در زمان پيامبر(ص) نماز چگونه بود و چرا در نحوه انجام آن میان سنی و شیعه اختلاف پيش آمد؟

نماز اوّلين فريضه اي است كه بعد از اعلان رسالت بر پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ عرضه شد و آن حضرت آنرا براي مسلمانان آموزش دادند. چنانچه از روايات و اخبار بر مي آيد مسلمانان صدر اسلام در دوران حيات نبوي همگي به يك شكل نماز مي گذاردند و به يك شكل وضو مي گرفتند و اين اختلاف و تفاوتي كه در وضو و نماز بوجود آمده ناشي از افتراق امت به گروهها و فرقه هاي متعدد مي باشد. در زير به رواياتي كه نحوة انجام فريضة نماز توسط پيامبر را تشريح كرده اند اشاره مي شود. صرف نظر از روايات فراواني که از جانب ائمه شيعه در مورد کيفيت نماز پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ وارد شده خود اهل سنت هم روايات معتبر و صحيحي نقل مي کنند که اشاره به تکتف(دست روی دست گذاشتن) پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ نکرده اند. محمد بن عمر و ابن عطا روايت کرده اند، ابو حميد ساعدي از ده نفر از اصحاب رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ شنيد که يکي از اين ده نفر ابو قتاده است. پس ابو حميد ميگويد: من داناترين شما بر نماز رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ هستم به او گفتند: نماز را عرضه کن پس گفت: رسول خدا زماني که به نماز مي ايستاد دو دوست خود را بالا مي برد تا موازي دو گوشش قرار مي داد. سپس تکبير مي گفت تا اينکه هر عضو بدنش در جاي خود قرار مي گرفت و سپس حمد و سوره را قرائت مي کرد. پس تکبير مي گفت و دستها را تا گوش بالا مي برد سپس به رکوع مي رفت و دو کف دست خود را بر زانو مي گذاشت سپس آرام مي گرفت نه سرش را بالا مي برد و نه زياد پايين مي انداخت و مي گفت خدا سخن کسي که او را مدح کند شنيد (سمع الله لمن حمده) سپس دو دست را بالا مي برد تا کنار گوش و الله اکبر مي گفت و خود را به زمين مي انداخت و دو کف دست خود را کنار خود گذاشت سپس سر به سجده برد، و بلند شد بر روي پاي چپ نشست و انگشتان دو پايش را موقع سجده باز کرد و سجده کرد و سپس الله اکبر گفت و بلند شد و بر پاي چپ نشست تا اندامش آرام گرفت سپس به همين ترتيب نماز را ادامه داد... همه گفتند: راست گفتي رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ اين چنين نمازمي خواند. با توجه به اينكه در روایت ابوحميد که از طریق خود اهل سنت نقل شده سعي گردیده تمام جزئيات و مستحبات نماز را كه حضرت پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ ‌انجام ميدادند بيان كند و از اين بيان ابوحميد ساعدي بدست ميآيد كه حضرت محمد ـ صلّي الله عليه و آله ـ در قيام نماز دست روي دست نمي گذاشتند و در آخر سورة حمد آمين نمي گفته است و از طريق اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ نه تنها هيچ حديث و روايتي در تأييد روش نماز خواندن اهل سنت نقل نشده است بلكه احاديث معصومين بر ردّ و بطلان اين روش دلالت دارند. و اين خودش حاكي از اين است كه نماز رسول خدا به همان روشي بوده كه ائمه معصومين ـ عليهم السّلام ـ انجام مي داده اند. اکثر علماي اهل سنت اين روايت را حسن و صحيح دانسته اند و آن را در کتاب هاي خود نقل کرده اند. و با وجود اينکه راوي تمام جزئيات نماز رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ را بيان مي کند هيچ اشاره اي به تکتف آن حضرت نمي کند. پس معلوم مي شود که اين عمل در زمان رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مرسوم نبوده است و بعد از آن حضرت ابداع شده و به نمازی که فرمان الهي است اضافه گرديده است. شخصي بنام عبدالمغنم نقل مي كند كه: ابا مالك اشعري اقوام خويش را جمع كرد تا نماز كامل را به آنها آموزش دهد و صفوف آنها را مرتب كرد و نيّت نمود سپس فاتحه الكتاب را قرائت نمود و بعد از گفتن تكبير به ركوع رفت سپس به سجده رفت و در هر دو حال طمأنينه را رعايت كرد و در ركعت بعد نيز چنين نمود و سپس رو به اقوام خويش نموده و گفت: پيامبر نيز چنين نماز مي گذاردند. در روايتي كه حماد بن عيسي از امام صادق ـ عليه السّلام ـ در نحوة كامل نماز خواندن نقل مي كند نيز هيچ اشاره اي به اعمالي از قبيل تكتف(دست روی دست گذاشتن) و آمين گفتن و موارد ديگري كه اهل سنت در نماز مرسوم كرده اند اشاره نشده در حالي كه اگر اين روش سنت پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ بود امام صادق ـ عليه السّلام ـ آن را ترك نميكردند و در تعليم نماز امام مي خواستند نماز كامل را كه پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ سنت كرده اند به حماد و مسلمين مجسم كنند. محمد بن مسلم از امام باقر يا امام صادق نقل مي كند كه به امام عرض كردم مردي دستش را در نماز روي هم گذاشته فرمودند: ذلك التكفير لا يفعله، يعني اين عمل تشبّه به كفار است و آن را انجام ندهد. بنابراين از مجموع آن چه نقل شد بر مي آيد كه نماز تشيع همان نماز پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ است چون اين روش از طريق ائمة معصومين ـ عليهم السّلام ـ كه اعلم الناس به سنت پيامبر بودند به ما رسيده، و لذا از انحراف مصون هست بر خلاف روش اهل سنت كه انحراف فراواني از روش و سنت پيامبر دارند. اما روایتی كه از شخص رسول خدا(ص) نحوه نماز خواندن را بيان كرده باشد وجود ندارد چون رسول خدا نماز را با عمل برای مسلمانان آموزش داده چنانچه در روایتی آمده که رسول خدا(ص) فرمود: (صلّوا کما رایتمونی اصلّی، نماز بخوانید همانگونه که می بینید من نماز میخوانم). اما اهل سنت از آنجايي كه روش و سيره شيخين را در اعمال و عبادات معتبر مي دانند و به آن عمل مي كنند لذا در مواردي كه اعمال آنها بر خلاف روش و سيرة پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ نيز بوده با جعل حديث و انتساب آن اعمال به پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ خواسته اند كه عمل خود را توجيه كنند. از جمله اين جعليات دست روي دست گذاشتن در نماز است. گذاشتن دست روي دست در نماز (تكتّف) يا (تكفير) گفته مي شود كه از طرف معصومين ـ عليهم السّلام ـ رد شده و آنرا مخلّ نماز شمرده اند در صورتي كه اگر اين عمل از پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ صادر مي شد ائمه ـ عليهم السّلام ـ از اين عمل منع نمي كردند. دست روي دست گذاشتن در نماز كه در اصطلاح به آن «تكتف» مي‌گويند در زمان عمر بن خطاب خليفة دوم وارد نماز گرديد. عمر بدعت‌هاي زيادي در دين بوجود آورد كه از جمله آن‌ها مسئلة «تكتف» يا دست روي دست گذاشتن در نماز مي‌باشد. اين عمل به عنوان تذلّل در برابر بزرگان و پادشاهان از عادات و فرهنگ جامعه مجوسي بوده كه بعد از فتح ايران توسط خليفه دوم ابداع گرديد. نقل شده وقتي اسراي ايراني در برابر خليفه قرار مي‌گيرند آن‌ها به عنوان احترام به خليفه مسلمين و يا تذلّل با گردن كج دست روي دست مي‌گذاردند، خليفه علت را جويا مي‌گردد در جواب مي‌گويند كه اين‌ها عادت دارند وقتي در برابر بزرگي قرار مي‌گيرند به عنوان تذلّل دست روي دست بگذارند. كه يك نوع احترام محسوب مي شود. عمر اين عمل را مي‌پسندد و دستور مي‌دهد كه از اين به بعد مسلمانان در نماز چنين كنند. گويا بعد از آن به اجتهاد و امر خليفه عمل تكتف در نماز بوجود آمد. البته دست بسته نماز خواندن را سه گروه از اهل سنت، يعني شافعي ها، حنبلي ها، حنفي ها در نماز، مستحب مي دانند نه واجب و مالکي ها آن را مکروه مي شمارند و مي گويند مستحب است در نماز دست ها به حالت باز باشد. (مثل شيعيان )، ابن رشد اندلسي در اين باره مي گويد: علما درباره قرار دادن دو دست يکي بر روي ديگري در نماز اختلاف کردند، بنابراين مالک آن را در نماز هاي واجب مکروه مي داند و در نماز مستحبي اجازه مي دهد و عده اي معتقدند که اين فعل از مستحبات نماز است و آن جمهور علما هستند. سبب اختلاف آنها اين است که روايات معتبري در صفت نماز پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در اين مورد وارد نشده است و روايت صحيحي نيست که در آن اشاره به دست روي دست گذاشتن پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ اشاره شده باشد. و به علت همين مطلب علما اختلاف کرده اند. پس خود اهل سنت مي گويند آنچه که درباره دست گذاشتن روي دست در روايات آمده است صحيح و معتبر نيست. و روايات صحيحي که به کيفيت نماز پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ اشاره مي کنند و از نظر خود اهل سنت هم معتبر و صحيح شمرده مي شوند به اين عمل از جانب پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ اشاره نمي کنند. مهم ترين دليلي که بخاري براي دست بسته نماز خواندن آورده است اين است که مي گويد: «الناس يومرون» مردم چنين مي گويند. و نمي گويد که پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ چنين امر کرد يا چنين نماز خواند. با توجه به اينکه اين عمل از پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ وارد نشده مشاهده مي کنيم که حتي خود اهل سنت در اين باره اختلاف دارند برخي مي گويند که دستها بايد روي سينه باشد برخي مي گويند زير سينه و برخي مي گويند زير ناف و اين نشان از اين امر دارد که اگر پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ اين عمل را انجام مي داد قطعاً به يک صورت انجام مي داد نه به شکل هاي گوناگون بنابراین این روش همان گونه که گفته شد بعدا در زمان خلیفه دوم ابداع شده و وارد نماز گردیده است و هيچ گونه مشروعيتي ندارد چون نماز يک امر تعبدي است و همان طور که پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ انجام داده و به آن امر کرده بايد عمل شود نه اينکه در آن بدعت گذاشته شود. لذا با توجه به اين اقدام عمر، ائمه شيعه فرمودند: اين عمل تشبّه به مجوس است و حرام و نماز را باطل مي کند. و از آنجائي که ما شيعيان معتقديم و پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ سفارش فرمودند: اهل بيت آن حضرت همانند قرآن با ارزش و گرانبها هستند و هر کس به اين دو تمسک کند و به دستورات و فرامين آنها عمل کند نجات خواهد يافت. لذا از شبيه کردن خود به مجوس دوري مي کنيم. ولي درعین حال اهل سنت دست روی دست گذاشتن را نماز رسول الله ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي دانند و رواياتي ضعیفی را که البته به آنها نمی شود قول و سخن رسول خدا اطلاق شود، نيز در کتب روايي خود آورده اند که نيازي به ذكر اين روايات در اينجا نمي باشد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه