دیدگاه اسلام و قرآن درباره حقانیت ادیان و پلورالیسم دینی چیست؟ آیا اسلام پیروان دیگر ادیان را اهل دوزخ می داند؟

قرآن حقانیت طولى شرایع انبیاى الهى را مى پذیرد و همه آنها را در عصر خود اسلام مى داند؛ اما حقانیت عرضى ادیان معارض با اسلام را نمى پذیرد.آیات قرآنى علاوه بر دلالت بر انحصار دین حق در اسلام و نفى پلورالیسم و تکثّرگرایى دینى، به صراحت با بعضى از اصول و مبانى پلورالیسم، مخالف است و آن را ابطال مى کند.آیاتى که در این زمینه وجود دارد، به چند بخش تقسیم مى شود:یک. امکان رسیدن به حقیقت آیاتى از قرآن با مبناى شکاکیت و نسبیت گرایى و عدم امکان دستیابى به حقیقت - که از مبانى و پیش فرض هاى پلورالیسم دینى است - در تضاد و تقابل است و نشان مى دهد که از دیدگاه قرآن، به هیچ وجه شکاکیت و نسبیّت در دین، مورد پذیرش نیست و رسیدن به «حقیقت» امکان پذیر است.این آیات عبارت است از:1-1. آیاتى که شک ورزان را مورد سرزنش قرار مى دهد. نحل (16 )، آیه 66 ؛ جاثیه (45 )، آیه 32.1-2. آیاتى که ادله پیامبران را روشن و آشکار و تردید شکاکان را بى وجه معرفى مى کند. ابراهیم (14 )، آیه 9 و 10. براى مثال در رابطه با آشکار بودن حقیقت اسلام مى فرماید: «لا إِکْراهَ فِى الدِّینِ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ » بقره (2)، آیه 256.؛ «هیچ اکراهى در دین نیست؛ به درستى که راه هدایت از گمراهى، روشن گردید». جهت آگاهى بیشتر نگا:الف. محمد حسن، قدردان قراملکى، قرآن و پلورالیزم دینى، (تهران: مؤسسه فرهنگى دانش و اندیشه معاصر ؛ب. مرکز مطالعات و پژوهش هاى فرهنگى حوزه علمیه، پلورالیسم دینى، (قم: چاپ اول، 1380 ) ؛پ. على، ربانى گلپایگانى، تحلیل و نقد پلورالیسم دینى، (تهران: مؤسسه فرهنگى دانش و اندیشه معاصر، چاپ اول 1378 ) ؛ت. کتاب نقد، ش 4، (تهران: مؤسسه فرهنگى دانش و اندیشه معاصر، چاپ اول، 1378 ).1-3. آیاتى که امر به تبعیت از علم و یقین و نهى از پیروى ظن و گمان دارد. اسراء (17 )، آیه 36 ؛ یونس (10 )، آیه 36 ؛ نجم (53 )، آیه 28.دو. عدم قبول غیر اسلام این آیات با صراحت، اسلام را تنها دین حق و صراط مستقیم معرفى مى کند و عقاید پیروان سایر ادیان را باطل دانسته و آنان را به پیروى از اسلام دعوت مى کند:2-1. «وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِى الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ » آل عمران(3 )، آیه 85.؛ «و هر کس جز اسلام، دینى (دیگر) جوید، هرگز از وى پذیرفته نشود و وى در آخرت از زیانکاران است». البته اسلام همه پیامبران الهى را راهبر به سوى «حقیقت» دانسته و دین همه را اسلام مى داند. بنابراین پیروى از پیامبران خدا، در عصر رسالتشان، همان اسلام است و مصداق آن در زمان رسالت حضرت ختمى مرتبت، پیروى از آیین حضرت محمد(ص) است جهت آگاهى بیشتر نگا: محمد حسن، قدردان قراملکى، قرآن و پلورالیزم، صص 117 - 136..2-2. «وَ لَنْ تَرْضى عَنْکَ الْیَهُودُ وَ لاَ النَّصارى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدى وَ لَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْواءَهُمْ بَعْدَ الَّذِى جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ ما لَکَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا نَصِیرٍ » بقره(2 )، آیه 120.؛ «هرگز یهودیان و ترسایان از تو راضى نمى شوند، مگر آنکه از کیش آنان پیروى کنى. بگو: در حقیقت، تنها هدایت خدا است که هدایت (واقعى)است و چنانچه پس از آن علمى که تو را حاصل شد، از هوس هاى آنان پیروى کنى، در برابر خدا سرور و یاورى نخواهى داشت».2-3. «وَ قالَتِ الْیَهُودُ عُزَیْرٌ ابْنُ اللَّهِ وَ قالَتِ النَّصارى الْمَسِیحُ ابْنُ اللَّهِ ذلِکَ قَوْلُهُمْ بِأَفْواهِهِمْ یُضاهِؤُنَ قَوْلَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ قَبْلُ قاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّى یُؤْفَکُونَ »؛ توبه(9 )، آیه 30.؛ «و یهود گفتند: عُزَیر، پسر خدا است و نصارا گفتند: مسیح، پسر خدا است! این سخنى است (باطل) که به زبان مى آورند، و به گفتار کسانى که پیش از این کافر شده اند، شباهت دارد. خدا آنان را بکشد؛ چگونه (از حق ) بازگردانده مى شوند؟!»آیات فراوان دیگرى از این سنخ وجود دارد که شما را به تأمّل و تدبّر بیشتر در آنها ارجاع مى دهیم. ر.ک: آل عمران(3 )، آیه 61 (مباهله با مسیحیان ) ؛ توبه(9 )، آیه 31 و 32 ؛ نساء(4 )، آیه 157و171 ؛ مائده(5 )، آیه 51و73 ؛ فتح(48 )، آیه 28 ؛ صف(61 )، آیه 9 ؛ مریم(19 )، آیات 88و91 ؛ بقره(2 )، آیه 79.سه. دین همه انسان هابسیارى از آیات قرآن، همه انسان ها را مخاطب قرار داده و به دین اسلام دعوت نموده و قرآن و پیامبر اسلام را هادى همه انسان ها معرفى کرده است.از جمله اینکه مى فرماید: «وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلاَّ کَافَّةً لِلنَّاسِ بَشِیراً وَ نَذِیراً » سبأ(34 )، آیه 28. ؛ «و ما تو را نفرستادیم، مگر براى همه مردم تا (آنها را به پاداش الهى ) بشارت دهى و (از عذاب او )بترسانى...».در جاى دیگر مى فرماید: «قُلْ یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّى رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُمْ جَمِیعاً » اعراف(7 )،آیه 158. نیز نگا: نساء(4 )، آیه 79 ؛ حج(22 )،آیه 49 ؛ فرقان(25 )،آیه 1 ؛ انبیاء(21 )،آیه 107. ؛ «بگو: اى مردم! من فرستاده خدا به سوى همه شما هستم».در رابطه با همگانى بودن قرآن در موارد مختلفى مى فرماید: «إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِکْرٌ لِلْعالَمِینَ » تکویر (81 )، آیه 27 ؛ یوسف (12 )، آیه 104 ؛ ص (38 )، آیه 87 ؛ نیز نگا : ابراهیم (14 )، آیه 1 و 52 ؛ آل عمران(3 )، آیه 138 ؛ انعام(6 )، آیه 18 و 90 ؛ نساء(4 )، آیه 174 ؛ فرقان (25 ) آیه 1. ؛ «آن کتاب (قرآن ) نیست، مگر تذکرى براى همه جهانیان».چهار. فراخوانى اهل کتاب به اسلام قرآن مجید، اهل کتاب را به اسلام فراخوانده و روى گردانى از آن را کفر و حق پوشى تلقى نموده و به شدت از آن توبیخ مى کند:«اى اهل کتاب! پیامبر ما به سوى شما آمد؛ در حالى که بسیارى از حقایق کتاب (آسمانى ) را که شما مخفى داشتید، روشن مى سازد و از بسیارى از آنها صرف نظر مى کند. آرى از جانب خدا به سوى شما نور و کتاب آشکارى آورد. خداوند به برکت آن، کسانى که خشنودى او را پیروى کنند، به راه هاى سلامت هدایت مى کند و به فرمان خود، از تاریکى ها به سوى روشنایى مى برد و آنها را به راه راست هدایت مى کند» مائده(5 ) آیه 15 - 16 و نیز نگا: همان، آیه 19..قرآن در جاى دیگر مى فرماید: «یا اهل الْکِتابِ لِمَ تَکْفُرُونَ بِآیاتِ اللَّهِ وَ أَنْتُمْ تَشْهَدُونَ » آل عمران(3 ) آیه 70. نیز نگا : بقره(2 ) آیه 41 ؛ آل عمران(3 ) آیه 71. ؛ «اى اهل کتاب! چرا به آیات خدا کافر مى شوید، در حالى که (بر درستى آن ) گواهید».در این زمینه آیات فراوان دیگرى وجود دارد که بر بطلان پلورالیسم دینى، به گونه هاى مختلف دلالت دارد و همگان را به بررسى و شناخت اسلام و پیروى از آن فرا مى خواند جهت آگاهى بیشتر نگا: محمد حسن قدردان قراملکى، قرآن و پلورالیزم..تفکیک حقیقت و معذور بودن دین حق و صراط مستقیم، واحد است و باید معذور بودن را از مسأله حقانیت، جدا کرد. پیروان سایر ادیان، خارج از شریعت حق و مطلوب الهى اند؛ اما چه بسا در صورت وجود شرایطى، از جمله: جهل غیرمقصّرانه نسبت به اسلام، طالب حقیقت بودن در سویداى دل، جست و جوى آن در حد مقدور و پاى بندى به احکام عقل و فطرت، اهل نجات به شمار آیند.بر این اساس هر چند راهشان «صراط مستقیم» و دین حق نیست؛ اما در روز قیامت، نزد خداوند معذوراند. قرآن از این گروه به «مستضعف» و «مرجون لامراللَّه» یاد کرده است. این گروه ضمن معذور بودن، به تناسب صدق باطنى و نوع عقاید و رفتار و به عبارت دیگر متناسب با میزان «حسن فاعلى» و «حسن فعلى»، بهره اى از سعادت برده و به درجه اى از سعادت نائل خواهند شد.چکیده دیدگاه اسلام عبارت است از:1. دین حق، تنها اسلام است. اسلام همان آیین توحیدى به معناى کامل کلمه و در همه ابعاد آن است که دین همه پیامبران الهى بوده و آنان، همگان را به سوى آن دعوت کرده اند. بنابراین آموزه هایى چون تثلیث، ثنویت و... هرگز بنیاد و اساس درستى ندارد.2. از نظر اسلام، شریعت داراى کثرت طولى است؛ یعنى، آنچه در طول تاریخ تغییر کرده، شریعت الهى بوده است و هر پیامبر صاحب شریعتى، شریعت پیشین را نسخ نموده و شریعت کامل تر و متناسب با رشد بشر و مقتضیات زمان، عرضه کرده است. بنابراین تکثّر طولى - نه عرضى - شریعت وجود داشته است و با شریعت خاتم همه شرایع پیشین نقض شده و تنها دین مقبول، شریعت محمدى(ص) است.3. نجات و رستگارى انسان، تابع حجت هایى است که خداوند بر انسان تمام کرده و پاسخ انسان به آنها است. هر کس در حد حجت هاى درونى (عقل، فطرت و...) و بیرونى (تعالیم پیامبران ) - که به آنها دسترسى داشته و یا مى توانسته دست یابد - مسئول و وراى آن معذور است براى آشنایى بیشتر ر.ک:الف. مرتضى مطهرى، عدل الهى، بخش نهم (عمل خیر از غیر مسلمانان )، (قم: صدرا ) ؛ب. محمد حسن قدردان قراملکى، سویه هاى پلورالیزم، (تهران: مؤسسه فرهنگى دانش و اندیشه معاصر، چاپ اول 1378 )، صص 110 - 116.. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه