در پاسخ به این سؤال به چند مسأله اشاره مى شود : اگر منظور شما از نادان ، فرد مجنون و دیوانه است باید گفت این افراد شرعا مکلف به احکام دینی نیستند چون یکی از شرایط تکلیف ، عقل است که در این افراد وجود ندارد یا مرتبه بسیار ضعیفی ازعقل در این افراد وجود دارد بطوریکه اصلا معنای تکلیف را درک نمی کنند . بنابراین اینها اصلا مجازاتی ندارند.اگر مرادتان فرد جاهل است ، جاهل بر دو گونه است: قاصر و مقصر ؛ جاهل قاصر کسى است که پیام الهى به او نرسیده و زمینه اى براى بیدارى او فراهم نگردیده است.

در پاسخ به این سؤال به چند مسأله اشاره مى شود : اگر منظور شما از نادان ، فرد مجنون و دیوانه است باید گفت این افراد شرعا مکلف به احکام دینی نیستند چون یکی از شرایط تکلیف ، عقل است که در این افراد وجود ندارد یا مرتبه بسیار ضعیفی ازعقل در این افراد وجود دارد بطوریکه اصلا معنای تکلیف را درک نمی کنند . بنابراین اینها اصلا مجازاتی ندارند.اگر مرادتان فرد جاهل است ، جاهل بر دو گونه است: قاصر و مقصر ؛ جاهل قاصر کسى است که پیام الهى به او نرسیده و زمینه اى براى بیدارى او فراهم نگردیده است. مجازات این افراد در حد عقل و درک آنهاست؛ یعنى ، این که اگر دینى هم در کار نباشد، عقل مى گوید ظلم بد است و عدل خوب است و ... به هر اندازه که فرد قاصر به مفاد احکام روشن عقل خود عمل کرده باشد، مأجور و در صورت مخالفت مجازات مى گردد؛ ولى جاهل مقصر کسى است که جاهل بوده ولى امکان یادگیرى و شرایط آن را داشته است. مانند کسى که در کنار مسجد است ولى نماز و احکام دیگر خود را بلد نیست و براى یادگیرى آن نیز حرکت نمى کند، چنین فردى داراى مجازات است. «جاهل قاصر» کسى است که در تحصیل علم کوتاهى نکرده است ؛ یعنى، در شرایطى بوده است که امکان دسترسى به حکم خدا براى او وجود نداشته و یا خود را جاهل نمى داند و احتمال بطلان اعمالش را نمى دهد. «جاهل مقصر» کسى است که در تحصیل کوتاهى کرده است ؛ یعنى، امکان آموختن و یاد گرفتن احکام الهى را داشته ؛ ولى آنها را یاد نگرفته است. جاهل قاصر در برخى موارد، مورد عقاب و عذاب خداوند قرار نمى گیرد ؛ ولى جاهل مقصر سزاوار آن است. برای تکمیل بحث به چند نکته توجه فرمایید . 1 ـ به طور خلاصه مى توان گفت هر کس به میزان امکانات و استعدادى که دارد مسؤول است و باید پاسخ گو باشد: { لا یُکَلِّفُ اَللَّهُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها{ ؛ خداوند هیچ کس را جز به اندازه تواناییش تکلیف نمى کند(بقره، آیه 286) .نتیجه اینکه استحقاق ثواب نیزبراساس امکانات و استعداد و تلاش های اختیاری فرد به تناسب توانایی های او است . فرض کنید پدری به یک فرزندش پنج میلیون تومان وبه فرزند دیگرش ده میلیون تومان می دهد تا با آن کار کنند .آخر سال فرزنداول سه میلیون تومان و فرزند دوم پنج میلیون تومان سود کرده اند .از دیدگاه پدر کدام یک با آن پول بهتر کار کرده و سود بیشتری برده است ؟ قطعا ازدید گاه پدر، فرزند اول سود بیشتری کرده و لایق تشویق بیشتری است . برای پدر، این ملاک ارزش نیست که فرزند دوم از ابتدا پول بیشتری داشته است ،بلکه ملاک ارزش ، این است که با پول خود چگونه کار کرده است . حساب وکتاب اخروی نیز چنین است و پاداش افراد، بر اساس فعالیت های اختیاری آنان داده می شود .از مجموع بحث استحقاق ثواب و عقاب ، می توان نتیجه گرفت که تکلیف و در پی آن ثواب و عقاب ، فقط در حیطه افعال اختیاری است ؛ اما آنچه خارج از اختیار مکلف است ، هرگز در حیطه تکلیف یا ملاک ثواب و عقاب نیست . 2 ـ برای عقاید، اخلاق و اعمال انسان میزانی مناسب آنها وجود دارد؛ چنان که از آیات فراوانی از قرآن استفاده می شود؛ مانند: «وَنَضَعُ المَوازین القِسط لِیَوم القِیمه فَلا تُظْلَم نَفْس شَیئا و إِن کان مِثقال حَبه مِن خَردَل أَتینا بِها و کَفی بِنا حاسَبین» انبیاء/47 (و ترازوهای عدل را برای روز قیامت خواهیم نهاد و ستمی به هیچ کس نخواهد شد و اگر عملی به اندازه دانه خردلی (اسپندی) باشد در حساب آوریم و تنها علم ما از همه حسابگران کفایت خواهد کرد و ما نیز خود حسابرس کافی و کامل هستیم.)امام صادق(ع) در تفسیر این آیه می فرماید: ترازوهای قسط و عدالت در روز قیامت عبارتند از پیامبران و اوصیاء (ع): «هم الأنبیاء و الأوصیاء» (نوارالثقلین 3/430، ح 77.) بنابراین، عقاید و اخلاق و اعمال انسان ها را با عقاید و اخلاق و اعمال پیامبران و اوصیای آنان ارزیابی کرده و می سنجند. 3 ـ باید گفت هم مسائل دینی و تکالیف آن براساس انسان بودن افراد است نه سیاه و سفید، یا سید و غیر سید بود آن و هم پاداش و ثواب آن براساس رفتارها و اعمال انسان تنظیم شده است نه نسبت به قشر و اصناف و همین طور عذابها نیز براساس اعمال ناشایست انسان هر گناهی عذاب مخصوص دارد، هر کسی آن گناه را مرتکب شود و توبه نکند مشمول آن عذاب می شود خواه سیاه باشد یا سفید، سید باشد یا غیر سید،... . برای مطالعه بیشتر رجوع کنید به : عدل الهی ، شهید مطهری. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه