آيا تقسيم وجود به مادي و غير مادي صحيح است؟ و حالتي بين اين دو متصور است يا نه؟ آيا خلأ مادي است يا غير مادي؟

پاسخ در چند محور ارائه مي شود: 1. قبل از هرچيز بايد به معنا و مفهوم واژه مادي و غير مادي اشاره شود: واژه مادي و يا ماده در اصطلاح علوم به چند معني به كار مي رود؛ در فلسفه، واژه مادي در مورد اشيائي به كار مي رود كه نسبتي با جهان ماده داشته باشد و موجوديت آن، نيازمند به ماده و زمينه قبلي باشد و مادي تقريباً مساوي با كلمه(جسماني) است، و در واقع در مقابل موجود مجرد است كه به مفهوم غير مادي و غير جسماني است؛ يعني چيزي كه نه خودش جسم است و از قبيل صفات و ويژگي هاي اجسام مي باشد. پس بدين ترتيب، مراد از وجود مادي، يعني وجودي كه از قبيل جسم و جسماني و صفات جسماني است، و وجود غير مادي، يعني وجودي كه از سنخ جسم و صفات جسماني نيست. 2. نكته دوم آن كه تقسيم وجود به مادي و غير مادي صحيح است و فيلسوفان مسلمان براي وجود، تقسيمات مختلف و متعددي ذكر مي كنند، كه يكي از تقسيمات آن، تقسيم وجود به مجرد و مادي است، زيرا از ديد آنها وجود عيني، يا از قبيل وجود جسم و صفات جسماني است كه آن را مادي مي گويند و روشن ترين ويژگي جسم، امتداد آن در سه جهت است و اين ويژگي لوازمي دارد، از جمله اين كه عقلاً در سه جهت تا بي نهايت قابل انقسام است. ديگر اين كه مكان دار است، سوم آن كه وجود مادي و جسم، طبعاً قابل اشارة حسي است و ديگر آن كه موجود جسماني و مادي، امتداد چهارمي نيز دارد كه از آن به زمان تعبير مي شود. اما جسماني به وجودي مي گويند كه از توابع جسم است و به بطور مستقل از اجسام تحقق پيدا نمي كند و به طبع جسم قابل تقسيم است. قسم ديگر وجود كه غير مادي است، بگونه اي است كه هيچ يك از ويژگي هاي اجسام و جسمانيت را ندارد؛ يعني نه قابل انقسام و داراي جهات سه گانه است و نه مكان دارد و نه زمان مند است. مثل نفس و فرشتگان كه وجود و موجودات غير مادي هستند. پس بنابراين اين وجود به طور ناگزير به مادي و غير مادي قابل تقسيم است. 3. اما در ميان فلاسفه اسلامي كساني هستند كه مثل عرفا، نوع سومي از موجودات را اثبات كرده اند كه واسطه و برزخي ميان مجرد كامل و مادي محض هستند و آنها را اصطلاحاً موجود مثالي مي گويند كه گر چه جسم نيستند، اما داراي شكل و صورت اند. توضيح اين كه: برخي فلاسفه، پديده ها و عالم ديگر را به نام اشباح مجرده اثبات كرده اند كه واسطه اي بين عالم عقل و عالم جسماني است و بدين مناسبت، در لسان متأخرين به عالم برزخ و مثال نيز ياد مي شود. بايد توجه داشت كه اطلاق مثال بر اين عالم، به معناي ديگري غير از مثالهاي افلاطوني است؛ زيرا آنها مجرد تام و از قبيل جواهر عقلاني هستند در صورتي كه جوهر مثالي، نوعي ديگر از موجودات به شمار مي رود، كه نه مانند جوهر عقلاني به كلي فاقد صفات و حدود جسماني است و نه مانند جوهر جسماني، قسمت پذير و مكان دار است؛ بلكه از قبيل صورت هاي خيالي كه در ذهن انسان ترسيم مي گردد و براي اين كه مثلاً نصف آنها را تصور كنيم، بايد دو صورت كوچكتر را در ذهن خودمان به وجود بياوريم، نه اين كه صورت بزرگتر به دو نيمه تقسيم شود. طبق اين بيان و ديدگاه، وجود و يا موجودات كه واسط بين وجود مادي و غير مادي به مفهوم مجرد كامل تحقق دارد و آن عبارت است از وجود مثالي و برزخي كه مادي نيستند و در عين حال مجرد تام هم نيستند بلكه واسطه بين آن است. 4. اما مسئله «خلأ»: درباره مفهوم خلأ و اين كه آيا خلأ وجود دارد يا نه برخي گفته اند: خلأ يعني خالي در مقابل ملأ يعني پر؛ اين مسئله نيز يكي از مسايل مهم و مورد بحث و توجه فلاسفه است كه هم از لحاظ ماهوي و هم وجودي، مورد نظر و دقت آن ها قرار گرفته است. از لحاظ ماهوي بعضي گفته اند: خلأ عبارت از بُعد موهوم است كه ممتد در جهات و صالح براي آن كه چيزي را اشغال كند و فواصل ميان اجسام را خلأ مي دانند. صدر المتالهين بعد از بيان آرا و عقايد و دلايل قائلين به خلأ، خودش منكر خلأ شده و مي گويد: تمام جهان ملاء است و محال است كه خلأ موجود باشد و دلايل و براهيني متعدد بر بطلان خلأ ارائه كرده است، كساني كه قايل به خلأ هستند، ناچار قايل به تعدد عالم جسماني اند و كساني كه منكر وجود خلأ هستند، فروعي بر آن مترتب كرده اند كه يكي از آن فروع، موجود نبودن در عالم جسماني است، بعضي وجود خلأ را در داخل عالم جسماني ممكن مي دانند و لكن مي گويند: خارج از محيط دائر فلك افلاك ممكن نيست خلأيي باشد. طبق اين بيان، گذشته از آن كه در اصل وجود خلأ ترديد است، به فرض تحقق، آن خلأ را از نظر تقسيمات وجود، بايد جزء وجود مادي دانست و نه وجود مجرد تام و يا مجرد مثالي. و به عبارت ديگر خلأ جزء وجود غير مادي نيست و واسطه ميان وجود مادي و غير مادي هم نيست؛ بلكه خلأ جزو عوالم مادي است. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه