامت تنها در ميان فرزندان عليست تا روز قيامت، زيرا پس از محمد ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ پيغمبري نيست اين نادانان از کجا و بچه دليل براي خود امام انتخاب مي کنند: همانا امامت مقام پيغمبران و ميراث اوصياء است، همانا امامت خلافت خدا و خلافت رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و مقام امير المؤمنين ـ عليه السلام ـ و ميراث حسن و حسين ـ عليهم السلام ـ است. همانا امامت زمام دين و مايه نظام مسلمين و صلاح دنيا و عزت مؤمنين است: همانا امامت ريشه با نمو اسلام و شاخه بلند آن است، کامل شدن نماز و زکات و روزه و حج و جهاد و بسيار شدن غنيمت و صدقات و اجراء حدود و احکام و نگهداري مرزها و اطراف به وسيله امام است، امام است که حلال خدا را حلال و حرام او را حرام کند و حدود خدا را بپا دارد و از دين خدا دفاع کند و با حکمت و اندرز و حجت رسا مردم را به طريق پروردگارش دعوت نمايد، امام مانند خورشيد طالع است که نورش عالم را فرا گيرد و خودش در افق است به نحوي که دستها و ديدگان به آن نرسد...». و روايات ديگري که امامان معصوم براي لزوم عصمت امام به آيه 124 سوره بقره استناد مي فرمايند. بنابراين آنچه که در اين روايت مشهود است اين است که امامت ائمه ـ عليهم السلام ـ در راستاي امامت ابراهيم ـ عليه السلام ـ است اما اين مطلب نيز مسلم است که برترين همه موجودات وجود مقدس حضرت خاتم الانبياء است چنانکه از امير مومنان ـ عليه السلام ـ وارد شده که رسول الله شاهد بر ائمه است و امامان شاهدان خدا بر بندگان و حجت او در زمين اند لذا بايد گفت گرچه در معناي امامت فرقي بين ائمه و برخي پيامبران ـ عليهم السلام ـ نيست ولي مقام و رتبه و گستره ولايت امامان معصوم از مقام ساير پيامبران (به استثنأ پيامبر اسلام) حتي آن هايي که داراي مقام امامت بودند از جمله حضرت ابراهيم افضل و بالاتر است، چون گرچه انها هم مقام امامت را دارا هستند، ولي از جهات ديگر مثل درجه عصمت، يقين، علم و... امامان معصوم ـ عليه السلام ـ از پيامبران برترند فضيلت و برتري ائمه بر انبياء و تمامي خلايق امري مسلم است که به فرموده امير مومنان ـ عليه السلام ـ کسي را نمي توان با آنها مقايسه نمود و احاديث فراواني نيز در اين باره وجود دارد تا انجا که مرحوم علامه مجلسي فصلي را با عنوان فضيلت و برتري ائمه ـ عليهم السلام ـ بر همه انبياء و ديگر خلايق گشوده و روايات بسياري را در اين زمينه نقل مي کند. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه