عالم امر چیست؟ کی بود؟ کجا بود؟ چه ویژگی هایی داشته؟

مراد از عالم امر، که در مقابل عالم خلق است ـ در اصطلاح حکمای اسلامی ـ عوالم غیر مادی است که آن را عالم مجردات و عالم مفارقات نیز می گویند و آن عبارت است از عالم عقل و عالم مثال. توضیح مطلب اینکه در حکمت اسلامی عالم خلقت به سه عالم تقسیم می شود که عبارتند از :1- عالم عقل یا عالم عقول یا عالم مفارقات تامّ یا عالم ارواح یا عالم جبروت یا ... :این عالم از ماده و آثار ماده مثل حرکت ،زمان ، مکان ، کیفیت ، کمیت و... منزه است ؛ و از حیث وجودی قویترین مرتبه عالم است ؛ و تقدم وجودی بر تمام عوالم خلقت دارد. ــ توجه : تقدم زمانی و مکانی مراد نیست ، چون درعالم عقل ، زمان و مکان معنی ندارد؛ لذا پرسش از« کی و کجا بودن » در مورد این عالم نیز بی معنی است ــ این عالم بر تمام عوالم خلقت احاطه ی وجودی داشته و علت آنها است. این عالم را از این جهت که شباهتی با عقل انسان دارد و موجودات آن ( ملائک عظام ) همگی عقل کلّند ،عالم عقل می نامند .2- عالم مثال یا عالم برزخ یا عالم مفارقات غیر تامّ یا عالم ملکوت یا عالم خیال منفصل یا... :این عالم نیز از ماده و برخی آثار ماده مثل حرکت و زمان و مکان و انفعال منزه است ؛ ولی برخی از آثار ماده مثل کیفیّت و کمیّت در آن وجود دارد ؛ لذا برخلاف عالم عقل ، موجودات آن دارای شکل و رنگ واندازه و امثال این مقولاتند .این عالم از حیث وجودی ضعیفتر از عالم عقل و معلول آن است ولی از عالم ماده قویتر بوده بر آن احاطه وجودی داشته و علت آن است. موجودات این عالم از نظر غیر مادی و لامکان ولازمان بودن شبیه موجوداتی هستند که ما در خواب می بینیم یا در ذهنمان تصور می کنیم.این عالم را از آن جهت که شباهتی با قوه خیال انسان دارد ، عالم خیال منفصل می نامند ؛ و از آن جهت که از نظر وجودی بین عالم عقل و عالم ماده واقع شده است عالم برزخ می گویند .در مورد این عالم نیز پرسش از« کی و کجا بودن » بی معنی است ؛ چون منزه از زمان ومکان است.3- عالم ماده یا عالم ناسوت یا عالم طبیعت یا عالم مرکبات :این عالم همان عالمی است که ما هم اکنون در آن زیست می کنیم . بارزترین مشخصه این عالم ، زمان و حرکت از قوه به فعل است. این عالم از حیث وجودی دارای ضعفترین مرتبه است؛ و زمان ومکان از خصوصیات ذاتی آن است. موجودات این عالم برخلاف موجودات دو عالم قبلی دائما در حال تغییر و به فعلیت رسیدن و استکمالند ؛ و مقصد نهایی موجودات این عالم ، عالم مثال و عالم عقل است. یعنی موجودات این عالم در اثر حرکت جوهری به سوی مجرد شدن می روند ؛در واقع مرگ موجودات مادی همان لحظه رسیدن به تجرد برزخی است .رابطه این عوالم سه گانه رابطه طولی است؛ یعنی عالم مثال باطن و حقیقت عالم ماده است و عالم عقل باطن وحقیقت عالم مثال است ؛ نسبت باطن به ظاهر مثل نسبت معنی است نسبت به کلمه . معنی نه در داخل کلمه است ونه در خارج آن ؛ چون خارج وداخل از مشخصات امور مادی است و معنی امر مادی نیست . عالم مثال و عقل نیز نه داخل در عالم ماده اند و نه خارج از آن بلکه باطن آنند .قوه خیال و عقل انسان نیز نه داخل بدن هستند نه خارج از آن بلکه باطن آنند . لذا امیر المومنین (ع) فرمودند : «الروح فی الجسد کاالمعنی فی اللفظ » (مستدرک سفینة البحار، شیخ علی النمازی ، ج4 ، ص 217 )لازم به ذکر است که واژه عالم امر و عالم خلق را حکما از قرآن کریم اقتباس کرده اند ؛ از آیاتی نظیر آیات زیر :أَلا لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ تَبارَکَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمینَ (الأعراف : 54)یُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّماءِ إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ یَعْرُجُ إِلَیْهِ فی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ (السجدة : 5)وَ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی وَ ما أُوتیتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلاَّ قَلیلاً (الإسراء : 85)وَ ما أَمْرُنا إِلاَّ واحِدَةٌ کَلَمْحٍ بِالْبَصَرِ (القمر : 50)« إِنَّا کُلَّ شَیْ ءٍ خَلَقْناهُ بِقَدَرٍ وَ ما أَمْرُنا إِلاَّ واحِدَةٌ کَلَمْحٍ بِالْبَصَرِ »(القمر: 49 و 50)برای مطالعه بیشتر مراجعه فرمایید به کتاب « انسان از آغاز تا انجام » تالیف علامه طباطبایی ، با ترجمه و تعلیقات صادق لاریجانی صفحه 9 تا 20 و صفحه 217 تا 227 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه