نام های دیگر «قیامت» در قرآن کریم چیست و دلیل نامگذاری آنها چه بوده است؟

قیامت روز جدایی است، جدایی حق از باطل، جدایی صفوف مؤمنان و صالحان از کافران و مجرمان جدایی برادر از برادر و پدر و مادر از فرزند، و روز جدایی سرنوشت خوبان و بدان، است قرآن کریم می فرماید: «روز جدایی، میعاد همگان است». قرآن کریم برای نشان دادن ویژگی های قیامت که مسلماً آثار تربیتی فوق العاده ای دارد از نامهای گوناگون استفاده می کند تا ترسیم دقیقی در مجموع آیات از آن روز عظیم و حوادث فوق العاده و تکان دهنده آن کرده باشد البته نام در اینجا به معنی اسم خاص نیست بلکه نامهای توصیفی را نیز شامل می شود یعنی عناوینی هستند که متکی بر اوصاف آن روز و ویژگی های زندگی در آن عالم است. در قرآن کریم حداقل از هفتاد نام قیامت اسم برده شده است که در واقع از هفتاد دریچه مختلف به روز قیامت نگاه می کند؛ اما از آنجا که تفصیل همه این نامها و اوصاف و ویژگی های قیامت در این مختصر نمی گنجد، به اجمال به تعداد از اسامی روز قیامت اشاره ای می نماییم: یَوم الدین؛ روز جزا (۲ حمد، ۳۵ حجر، ۲۰ صافات، ۱۲ ذاریات، ۱۵ و ۱۷ و۱۸ انفطار، ۸۲ شعرا، ۵۶ واقعه، ۷۸ ص. و. . . ) یوم الدّین را از این رو روز جزا گویند که عرب می گوید: کما تدین تدان یعنی «آن گونه که جزا بدهی جزا داده می شوی». و متّصف بودن پروردگار به اوصافی چون رب العالمین و مالک یوم الدین به این معنی است که هیچ مخلوق و جنبنده ای از قلمرو حاکمیّت «اللَّه» و ربوبیّتش خارج نیست و تنها اوست که نعمتهای فراوان ظاهری و باطنی را ارزانی می دارد.[1] یَوم یَنظر المَراء ماقَدَّمَتْ یَداه؛ روزی که انسان به کار های از پیش فرستاده اش می نگرد (نباء آیه ۴۰) روزی که هرکس، هر کار نیک و بدی که انجام داده، حاضر می­بیند»یعنی اعمال او که در نظام آفرینش ظاهراً محو شده، از بین نرفته؛ و از نو جان می گیرند و به صورت های مناسبی مجسّم می شوند، نه آن ها؛ که اهل محشر نیز آن را می بینند. یَوم یکون الناسُ کالفَراش المَبْثوث؛ روزی که مردم همانند پروانه های پراکنده مبهوتند (۴ قارعه) «روزى که مردم مانند پروانه هاى پراکنده خواهند بود» پروانه‌ها معمولاً خود را دیوانه‌وار به آتش شمع و چراغ مى‌کوبند و مى‌سوزانند؛ مجرمان در آن روز در برابر آتش دوزخ نیز چنین حالى را دارند و این‌ها همه حاکى از حیرت و سرگردانى شدید، و اضطراب و واهمه عظیم در آن روز است. یَوم المَوعُود؛ روز موعد (۲ بروج) اگر آن روز موعود نباشد، آفرینش این آسمان عظیم با آن نظام دقیقى که بر آن حکمفرما است، بیهوده و بى‌هدف خواهد بود، چرا که چند روز زندگى دنیا ارزش آن را ندارد که چنین نظام عظیم و گسترده‌اى به خاطر آن آفریده شود. یَوم الفَصْل؛ روز جدایی (۲۱ صافات، ۴۰ دخان، ۱۷ نبا، ۳۸ مرسلات و. . . ) این تعبیر؛ تعبیر بسیار پرمعنایى است که بیانگر جدایى‌ها در آن روز عظیم است. جدایى حق از باطل، جدایى صفوف مؤمنان و صالحان از کافران و مجرمان، جدایى برادر از برادر، و پدر و مادر از فرزند، و جدایى سرنوشت خوبان از بدان. یَوم لایَنْطِقون؛ روزی که کس سخن نمی گوید (۳۵ مرسلات)  گاه زبان انسان بر اثر یک حادثه بسیار عظیم بند مى‌آید؛ یا اصولأ سخنى براى گفتن و حجت و عذرى براى بیان کردن ندارد؛ و یا زبان‌ها به حکم خدا از کار مى‌افتد و اعضاى بدن گواه اعمال انسان مى‌شوند؛ به هر حال این امر مانع از آن نیست که انسان‌ها در بعضى از مواقف قیامت به فرمان خدا سخن بگویند؛ زیرا قیامت مواقف مختلفى دارد و مجموع آیات قرآن نشان مى‌دهد که مجرمان در بعضى از این مواقف گنگ و لال و دهن بسته مى‌شوند؛ و به فرمان خدا در بعضى از مواقف به سخن می‌آیند. یَوم عَسیر علی الکافرین غیر یسیر؛ روز بسیار سخت و دردناک برای کافران نه آسان (۹ مدثر) آن روز حتى براى مؤمنان روز آسانى نیست، و دادن حساب تمام اعمال حتى به اندازه سنگینى یک ذره و گذشتن از آن گردنه‌هاى سخت، کار بسیار دشوارى است. یوم عسر؛ روز دشوار (۸ قمر) یَوم یَخرجُونُ مِن الاَجداث سِراعاً؛ روزی که مردم از گور شتابان بیرون می آیند (۴۳ معارج) یَومُ التغابُن؛ روزی که مردم در می یابند که در دنیا باخته اند (۹ تغابن) در قیامت پرده‌ها کنار مى‌رود، و نتایج اعمال و عقائد و نیّات آشکار مى‌شود، و انسان خود را در مقابل انبوهى از نتائج و آثار اعمال خویش مى‌بیند، و آنجا است که بدکاران از شکست و زیان خود و فریب و نیرنگ شیطان و از دست دادن سرمایه‌هاى عظیم و محروم شدن از سعادت جاویدان و گرفتارى در چنگال عذاب الهى با خبر مى‌شوند؛ و این غَبن حقیقى است. یَومُ لاتملک نفسٌ لنفْس شَیئاً؛ روزی که هیچ کس مالک چیزی نیست (۱۹ انفطار) یَومُ لایُخْزی اللَّهُ النَّبی والذین آمنوا معه؛ روزی که خداوند پیامبر و مؤمنان را خوار نمی کند (۸ تحریم) یَومُ الجَمع؛ روزی که مردمان گرد می آیند (۷ شوری) چگونه آن روز، روز جمع نباشد در حالى که تمام اولین و آخرین و همه جن و انس و حتّى ملائکه مقرّبین در آنجا جمع‌اند، نه تنها خودشان که اعمال آن‌ها نیز تماماً در آنجا جمع‌آورى شده است و براى عرضه به دادگاه عدل الهى آماده است. یَوم تَری المؤمنین و المؤمنات یَسعی نورهم بین اَیْدیهم؛ روزی که زنان و مردان با ایمان برای اعمال شایسته شان با نور خویش که در پیش آنان است، حرکت می کنند (۱۲ حدید) یَوم معلوم؛ روزی که قطعی و حتمی است (۳۸ شعرا) دلایل متعددى از طریق عقل و خرد براى آن وجود دارد که عالم و عامى، هر کدام مى‌توانند اجمالاً به آن دست یابند، و اضافه بر این، تمام انبیاءِ و پیامبران الهى از آن خبر دادند که آن روز، معلوم، قطعى، و مسلّم است؛ هرچند تاریخ دقیق آن را ندانند. یَوم یُدَعّون اِلی نارِجَهنّم دَعّا؛ روزی که تکذیب کنندگان معاد با شدّت و عنف به دوزخ پرتاب می شوند (۱۳ طور) یَوم الخروج؛ روزی که از قبرهایشان بیرون می آیند (۴۲ ق) آرى آن روز، روز خارج شدن از مرگ به حیات و از عالم برزخ به عالم آخرت، و از درون به برون، و از پنهان به آشکار است! یَوم یسمعون الصیحة؛ روزی که فریاد رستاخیز را می شنوند (۴۲ ق) «روزی که همگان صیحه رستاخیز را به حق می شنوند این نام اشاره به نفخه صور اول و دوم است که هنگام برپایی قیامت شنیده می شود. یَوم الخلود؛ روز جاودانگی (۳۴ ق) برخلاف دنیای زودگذر، روز جاودانگی برای مؤمن و کافر و برای بهشتی و جهنمی است. یَوْماً عَبُوساً قَمْطَرِیراً (10 انسان): «عبوس» از صفات انسان است، و به کسى گفته مى‌شود که قیافه‌اش را درهم کشیده و کاملأ ناخشنود است، و توصیف آن روز به عبوس، کنایه زنده‌اى از وضع وحشتناک آن روز است. یعنى آنقدر حوادث آن سخت و ناراحت کننده است که نه‌تنها انسان‌ها در آن روز عبوس‌اند، بلکه گویى خود آن روز نیز، قیافه‌اش را سخت درهم کشیده و ناراحت است! یَوم الخروج؛ روز رستاخیز (۴۲ ق) آرى آن روز، روز خارج شدن از مرگ به حیات و از عالم برزخ به عالم آخرت، و از درون به برون، و از پنهان به آشکار است! یَوم الوعید؛ روز تهدید (۲۰ ق) این نام اشاره پرمعنایى به تمام مجازات‌هاى روز قیامت است، اعم از مشکلات صحنه محشر و دادگاه عدل الهى، و مجازات‌هاى دوزخ، و اعم از کیفرهاى مادى و معنوى، مانند: رسوایى در میان خلایق، و دور ماندن از فیض قرب پروردگار. یَوم عظیم؛ روز بسیار بزرگ (۱۵ انعام، ۱۵ یونس، ۱۳ زمر، ۳۷ مریم، ۵۹ اعراف، ۲۱ احقاف، ۱۳۵ و ۱۵۶ و ۱۸۹ شعرا) پاداش و کیفر عظیم، دادگاه و حساب عظیم، حضور با عظمت خلایق در آن روز، و عظمت طول آن روز، عظمت هول و وحشت و هراس، و عظمت جنبش‌هاى آغاز رستاخیز و خلاصه عظمت در تمام جهات برای نام‌گذاری آن به یوم عظیم، بسیار به جا است. یَوم عقیم؛ روز بدفرجام (۵۵ حج) یَوم الیم؛ روز بسیار دردناک (۶۵ زخرف) توصیف آن روز به دردناک بودن تنها به خاطر این نیست که عذابش الیم و دردناک است؛ بلکه علاوه بر این، آن روز از جهات زیادى مایه درد و رنج است؛ از جهت رسوایى‌ها، ندامت‌ها و پشیمانى‌هاى کشنده، و انواع رنج‌هاى روحى دیگر. یَوم التَنّادِ؛ روزی که مردم یکدیگر را می خوانند (۳۲ غافر) از ماده «نداء» به معناى صدا زدن است؛ بعضى گفته‌اند: دوزخیان، بهشتیان را صدا مى‌زنند که: ترحم کنید؛ بعضى مى‌گویند: در صحنه محشر، مردم یکدیگر را صدا مى‌زنند و از هم کمک مى‌خواهند یا این‌که فرشتگان مردم را براى حساب صدا مى‌زنند و مردم فرشتگان را براى استمداد! تمام این معانى ممکن است در مفهوم آیه جمع باشد چرا که منافاتى در میان آن‌ها نیست. یَوم الحساب؛ روزی که به حساب ها می رسند (۱۶ و ۲۶ ص) تمامى اعمال آدمى اعم از صغیر و کبیر، جزیى و کلّى، معنوى و مادّى، جوارحى و جوانحى (بدنى و روحى) بدون استثناء در آن روز مورد محاسبه قرار مى‌گیرد. یَوم یقوم الحساب؛ روز محاسبه (۴۱ ابراهیم) یَوم التَّلاق؛ روز ملاقات (۱۵ غافر) در آن روز انواع تلاقى‌ها رخ مى‌دهد؛ روزى است که بندگان با پروردگارشان ملاقات مى‌کنند؛ روزى است که انسان‌ها با فرشتگانِ حساب و پاداش و کیفر تلاقى دارند ؛ روزى است که انسان با حساب اعمال و گفتارش در آن دادگاه عدل تلاقى دارد و خلاصه روز تلاقی گذشتگان با آیندگان، پیشوایان حق و باطل با پیروانشان، ظالم و مظلوم؛ و بهشتیان و جهنمیان با یکدیگر است. یَوم الازفة؛ روزی که نزدیک است (۱۸ غافر) این نام گذارى بیانگر این واقعیت است که قیامت؛ بیش از آنچه مردم فکر مى‌کنند نزدیک است، تا بی‌خبران نگویند هنوز وقت بسیار است و قیامت وعده‌اى است نسیه! آن هم روز نزدیکى که از شدت وحشتش گویى قلب‌ها به گلوگاه مى‌رسد، و جان‌ها به لب مى‌آید؛ و اندوه آمیخته با ترس گلوى مردم را مى‌فشارد و راه نفس کشیدن را بر آنها مى‌بندد؛ آرى براى چنین روزى باید هر لحظه آماده بود. یَوم الحَسَرة؛ روزی که حسرت ها دارد (۳۹ مریم) روز قیامت راستى روز اندوه و ندامت و حسرت شدید است؛ نه‌تنها براى بدکاران، بلکه حتّى براى نیکوکاران. زیرا وقتى پاداش‌هاى عظیم الهى را مى‌بینند، تأسّف مى‌خورند چرا بیشتر و بهتر کار نیک انجام نداده‌اند! یَوم یَقوم الاشهاد؛ روزی که گواهان برای گواهی بر می خیزند (۵۱ غافر) آن روز، روزی است که نه یک شاهد؛ بلکه شاهدان بسیاری در آن دادگاه عظیم، ادای شهادت می کنند، شهادتی که مایه آبرو و افتخار مؤمنان، و رسوایی و ذلّت مجرمان است؛ شهادتی که بر همه چیز احاطه دارد، و چیزی از نظر شهود آن دادگاه پنهان نخواهد بود، شهادتی که به هیچ وجه قابل انکار مجرمان نیست و آن چنان با قرائن همراه است که جز قبول و تسلیم راهی در برابر آن وجود ندارد. یَوم یقوم الروح و الملائکه صفا؛ روزی که روح و ملائکه به صف می ایستند (۳۸ نبا) یَوم لابیع فیه و لاخُلَّه؛ روزی که داد و ستد ها و روابط سودی ندارد (۲۴۵ بقره) یَوْمَ تبیضُّ وجوه و تَسودّ وجوه؛ روزی که چهره هایی سپید و چهره هایی سیاه گردد (۱۰۶ آل عمران) یَوم تقوم الساعه؛ روزی که رستاخیز برپا شود (۱۲ و ۱۴ و۲۶ و ۵۵ روم، ۲۷ جاثیه) یَوم البعث؛ روز رستاخیز (۵۶ روم) روزی است که پس از درنگ مردم در برزخ به وقوع می‌پیوندد و آن را رستاخیز می‌گویند؛ آن روز، روز حیات عمومى بعد از مرگ است. یَوم الوقت المعلوم؛ روز و وقت معلوم (۳۸ حجر، ۸۱ ص) یَوما ثقیلا؛ روز گرانبار (۲۷ انسان) توصیف آن روز به ثقیل، توصیفى است گسترده و پرمعنا. سنگین از نظر محاسبه‌ها، سنگین از نظر مجازات‌ها، سنگین از نظر رسوایى‌ها، سنگین از نظر شدائد محشر و سنگینى مسئولیت‌ها، و سنگین از نظر بار گناهان بر دوش مجرمان! یَوم تشخص فیه الابصار؛ روز خیره شدن دیدگان (۴۲ ابراهیم) یوم النشور (روزی که مردگان برانگیخته می شوند)، یوم المشهود (۱۰۳ هود) روزی است که همه آن را مشاهده می کنند"[2]) البته همه روزها مشاهده مى‌شود، ولى انتخاب این توصیف براى قیامت، از یک سو اشاره به قطعى بودن آن است و از سوى دیگر اشاره به اهمّیّت آن و حوادثى که در آن روى مى‌دهد، و حضور عمومى همه خلایق اعم از انس و جن و ملائکه در آن است. قارعه (آن حادثه رعب انگیز مصیبت بار یعنی قیامت است چون در آن روز آسمان و زمین و همه کرات آسمانی درهم کوفته میشوند و سختی و شدت و هراس و وحشت، عموم مردم را، و عذاب دردناک خوار کننده، دشمنان خدا را فرو میکوبد.[3]) ساعة (گرچه کلمه" ساعت" به معنی زمان پایان دنیا نیز آمده است، ولی غالبا- و به عقیده بعضی همواره- در قرآن مجید به معنی قیام قیامت است[4])، یوم الآخر (روز دیگر که بیانگر این است که به جز دنیا جهان دیگری هم هست)، «مرحوم طبرسى;» در مجمع‌البیان مى‌گوید: آخرت را از این نظر آخرت نامیده‌اند که بعد از دنیا است، و دنیا از این نظر دنیا نامیده شده که به مردم نزدیک است (از ماده دُنّو) و بعضى هم گفته‌اند به خاطر دنائت و پستى آن است نسبت به آخرت. این هشدارى است به همه انسان‌ها که دنیا را سراى جاودان نشمرند، دل به آن نبندند، آن را هدف نهایى نشمرند، و تمام نیرو و قدرت خود را معطوف آن نسازند؛ بلکه از آن به صورت گذرگاهى براى وصول به سراى دیگر بهره گیرند.[5] یَوم یَفِرُّ المرء مِن اَخیه و اُمّهِ وَاَبیه؛ روزی که انسان از برادر و مادر و پدرش می گریزد (۳۴ عبس) «در آن روز انسان از برادر خود مى گریزد و از مادر و پدرش؛ و همسر و فرزندانش؛ آن روز هر کدام از آنها وضعى دارد که او را کاملاً به خود مشغول مى سازد.» هول و وحشت محشر آن قدر زیاد و سنگین است که هر انسانى را از تمام افراد مورد علاقه ‌اش جدا مى‌سازد، و به خویش مشغول مى‌دارد. از آن‌ها مى‌گریزد تا فقط به خود بیندیشد و نه به دیگرى، مى‌گریزد تا راه نجاتى جستجو کند، و مى‌گریزد تا سرنوشت خویش را بیابد. در حدیثى مى‌خوانیم که یکى از خاندان پیغمبر(ص) از آن حضرت سئوال کرد: «آیا در قیامت انسان به یاد دوست صمیمی اش مى‌افتد؟!» پیامبر(ص) در جواب فرمود: «سه موقف است که هیچ کس به یاد هیچ کسى نمى‌افتد؛ پای میزان، صراط و هنگام دریافت نامه اعمال.»[6] یَوم یقوم الناس؛ روز رستاخیز مردم (۶ مطففین) افسوس که آن­چنان حبّ دنیا و غفلت و غرور و طول امل بر فکر و قلب و جان مردم، سایه شوم و تاریک افکنده که به این حقایق توجّه نمى‌کنند! در روایت آمده است که یکی از صحابه پیغمبر(ص) هنگامى که سوره مطفّفین را مى‌خواند؛ وقتى به این آیه رسید، آن قدر گریه کرد که از ادامه و تکمیل سوره بازماند.[7] یَوم تُبْلی السرائِر؛ روزی که پرده ها کنار می رود و اسرار فاش می شود (۹ طارق) قیامت روزی است که تمام نهانی‌های بشر فاش می‌گردد. آری دنیا شب است و ظلمت؛ کسی از دیگری خبر ندارد، بلکه از باطن خود هم بی‌خبر است و روی کارها سرپوش است، اما قیامت روز است، واقعأ هم روز است؛ روزی که شب ندارد، روزی که 50 هزار سال است، آفتاب حقیقت قیامت که بتابد می‌فهمیم که چه هستیم و دیگران چه هستند.[8] الدار؛ (به معنای خانه که منظور این است که قیامت خانه ابدی است)، بعث ؛(روز برانگیختن مردگان) و. . . .  پی نوشت ها: .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه