وجه تسمیه گروه و جریان اصلاحات چیست؟ چرا خود را با این نام می خوانند؟

الف - تعریف اصلاحات در ادبیات اسلامى: اصلاح در فرهنگ اسلامى به معناى از میان برداشتن تباهى و نادرستى در محیط اجتماعى مى باشد و داراى مؤلفه اساسى است: اول - تلاش پى گیر براى درک اسلام با اتکاء به منابع اولیه (کتاب، سنت). دوم - تلاش براى تطبیق بین ارزش هاى دینى و شرایط زندگى در هر عصر و زمانه بنابراین بزرگترین مصلحان جهان پیامبران هستند که طریقه سیر زندگى دنیا و آخرت را به انسان مى آموزند، لذا از دیدگاه اسلام و قرآن اصلاح طلب باید در خط انبیا و با تمسک به تعالیم آنان و کتاب الهى به اصلاح جامعه بپردازد.  قرآن کریم آیه 90/هود مى فرماید: «ما اجر اصلاح طلبانى را که با تمسک به کتاب خدا و به پاداشتن نماز در جامعه به اصلاح طلبى مى پردازند را ضایع نمى کنیم » اگر اصلاح طلبى در مسیر دیگرى واقع شود از دیدگاه قرآن، افساد است، زیرا هر تحولى را نمى توان در جهت صلاح جامعه به حساب آورد برخى تغییر و تحولات ظاهراً خدماتى را براى اجتماع به ارمغان مى آورد اما در واقع ریشه اجتماع را مى خشکاند. اگر اصلاح طلبى از مسیر الهى خارج شد تنها عنوان اصلاح را با خود یدک مى کشد و در واقع موجبات فساد و تباهى جامعه را فراهم مى آورد. مهمترین اهدافى که از سوى مصلحان مسلمان دنبال مى شوند عبارت اند: 1- اصلاح امور دنیوى: مصلحان با تأکید بر پرهیز از شرارت هاى اجتماعى و مفاسد، ضرورت تعلیم و تربیت صحیح افراد، تحقق نظم اجتماعى، سخت کوشى و وجدان اجتماعى، اصلاح فرهنگى و بالاخره سامان بخشى به امور سیاسى، اجتماعى و اقتصادى، سعى دارند تا جامعه را از عقب ماندگى رهایى بخشیده و وضعیت معیشت و زندگى اجتماعى را بهبود بخشند. 2- اصلاح تفکر و اندیشه و توجه به مبانى نظرى اصلاح. 3- اصلاح روشى: تأکید بر جایگاه قرآن، سنّت، اجماع و عقل در مقام، استخراج احکام شرعى و ضرورت پایبندى به این منابع از جمله اهداف ارزنده جنبش اصلاح طلبى است که روش (متدولوژى) شناخت اسلامى را از ورود بدعت ها حفظ نموده است. ب - تعریف اصلاحات در ادبیات سیاسى: (Reform): اصلاحات به معناى دگرگونى در جهت تأمین برابرى اجتماعى، اقتصادى و سیاسى و گسترش دامنه اشتراک سیاسى، در جامعه است. اصلاح طلبى، هوادارى از سیاست تغییر زندگى اجتماعى، اقتصادى یا سیاسى با روش هاى ملایم و بدون شتاب مى باشد. بر این اساس واژه اصلاحات در مقابل واژه انقلاب(Revolution) مى باشد که این دو پدیده از نظر شتاب دامنه و جهت دگرگونى در نظام هاى سیاسى و اجتماعى تفکیک پذیرند. انقلاب به یک دگرگونى سریع، کامل و گاه خشونت آمیز در ارزش ها، ساختار اجتماعى، نهادهاى سیاسى، سیاست هاى حکومتى و رهبرى سیاسى اجتماعى اطلاق مى شود. اصلاح طلبى از نظر کلى در برابر ارتجاع و محافظ کارى از سویى و انقلاب خواهى از سوى دیگر قرار مى گیرد، (ر.ک: کتاب دانشنامه سیاسى، داریوش آشورى ص 72).  با در نظر گرفتن این دو تعریف این نکته مشخص مى شود که، اصلاح به مفهوم اسلامى با اصلاح به مفهوم رفورم متفاوت مى باشند. به عبارت دیگر اصلاح اعم از رفورم مى باشد زیرا از آن حیث که به آرمان هاى متعالى دین نظر دارد شامل و جامع است و حتى انقلاب به عنوان یک روشى اصلاحى قابل تعریف است اصلاح اهداف عالى انقلاب را تعیین مى کند و از طرف دیگر مرحله اى از انقلاب است که پس از پیروزى و تحکیم ساختارهاى آن، به تدریج کاستى ها را برطرف مى سازد. ج: بررسى زمینه ها و اهداف مطرح شدن اصلاحات در جامعه: همچنانکه گذشت اصل موضوع اصلاح و اصلاح طلبى از آموزه هاى دینى و اسلامى محسوب مى شود و از دیدگاه منابع اسلامى در ذات دین قرار دارد و از ارکان هویت دینى است. انقلاب اسلامى ایران هم که الهام گرفته از آموزه هاى دینى مى باشد در ذات و جوهر خویش به اصلاح امر مى کند. و این امر پیوسته از سوى برخى از مسؤولان نظام، از جمله مقام معظم رهبرى مورد تأکید و توجه بوده است. در واقع این یک امر طبیعى است که هر سیستمى براى حفظ بقاى خود و ادامه کارکردها و رسیدن به اهداف موردنظر، نیاز به نوعى باز تولید در عناصر معیوب و کارکردهاى ناقص خود دارد. در غیر این صورت عناصر و کارکردهاى معیوب به تمام سیستم سرایت کرده و کل نظام را مختل مى نماید. انقلاب اسلامى ایران که به عنوان اصلاح گسترده و فراگیر در کارکردها و در ساختار سیاسى نظام قبل به رهبرى حضرت امام(ره) روى داد یک پدیده دفعى نیست، بلکه یک امر تدریجى مى باشد، یک مرحله انقلاب که تغییر نظام و ساختار سیاسى رژیم قبل بود، دفعى بود و تمام شد اما تغییر و اصلاح در کارکردها امرى تدریجى و در بستر زمان باید روى دهد و تحقق کامل انقلاب به آن است که بخش هاى تحول نیافته، اصلاح و کاستى ها برطرف گردند، در انتخابات هفتم ریاست جمهورى، آقاى خاتمى شعارهایى از قبیل تحقق جامعه مدنى، کثرت گرایى، آزادى بیان، قانون گرایى و حقوق شهروندى را مطرح کردند و این در حالى بود که مفهوم اصلاحات در ادبیات سیاسى کشور چندان تداول نداشت. از همان روز اول، مطبوعات خارج از کشور (غربى و شرقى) اصطلاح رفورمیسم را به این حرکت مى دادند و آقاى خاتمى را به عنوان یک رفورمیست مورد خطاب قرار مى دادند دو سال طول مى کشید که اصطلاح رفورم وارد ادبیات روزنامه اى کشور شد و قرائت هاى مختلفى از آن صورت گرفت که دو پایگاه را مى توان تعریف کرد: پایگاه اول: مبتنى بر سکولار کردن حکومت است. این قرائت که متعلق به یک الیت خاص و جمعى از روشنفکران کشور که در رقابت هاى سیاسى میدان دار مفهوم دادن به این کلمه ها شوند. اصلاحات براى اینان پوسه اى است که باید از حکومت اسلام زدایى کرد و براى اصلاحات مفاهیم جنبى مانند کثرت گرایى در قرائت هاى دینى را مطرح مى کنند. پایگاه دوّم، مبتنى بر کارآمدتر کردن حکومت مى باشد که ریشه اش استقبال گسترده مردم از آقاى خاتمى بود که مردم دو نکته مهم را در انتخابات بیان کردند یکى تولاّى مردم به نظام بود که در انتخابات ارکان آن شرکت کردند و دوم، تقاضاى مقدارى تحوّل بود مى خواستند نظامشان کارآمدتر شود مقام معظم رهبرى اهداف اصلى اصلاحات را متوجه رفع سه معضل بزرگ فقر، فساد، و تبعیض و بى عدالتى مى دانند و با ذکرعینى مجموعه اى گسترده از نابسامانى هاى اجتماعى، اقتصادى و اصلاحات را ناظر بر حل این معضلات به شمار مى آورند. (ر.ک: به «پرچمداران اصلاحات» کیهان ش 16859 ص 2) از نظر آقای خاتمی اصلاح گرى باید بر پایه هاى دیندارى، معنویت و تقویت نظارت مردم استوار بوده و اصلاح واقعى باید در مبنا و چارچوب بزرگترین دستاورد انقلاب یعنى قانون اساسى باشد (ر. ک: اطلاعات، 6/2/1379 شماره 21893) مقام معظم رهبرى بر تفکیک میان دو الگوى متفاوت از اصلاح طلبى تأکید دارند «اصلاحات یا اصلاحات انقلابى و اسلامى و ایمانى است که همه مسؤولان کشور، مردم مؤمن و صاحب نظران با این اصلاحات موافقند و یا اصلاحات آمریکایى است که همه مسؤولان کشور، مردم مؤمن و همه آحاد هوشیار ملّت با آن مخالفند»(رهنمودهاى مقام معظم رهبرى در جمع کارگزاران نظام، 19/4/79).  دشمنان انقلاب اسلامى به خصوص آمریکا با تجربه مثبتى که از انجام اصلاحات آمریکائى توسط گورباچف در شوروى سابق که منجر به فروپاشى آن شد، داشتند تلاش نمودند تا با تمسک به تبلیغات گسترده و استفاده از عناصر داخل خود و مطبوعات وابسته چنین القاء کنند که این نظام احتیاج به اصلاحات دارد و با سوء استفاده از این شعار تمامى ارکان نظام جمهورى اسلامى ایران از قانون اساسى گرفته تا سایر نهادهاى انقلابى را مورد هجوم خود قرار داده و انجام اصلاحات در ایران را به معناى تکیه بر جمهوریت نظام و کنار گذاشتن اسلامیت نظام ترویج نمودند و با استفاده از فضاى باز بوجود آمده از دوم خرداد، استراتژى استحاله تدریجى نظام را از طریق انجام مکانیزم اصلاحات و در نتیجه تغییر در ساختار نظام را دنبال کردند ولى این نقشه شوم با تیزبینى دقیق مقام معظم رهبرى افشا شد. ایشان در سخنانى که در 19 تیر ماه 1379 در جمع کارگزاران نظام ایراد نمودند بر این نکته تأکید فرمودند که «ما مخالف اصلاحات نیستیم بلکه اصلاحات لازم و مطابق نیاز کشور و منطبق بر روح انقلاب و اسلام مى باشد... اگر اصلاح به صورت نو به نو انجام نگیرد نظام فاسد خواهد شد و به بیراهه خواهد رفت اصل اصلاحات یک کار لازم است و باید انجام بگیرد وقتى اصلاحات انجام نشود برخى از نتایجى که ما امروز با آنها دست بگریبانیم پیش مى آید، توزیع ثروت ناعادلانه مى شود، نوکیسه گان بى رحم بر نظام اقتصادى جامعه مسلط مى شوند فقر گسترش پیدا مى کند زندگى سخت مى شود و مغزها فرار مى کنند...». هدف اصلى مقام معظم رهبرى افشاى دست هاى پنهان و آشکارى بود که در مرحله مشابه سازى اوضاع ایران با شوروى سابق براساس طرح آمریکا و دقیقاً با انگیزه فروپاشى نظام جمهورى اسلامى وارد عمل شده اند. براى آگاهى بیشتر ر. ک: 1- اصلاحات و فروپاشى حسن واعظى 2- فصلنامه کتاب نقد، شماره 16 با توجه به مطالب فوق مشخص مى شود که اصل اصلاحات امرى لازم و براساس مصالح و واقعیت هاى نظام جمهورى اسلامى ایران بوده و مسؤولان حکومت اعم از رهبرى و قواى سه گانه کاملاً با اجراى صحیح و اصولى آن موافق بوده و بر آن تأکید مى ورزند. و بر این اساس برنامه پنج ساله سوم که اصول کلان آن توسط مقام معظم رهبرى تعیین مى شود در راستاى تحقق اصلاحات در ابعاد مختلف سیاسى، اقتصادى، فرهنگى، اجتماعى و... شکل گرفته است. مثلاً در بعد اقتصادى اصلاح سیستم مالى کشور از اتکاء به درآمدهاى نقتى، به درآمدهاى غیر نفتى اعم از صادرات، درآمدهاى مالیاتى و... در بعد اجتماعى مبارزه با فساد که در فرمان مقام معظم رهبرى به سران سه قوه در تاریخ 10/2/80 نمایانگر شده و تکیه معظم له بر تأمین اشتغال مولّد، مسکن و... براى جوانان و تحقق عدالت اجتماعى و... در بعد فرهنگى مبارزه با تهاجم فرهنگى و بسیج سایر دستگاههاى فرهنگى کشور و زدودن آثار مخرب فرهنگ غربى از جامعه، و در بعد سیاسى گسترش دامنه اشتراک سیاسى و... در دستگاه قضایى و سایر دستگاهاى دولتى نیز اصلاحات گسترده اى شروع شده است. نکته قابل توجه اینکه همچنانکه گفته شد اصلاحات امرى تدریجى بوده و هر گونه شتاب در آن نتایج معکوس و بسیار مخرّبى را ببار مى آورد که حتى در بعضى مواقع تعادل یک نظام را بر هم زده و نظام را به فروپاشى مى کشاند. امر اصلاحات نیازمند برنامه ریزى دقیق، کارشناسانه و مدت زمان طولانى براى اجراى کامل آن مى باشد. بنابراین بصورت مختصر باید گفت که روند اصلاحات علیرغم هزینه هاى زیادى که به خاطر سوء برداشتها و تلاشهاى دشمنان داخلى و خارجى نظام براى به انحراف کشاندن اصلاحات از مسیر اصلى آن به طرف اصلاحات آمریکایى، به نظام تحمیل شده، و زمینه هاى بازنگرى درون سیستمى و رفع نواقص و نقطه ضعفها، خارج شدن نظام از حالت ایستائى، رکود و ثبات به سوى رشد و بالندگى و تکامل، بالا رفتن میزان مشروعیت نظام در داخل و خارج کشور، جذب شدن بسیارى از افراد جامعه خصوصاً جوانان که علاقه چندانى براى مشارکت سیاسى و اقتصادى و... را نداشتند در درون نظام، و بدین ترتیب نا امیدى گروههاى معاند نظام مانند گروهک منافقین، گروههاى سلطنت طلب و... از موفّقیت در جذب اکثریت نیروهاى جامعه و جوانان داخل کشور، بالا رفتن وجهه بین الملل جمهورى اسلامى ایران، و توسعه روابط اقتصادى تجارى، سیاسى با سایر کشورها خصوصاً کشورهاى مسلمان همسایه که بعد از انقلاب به خاطر برخى سوء برداشتها روابط چندان مطلوبى با ما نداشتند، جذب سرمایه گذاریهاى خارجى و داخلى و... و در آخر شکست سیاستهاى آمریکا در به انزوا کشاندن جمهورى اسلامى ایران، را به دنبال داشته است. در هر صورت در تبیین اصلاحات ، لازم است به تفاوت این موضوع در اندیشه سیاسی اسلام با اصلاحات آمریکایی توجه داشت چنانکه مقام معظم رهبری ضمن رد اصلاحات آمریکایی در تبیین ضرورت و شاخصه های اصلاحات حقیقی فرمودند: « بنده معتقدم اصلاحات یک حقیقت ضروری و لازم است و باید در کشور انجام گیرد» (دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام 19/4/79) اصلاحات یعنی این که نقاط مثبت و منفی را فهرست کنیم و نقاط منفی را به نقاط مثبت تبدیل کنیم این همان چیزی است که انقلاب قدم بلند آغازین ان رابرداشت ...این اصلاحات انقلابی است ، اصلاحات اسلامی است (بیانات در اجتماع بزرگ زائران و مجاوران حرم مطهر امام رضاع، 2/1/83) همچنین فرمودند: اگر مسئولان کشور به پشتیبانی این مردم و به کمک این افکار عمومی بسیار مستعد و علاقه مند یک مبارزه خستگی ناپذیر را با عوامل انحطاط و عقب ماندگی شروع کنند هم موفق خواهند شد هم مردم را به هدفهای خودشان خواهند رساند ...و اصلاحات به معنای واقعی اتفاق خواهد افتاد... آماج این مبارزه سه چیز است یکی فقر یکی فساد و یکی تبعیض اگر با فقر و فساد و تبعیض در کشور مبارزه شود اصلاحات به معنای حقیقی ، اصلاحات انقلابی و اسلامی تحقق پیدا خواهد کرد ( بیانات در اجتماع بزرگ مردم استان اردبیل 3/5/79) ( ر.ک.به: منشور دولت اسلامی ، باز خوانی مواضع و انتظارات مقام معظم رهبری از قوه مجریه در 16 سال گذشته ، دفتر جریان شناسی تاریخ معاصر، قم: همای غدیر، 1384). .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه