آیا «سفر کردن» در ماه رمضان برای فرار از روزه جایز است؟

پاسخ اجمالی مشهور بین فقها جواز «سفر» در ماه رمضان است، منتهی آن را مکروه دانسته اند و عموم و اطلاق این حکم (کراهت)، شامل کسانی که به قصد فرار از روزه به سفر می روند، نیز میشود. ضمن این که مقتضای قاعده اوّلیه، جواز مسافرت است. طبق آیه 184 سوره بقره مسلمانان بر دو دسته اند: عدّهای در ماه رمضان حاضر هستند، و برخی نیز مسافر؛ آنها که مسافرند روزه بر آنها واجب نیست؛ بلکه باید قضای آن را در ماههای دیگر به جای آورند. مقتضای این تقسیم بندی دوگانه جواز مسافرت است.   پاسخ تفصیلی مشهور بین فقها جواز سفر است، منتهی آن را مکروه دانستهاند، و تنها کسی که در این حکم مخالفت کرده، و مسافرت در ماه مبارک رمضان را مطلقاً جایز نمیداند «ابو الصلاح حلبی» از قدمای فقهای ماست. فقیه ماهر، صاحب جواهر بر این باور است که مشهور میان فقها این است که مسافرت در ماه رمضان کراهت دارد. و عموم و اطلاق این حکم، شامل کسانی که به قصد فرار از روزه به سفر میروند، نیز میشود قطع نظر از سایر ادلّه، آیا مقتضای قواعد، جواز مسافرت در ماه مبارک رمضان است؛ یا مسافرت در این ماه طبق قاعده جایز نیست؟ مقتضای قاعده اوّلیه، جواز مسافرت است. چون شارع مقدّس فرموده: «فَمَنْ کانَ مِنْکمْ مَریضاً أوْ عَلی سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أیامٍ اُخَرَ».[1] معنای آیه شریفه این است که مسلمانان بر دو دسته اند: عدّهای در ماه رمضان حاضر هستند، و برخی نیز مسافر؛ آنها که مسافرند روزه بر آنها واجب نیست؛ بلکه باید قضای آن را در ماههای دیگر به جای آورند. مقتضای این تقسیم بندی دوگانه، جواز مسافرت است. بنابراین، مقتضای قاعده مستفاد از آیه شریفه، جواز مسافرت در ماه مبارک است. ولی روایاتی داریم که سفر در ماه مبارک را نهی کرده، و آن را تنها در حال ضرورت اجازه میدهد. به این روایات توجّه کنید: 1. «و فی الخصال باسناده عن علی(علیه السلام) فی حدیث الأربعمأة قالَ: لَیسَ لِلْعَبْدِ اَنْ یخْرُجَ إلی سَفَرٍ إذا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضانَ، لِقَوْلِ اللهِ عَزَّوَجَلَّ:«فَمَنْ شَهِدَ مِنْکمُ الشَّهْرَ فَلْیصُمْهُ»».[2] این روایت ظاهراً از مسافرت در ایام ماه مبارک نهی می کند. 2. علی بن اسباط در روایت مرسله ای از امام صادق(علیه السلام) چنین نقل می کند: «قالَ: إذا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضانَ فَلِلّهِ فیهِ شَرْطٌ، قالَ اللهُ تَعالی:«فَمَنْ شَهِدَ مِنْکمُ الشَّهْرَ فَلْیصُمْهُ»فَلَیسَ لِلرَّجُلِ إذا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضانَ اَنْ یخْرُجَ إلّا فی حَجٍّ أوْ فی عُمْرَةٍ أوْ مالٍ یخافُ تَلَفَهُ أوْ أخٍ یخافُ هَلاکهُ، وَ لَیسَ لَهُ أنْ یخْرُجَ فی إتْلافِ مالِ أخیه، فَإذا مَضَتْ لَیلَةُ ثَلاثِ وَ عِشْرینَ فَلْیخْرُجْ حَیثُ شاءَ».[3] این حدیث نیز سفر در ماه مبارک رمضان را نهی می کند و در هر دو حدیث به آیه شریفه 185 سوره بقره استدلال شده، بدین جهت لازم است بحث مختصری پیرامون آن داشته باشیم. مضمون آیه این است: «کسانی که حاضر هستند باید روزه بگیرند، و کسانی که در سفر هستند روزه نگیرند» امّا دلالت ندارد که باید همه حاضر باشند، و هیچ کس حقّ مسافرت در ماه رمضان ندارد. به عبارت دیگر گویی فرموده است: «الحاضر یصوم و المسافر لا یصوم» اگر به این عبارت گفته بود، آیا هیچ دلالتی بر حرمت سفر در ماه رمضان داشت؟! و به تعبیر دیگر، حکم در این آیه شریفه، که همان روزه گرفتن است، معلّق بر وصف حضور در وطن است. تا زمانی که این عنوان حاصل است، انجام آن حکم هم واجب است، ولی هنگامی که این وصف تغییر کرد، و انسان به سفر رفت، حکم نیز تغییر می کند، و بر ما لازم نیست که دائماً وصف حضور را حفظ کنیم، تا حکم وجوب روزه لازم الاجرا باشد. نتیجه این که از این آیه شریفه، وجوب اقامه (و ترک سفر) در ماه رمضان فهمیده نمی شود. مگر این که گفته شود: مفهوم آیه این است که هر کس آغاز ماه مبارک را در حضر درک کند، باید تمام ماه را روزه بگیرد؛ یعنی توقّف کند و به سفر نرود. ولی این تفسیر خالی از تأمّل نیست. امّا در مورد معنای روایات مذکور، اگر سند آن دو روایت معتبر باشد ـ که سند یکی از آن دو معتبر است ـ باید گفت نوعی استدلال به بطون آیات قرآن است. و در این صورت، ممنوعیت سفر در ماه مبارک رمضان را باید بپذیریم.[4] .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه