سوال من در رابطه با تقلید است. من قبول دارم کسی که علم ندارد باید احکامش را از علما بگیرد. اماممکن است توضیح دهید که چرا انسان باید برای دریافت احکام شرعی صرفا از یک نفر مقلد تقلید کند؟ و اگر آن مقلد اشتباه کند به چه صورت و به چه دلیل (دلیل عقلی و نقلی) تکلیف از مقلد ساقط می شود؟ خصوصا در مورد برخی مسائل حساس مثل خمس و مسایل مالی گاها این تفاوت ها خیلی عمیق است.

مطلب اول: در تقلید باید از مجتهد اعلم تقلید کرد. از این رو مجتهد دیگر اگر اعلم نباشد رجوع به آن بنا بر قول مشهور فقها جایز نیست. اگر مجتهد دیگر اعلم باشد رجوع و عدول به مجتهد اعلم لازم است.حکمت این امر هم از نظر عقلی مشخص است. اعلم اشخاص با کم ترین احتمال برای خطا از استنباط احکام واقعی روبروست. علاوه بر این روایات متعددی نیز بر این حکم عقل ، ارشاد دارد. در صورتی که مراجع تقلید در علم مساوی باشند، تبعیض در تقلید جائز است. یعنی ضرورتی ندارد حتما به یک مرجع تقلید رجوع نماید.مراجع معظم تقلید در این زمینه می فرمایند: تبعیض در تقلید در صورت تساوی دو یا چند مجتهد، جائز است برای مثال می توان در مسائل نماز و روزه از مجتهدی و در خمس از مجتهد دیگر و در ازدواج از شخص سومی تقلید کرد. اما در مسائلی که به هم مربوط است – چنانچه اخذ به فتوای آنان باعث بطلان عمل و یا مخالفت قطعی شود- تبعیض جائز نیست.[1] مانند اینکه در احکام نجاست بدن و لباس فتوای مجتهدی را عمل کند و در احکام لباس نمازگزار به فتوای دیگری عمل نماید. مطلب دوم: همانطور که می دانیم در بخش عقاید و اعتقادات چیزی به نام تقلید نداریم و این مسایل از امور عقلی است مثلا اثبات وجود باری تعالی یا اثبات نبوت پیامبر اکرم و مسایلی مانند آن، استدلال عقلی می طلبد و تقلیدبردار نیست. بحث تقلید مربوط به حوزه احکام فقهی است که از فروع عملی دین است. کلیات مسایل فقهی هم مورد اتفاق نظر است مثلا وجوب نماز و مقدمه بودن وضو برای نماز و تعداد رکعات و مانند آن، اما در برخی احکام فقهی اختلاف نظر اجتهادی وجود دارد که حاصل اختلاف مبانی اصولی یا اختلاف روایات وارد شده و مانند آنست.یک مجتهد جامع الشرایط بعد از سالها تحصیل و درس و بحث و یادگیری علوم لازم برای بررسی آیات و روایات (مانند صرف و نحو و منطق و اصول و فقه و ...) و کسب ملکه اجتهاد و استخراج احکام دینی، نهایتا احکام اجتهادی خود را درباره احکام فرعی فقهی و عملی ارائه می دهد و چنین کسی شرایطی دارد که در ابتدای رساله ها به آن شرایط اشاره شده است.تلاش فراگیر )=اجتهاد) برای کشف حکم الهی از منابع معتبر دینی، تنها راه پیش روی ما برای عمل به فرامین شرع مقدس است و راه عقلانی دیگری برای این مطلب وجود ندارد.پس بحث اجتهاد و تقلید اولا مربوط به حوزه احکام فقهی و عملی است و ثانیا در بسیاری از احکام فقهی اتفاق نظر وجود دارد و دست کم بیشتر فقهاء هم رأی هستند.در این میان، اگر استدلال فقیهی به اصطلاح مصیب نبود (یعنی مطابق حکم واقعی الهی نبود)، طبق ادله عقلی و نقلی (که در مباحث اصول فقه به طور مفصل مطرح می شود)، چنین کسی در پیشگاه الهی معذور است (و بالتبع مقلدان او هم معذورند) لذا فرموده اند: للمصیب اجران و للمخطأ اجر واحد ، یعنی کسی که با اجتهادش به حکم واقعی الهی رسیده باشد و بدان عمل نماید، دو اجر می برد اما کسی که بعد از بررسی کامل اجتهادی، حکمی نمود و بدان عمل کرد (و در واقع این حکمش مطابق حکم واقعی الهی نبود) یک اجر می برد. (این تطابق یا عدم تطابق حکم اجتهادی با حکم واقعی الهی، در قیامت (یا با حضور معصوم) کشف می شود)نتیجه اینکه مجتهد جامع الشرایط و مقلدان او (که به طریق صحیح و مشروع وی را انتخاب نمایند)، از جهت اشتباهات اجتهادی در پیشگاه الهی معذورند. ضمن اینکه باید توجه داشت تقلید به معنای مراجع به کارشناس بلکه بالاتر از آن مراجعه به عالم ترین و کم خطا ترین کارشناس است. مرجع تقلید اعلم یعنی کسی که بیشتر از همه برای استنباط حکم شرعی صلاحیت دارد.پی نوشت:[1] . نورى، استفتاءات، ج 2، س 11 و ج 1، س 4؛ امام، استفتاءات، ج 1، س 8 و 9؛ مکارم، استفتاءات، ج 2، س 11؛ تبریزى، استفتاءات، س 42؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 11 و 12؛ صافى، جامع الاحکام، ج 1، س 13 و 14، خامنه اى، اجوبةالاستفتاءات، س 18؛ بهجت، وسیلة النجاة، ج 1، م 4 و توضیح المسائل، م 5؛ سیستانى، تعلیقات على العروة، م 13 و 33. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه