مراتب توحید و شرک

متکلمین اسلامی برای توحید مراتبی ذکر کرده اند که به اجمال عبارتند از:   1. توحید در ذات: که به دو معنا به کار می رود. اول اینکه ذات خداوندی بسیط بوده، منزه از هر گونه ترکیبی است. از این معنا تعبیر می شود به توحید احدی. دوم اینکه ذات باری تعالی یکی بوده مثل و نظیر ندارد. از این قسم توحید تعبیر می شود به توحید واحدی.   2. توحید در خالقیت: مراد از این قسم توحید این است که خالق بالذاتی جز خداوند متعال در صفحه وجود، موجود نیست و اگر غیر خدا علت وجود چیزی است، خالقیت و علیت او به اذن الله و در طول خالقیت و علیت خداست نه مستقل و بالذات.   3. توحید در ربوبیت و تدبیر: منظور از توحید در تدبیر و ربوبیت این است که اداره امور عالم هستی بالذات تنها اختصاص به خداوند متعال دارد و اگر موجودات دیگر همچون ملائک یا انسانها نقشی در تدبیر عالم دارند به اذن خدا و در طول ربوبیت و تدبیر اوست. در واقع این ربوبیت و تدبیر خداست که در وجود این موجودات ظاهر می شود.   4. توحید در استعانت: یعنی بنده خدا تنها باید خدا را مدبر عالم دانسته و تنها از او یاری بجوید و باید متوجه باشد که جز خدا هیچ موجودی قدرت یاری رساندن ندارد و اگر از دست مخلوقات کاری ساخته است به اذن و  اراده خداست لذا بنده خدا باید به مخلوقات به عنوان واسطه فیض و مأمور الهی نگاه می کند و برای آنها در یاری رساندن استقلالی قائل نشود. چه این مخلوقات از سنخ موجودات مادی باشند و چه از سنخ موجود مجرد(غیرمادی) همچون ملائک.   5. توحید در تشریع و قانون گذاری: شکی نیست که انسان در زندگی فردی و اجتماعی خود محتاج به یک سری قوانین و دستور العمل‌هاست. حال سوال این است که این قوانین و دستورات از جانب چه کسی باید باشد. از جانب خدا یا انسانها؟ توحید در تشریع و تقنین به این معناست که تنها قانون گذار بالذات خداست. نه انبیاء و نه ائمه(ع) و نه فقیه و نه هیچ کس دیگر بالذات حق قانون گذاری و تشریع ندارد؛ «ان الحکم الا لله». البته فقها به اذن و اجازه معصوم که عین اذن و اجازه خداست، حق استنباط فروع از اصول را دارند یعنی خداوند متعال به فقها اجازه داده که با روشهای خاصی احکام جزئی را از اصول کلی دین استخراج کنند. وجود فقهای شورای نگهبان سیستم حکومتی جمهوری اسلامی ایران برای این است که بر قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی نظارت داشته باشند تا منطبق بر قوانین اسلامی و الهی باشد.   6. توحید در اطاعت: یعنی جز خداوند متعال هیچ موجود دیگری بالذات قابل اطاعت و فرمانبرداری نیست و تا خدا امر نکرده نمی توان از کسی جز او اطاعت نمود. لذا جملات مشهوری چون «المأمور معذور» باطلند. بر این اساس، اطاعت از حاکمان غیرالهی در منطق توحید، شرک به خدا شمرده می شود. پس تنها باید از کسانی اطاعت نمودکه جواز الهی بر اطاعت آنها وجود دارد مثل انبیاء،‌ ائمه معصومین(ع)، فقهای اعلم و اتقی، والدین و هر کسی که نبی یا امام یا ولی فقیه به اطاعت او امر کند. البته واجب الطاعه بودن سه مورد اخیر مشروط به این است که برخلاف شرع الهی حکم نکنند.   7. توحید در حاکمیت: شکی نیست که قوانین اجتماعی صادر شده از سوی خداوند متعال نیاز به مجرمی نیز دارند و لازمه اجزاء این احکام نوعی حاکمیت بر افراد جامعه است لذا باید حاکمی باشد تا احکام و قوانین الهی را در جامعه اجراء نماید و لازمه تحقق حاکمیت چنین حاکمی این است که اطاعت او بر مردم واجب باشد. از طرفی گفته شد که هیچ بالذات لایق اطاعت نیست جز خدا و اگر کسی واجب الطاعه است به امر و اذن خداست. پس حاکم جامعه نیز بی واسطه یا با واسطه باید از جانب خدا تعیین گردد. انبیاء و ائمه(ع) به خاطر عصمت الهی که دارند بی واسطه از سوی خدا حق حاکمیت دارند. فقیه جامع شرایط نیز به اذن امام معصوم حق حاکمیت پیدا می کند. بر همین اساس است که در جمهوری اسلامی ایران، حق حکومت در غیاب امام معصوم(ع) از آن ولی فقیه است. امام معصوم(ع) مشخصات کلی چنین حاکمی را بیان کرده و خبرگان فقهی باید او را از بین فقها تشخیص داده بر مسند حاکمیت بنشانند تا براساس فقه اسلامی جامعه را اداره کند.   8. توحید در عبادت: یعنی هیچ موجودی جز خداوند متعال لایق عبادت و بندگی نیست. هیچ کس نیز از جانب خدا اذن و اجازه معبودیت نیافته است.   در مقابل هر کدام از این اقسام و مراتب توحید، قسم و مرتبه ای از شرک نیز وجود دارد که به اجمال به آنها اشاره می شود:   1. شرک در ذات: که عبارت است از مرکب دانستن یا چندگانه دانستن خدا. گروههایی چن مجسمه، که خدا را جسم می دانند. مشبّهه، که برای خدا شبیه قائلند، مسیحیان که عیسی مسیح را خدای مجسم می دانند و بت پرستان هندو گرفتار چنین شرکی هستند.   2. شرک در خالقیت: که به معنی خالق دانستن غیرخداست. مثل زرتشتی ها که غیر از خدای واحد به دو منشأ خلقت به نام خالق خیر و خالق شر نیز اعتقاد دارند و همین امر باعث شده که گروه انحرافی وهابیت به این اعتقاد انحرافی عمومیت داده آن را به کل شیعه نسبت دهند در حالی که شیعه هیچ گاه اهل بیت(ع) را خالق عالم نمی داند.   3. شرک در ربوبیت و تدبیر: مراد از این قسم شرک آن است که کسی برای غیرخدا نیز نقش ربوبیت و تدبیر بالذات قائل شود یا کسانی را که غیرخدا اذن تدبیر به آنها نداد، مدبر فرض کند. مثل بت پرستان که بتها را مدبر عالم می پنداشتند. هم اکنون نیز بسیاری از بیت پرستان چنین عقیده ای داند. علی اللهی ها و اهل حق و برخی از اراذل صوفیه و دروایش و تابعین منحرف آنها از شیعیان جاهل نیز برای اهل بیت(ع) قائل به چنین مقامی هستند که باز وهابیت از عقیده اینها سوءاستفاده کرده نسبت آن را به کل شیعه می دهد.   4. شک در استعانت: که عبارت است از مستقل دانستن غیرخدا در کمک و یاری. مبتلایان به این قسم شرک نیز همان گروه یادشده در مورد قبلی هستند. وهابیون، اموری مثل اعتقاد به توسل، شفاعت، شفاگرفتن از اهل بیت(ع) را هم از مصادیق چنین شرکی شمرده اند. در حالی که شیعه هیچ گاه اهل بیت(ع) را درکمک و یاری رساندن مستقل نمی داند. بلکه طبق آیات و روایات اثبات می کند که خداوند متعال به این بزرگواران اجازه یاوری و شفاعت مؤمنان را داده است. در قرآن کریم نیز مواردی وجود دارد که جواز استعانت از معصومین(ع) را اثبات می کند.   5. شرک در تشریع و قانون گذاری: که عبارت است از اعتقاد به حق قانون گذاری داشتن غیرخدا. تمام کسانی که معتقدند دین نباید در جامعه یا حکومت دخالت کند، گرفتار چنین شرکی هستند. امروزه این قسم از شرک، گسترده ترین نوع شرک است.   6. شرک در اطاعت: که به معنی مطاع دانستن غیر خدا و غیرمأذونین از جانب خداست. این قسم از شرک نیز اکثریت مردم دنیا را در برگرفته است.   7. شرک در حاکمیت: که عبارت است از اعتقاد به حق حاکمیت داشتن غیرخدا و غیرمأذونین از جانب خدا، تمام کسانی که به حق حاکمیت داشتن غیر انبیاء و ائمه معصومین(ع) و ولی فقیه اعتقاد دارند، گرفتار این قسم شرکند.   8. شرک در عبادت: که عبارت است از غیر معبود دانستن خدا مثل مسیحیان و بت پرستان و زردتشتیان، علی اللهی ها و منحرفین صوفیه و دراویش و تابعین جاهل آنها. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه