ولادت امام مهدی (ع)ازدیدگاه اهل سنٌت نویسنده : وحید خورشید

ولادت امام مهدی (ع)ازدیدگاه اهل سنٌت نویسنده : وحید خورشید اصل مسئله مهدویٌت در اسلام مانند مسئله امامت، یک مسئله اتفاقی بین همه مذاهب کلامی و فقهی اسلام است. اما در موضوع ولادت حضرت مهدی علیه­السلام ، اختلاف نظر وجود دارد ..طبق اعتقاد علمای شیعه، تولٌد حضرت مهدی (ع) مورد اجماع بوده و از ضروریٌات مذهب شیعه به شمار می­آید و این اعتقاد در آثار کهن شیعه تا دوره های کنونی به ثبت رسیده است، چنانکه کلینی با صراحت می نویسد:« وُلِدَ ع لِلنِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ سَنَةَ خَمْسٍ وَ خَمْسِینَ وَ مِائَتَیْن»مهدی (ع) در نیمه شعبان سال 255متولد شده است [1] .شیخ صدوق [2]،شیخ مفید[3] ،سید مرتضی[4] ،شیخ طوسی[5] و علامه طباطبائی[6] نیز بر این عقیده تاکید کرده­اند . اما عقیده به مسئله تولٌد حضرت مهدی (ع) در میان اهل سنٌت از مسائل اختلافی است که آنها را به دو گروه تقسیم کرده است .گروهی از اهل تسنٌن ،منکر ولادت آن حضرت هستند[7]ولی اکثریٌت قریب به اتفاق در منابع کلامی، حدیثی،تاریخی و ادبی خود بطور صریح به تولدایشان ، اعتراف کرده­اند و معتقدان به ولادت آن حضرت نیز در انتساب آن بزرگوار به امام عسکری (ع) و دیگر ویژگیها و شئون حیاتی او از قبیل غیبت و... با شیعه هم عقیده­اند. با بیان این مقدمه، نظرات علمای اهل سنٌت را در باره تولٌد امام مهدی(ع) مورد بررسی قرا ر می­دهیم تا معلوم شود که اکثر آنها در این مسئله با شیعیان دوازده امامی هم عقیده­اند. نکته­ای که نباید از آن غفلت کرد این است که هر چند بسیاری از دانشمندان و شعرای بنام اهل سنٌت ولادت آن حضرت (ع) را قبول کرده و آن حضرت را مهدی موعودی می­دانند که پیامبر اسلام (ص)به ظهور وی وعده داده است ولی در مقابل افرادی هم هستند که ولادت آن حضرت را پذیرفته­اند ولی در مهدی موعود بودن آن دچار تردیده شده و آن را انکار کرده­اند از جمله آنها ذهبی و ابن خلکان است که به آنها اشاره خواهیم کرد. عالمان اهل سنت واعتراف به ولادت حضرت مهدی(ع) در اینجا ولادت مهدی موعود (عج) از کتب بزرگان اهل سنّت نقل می­شود و در همه آنها خواهیم دید که او فرزند بلافصل حضرت امام حسن عسکری (عج) است. و نیز خواهیم دید که عده ای از آنان پس از نقل ولادت آن حضرت می­گویند: او همان مهدی منتظر(عج) است که شیعیان امامیه قائلند و یا می­گویند: او امام دوازدهم از نظر شیعه است . اکنون،کلمات بزرگان اهل سنّت را دراین باره ازکتابهای معروفشان نقل می کنیم : 1 - عزّالدین ابن اثیر (متوفای 630) درحوادث سال 260 هجری می­نویسد: «وَفِیها تُوُفِّیَ اَبُو مُحَمَّدٍ الْعَلَویُّ الْعَسْکَرِیُّ وَهُوَ اَحَدُ اْلاَئِمَّةِ اْلاِثْنَیْ عَشَرَ عَلَی مَذْهَبِ اْلاِمامِیَّةِ وَ هُوَ والِدُ مُحَمَّدٍ الَّذِی یَعْتَقِدُونَهُ الْمُنْتَظَرَ بِسِرْدابِ سامِرّاءَ وَکانَ مَوْلِدُهُ سَنَةَ اِثْنتَیْنِ وَثَلاثِینَ وَمِأَتَیْنِ».[8] «از جمله حوادث سال 260 آن بود که در آن ابو محمَّد عسکری (امام حسن عسکری علیه السّلام) وفات یافت و او یکی از امامان دوازده گانه به عقیده شیعه است که ولادتش ‍ در سال 232 بود و او پدر محمَّد است که به اعتقادشیعه از سرداب سامراء ظهور می­کند .[9] این مورخ مشهور ،ولادت حضرت مهدی علیه السّلام را حتمی دانسته و با ذکر اینکه پدرش امام عسکری (ع) است، بر ولادت و فرزند بلافصل حضرت عسکری (ع) بودن امام مهدی (ع) ،اعتراف کرده است و ایشان و پدر بزرگوارشان را به عقیده شیعه از امامان دوازده گانه و منتظر می­نامد . 2 -محمدبن طلحه شافعی (م654ه ق)می گوید:ابوالقاسم محمدبن الحسن« ..هوالمهدی الحجه الخلف الصالح »[10] « ابوالقاسم محمدبن حسن همان مهدی (ع)و حجت و جانشین صالح است .» 3- شمس الدین، ابو المظفر سبط ابن جوزی حنفی (متوفای 654هجری) راجع به حضرت مهدی علیه السّلام چنین گفته است: «هُوَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسیَ الرِّضاَ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ اَبِی طالِبٍ وَ کُنْیَتُهُ اَبُو عَبْدِاللّهِ وَاَبُوالْقاسِمِ وَهُوَ الْخَلَفُ الْحُجَّةُ صاحِبُ الزَّمانِ، الْقائِمُ الْمُنْتَظَرُ وَهُوَ آخِرُ اْلاَئِمَّةِ اَنْبأنا عَبْدُالْعَزیزِ بْنُ مُحَمُودِ بْنِ الْبَزّازِ عَنْ ابْنِ عُمَرَ قالَ: قالَ رَسُولُ اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم یَخْرُجُ فِی آخِرِ الزَّمانِ رَجُلٌ مِنْ وِلْدِی اِسْمُهُ کَاِسْمِی وَ کُنْیَتُهُ کَکُنْیَتِی یَمْلاُ اْلاَرْضَ عَدْلاً کَما مُلِئَتْ جَوْراً فَذَلِکَ هُوَ الْمَهْدِیُّ...» [11] «او محمد بن حسن بن علی بن محمد بن علی بن موسی الرضا بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب و کنیه اش ابو عبداللّه و ابوالقاسم است و او خلف حجّت، صاحب زمان، قائم منتظر و آخرین ائمه است. عبدالعزیز بن محمود بن بزاز به نقل از ابن عمر به ما گفت که رسول خدا (ص) فرمود: در آخر زمان مردی از فرزندانم که اسم او مثل اسم من و کنیه او مثل کنیه من است خارج می شود و زمین را پر از عدل می­کند همانطور که از ظلم پر شده باشد، او همان مهدی است». این دانشمند که اول حنبلی بوده و بعد مذهب حنفی را اختیار کرده بی هیچ شک و تردیدی، دوازده امام علیهم السّلام را نقل کرده و صریحاً اظهار می­دارد که منظور رسول خدا (ص) از حدیث «یخرج...» همان فرزند بلافصل حسن عسکری - صلوات اللّه علیه - است . وی می­گوید: او ، حجّت و صاحب الزمان و قائم منتظر، می­باشد. 4-ابن صبّاغ، نورالدین علی بن محمَّد بن صبّاغ مالکی (متوفای 855) در باره حضرت عسکری علیه السّلام می­گوید: «وَکانَتْ مُدَّةُ اِمامَتِهِ سَنَتَیْنِ... وَ خَلَّفَ اَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ مِنَ الْوَلَدِ اِبْنَهُ الْحُجَّةَ الْقائِمَ الْمُنْتَظَرَ لِدَوْلَةِ الْحَقِّ وَکانَ قَدْ اَخْفی مَوْلِدَهُ وَ سَتَرَ اَمْرَهُ لِصُعُوبَةِ الْوَقْتِ وَخَوْفِ الْسُّلْطانِ وَ تَطلُّبِهِ للشِّیْعَةِ وَالْقَبْضِ عَلَیْهِمْ»[12] «مدت امامت امام حسن عسکری(ع) دو سال بود... و او بعد از خودش، فرزندش حجّت قائم (عج)را باقی گذاشت که برای حکومت حق، انتظارش کشیده می شود، پدرش ولادت او را مخفی نگاه داشته و جریانش را مستور کرده بود و آن به علت سختی کار و خوف از سلطان وقت بود که شیعه را جستجو کرده و آنان را بازداشت می نمود.» ابن صبّاغ، نسب، ولادت و مادر آن حضرت را نیز مطرح کرده و چنین می گوید: وُلِدَ اَبُو الْقاسِمِ مُحَمَّدٌ الْحُجَّةُ بْنُ الْحَسَنِ الْخالِصِ بِسُرَّ مَنْ رَأَی لَیْلَةَ النِّصْفِ مِنْ شَعْبانَ سَنَةَ خَمْسٍ وَخَمْسِینَ وَمأَتَیْنِ لِلْهِجْرَةِ وَأَمّا نَسَبُهُ فَهُوَ اَبُوالْقاسِمِ مُحَمَّدٌ الْحُجَّةُ بْنُ الْحَسَنِ الْخالِصِ بْنِ عَلِیٍّ الْهادِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْجَوادِ...»[13] «ابوالقاسم محمد حجت، پسر حسن خالص در سامرا نیمه شعبان سال 255 هجری به دنیا آمد. اما نسبش: او ابوالقاسم «م ح م د» حجّت فرزند حسن خالص فرزند علی هادی، فرزند محمَّد جواد، فرزند علی الرضا، فرزند موسی کاظم، فرزند جعفر صادق، فرزند محمَّد باقر، فرزند علی زین العابدین، فرزند حسین بن علی بن ابی طالب(ع) است. مادرش ‍ کنیزی است به نام نرجس بهترین کنیز،نام اورا غیراز این نیز گفته­اند، کنیه­اش ابوالقاسم، لقبش حجّت، مهدی،خلف صالح، قائم، منتظر، صاحب الزمان و مشهورترین آنان همان «مهدی» است». بدین طریق می بینیم که ابن صبّاغ هم به ولادت آن حضرت اشاره کرده و هم امامت او و امام دوازدهم بودنش را بیان نموده است. 5-کنجی شافعی (م قرن هفتم ه-ق)،ادله گوناگونی برای امکان زنده بودن امام مهدی (ع)بیان می­کند ومی­گوید:همان گونه که عیسی ،خضر و الیاس علیهم السلام صدها سال است که زنده­اند ؛بنابراین امکان زنده بودن حضرت مهدی (عج)هم وجود دارد .[14] 6- ابن حجر هیثمی که از استوانه های علمی اهل سنت به شمار می­رود درباره ولادت حضرت مهدی(ع) چنین می گوید : «أبی القاسم محمد الحجة و عمره عند وفاة أبیه خمس سنین لکن آتاه الله فیها الحکمة و یسمى القائم المنتظر» « ابوالقاسم ،محمدالحجه ،هنگام رحلت پدر ،پنج سال داشته ،ولی خدا به او حکمت را عطا کرده است ؛وقائم منتظر نامیده شده است.»[15] با این بیان روشن می­شود که تولد امام مهدی (ع) نزد ابن حجر از مسلٌمات بوده است . 7- شیخ سلیمان حنفی قندوزی، باب 82 کتاب « ینابیع المودّه »را با این عنوان شروع کرده است: «الاِمامُ اَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ الْعَسْکَرِیُّ أری وَلَدَهُ الْقائِمَ الْمَهْدِیَّ بِخَواصِّ مَوالِیهِ وَاَعْلَمَهُمْ اَنَّ الاِمامَ بَعْدَهُ وَلَدُهُ رَضِیَ اللّه عَنْهُما»[16] «امام حسن عسکری علیه السّلام فرزندش مهدی قائم علیه السّلام را به خواص یارانش ‍ نشان داد و به آنان فهماند که امام بعد از وی پسرش می­باشد». آنگاه از کتاب غیبت (ظاهراً غیبت شیخ طوسی) از ابی غانم - خادم امام عسکری علیه السّلام - نقل کرده که گفت: «وُلِدَ لاَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ مَوْلُودٌ فَسَمّاه مُحَمَّداً فَعَرَضَهُ عَلَی اَصْحابِهِ یَوْمَ الْثالِثِ وَقالَ: هذا اِمامُکُمْ مِنْ بَعْدِی وَ خَلِیفَتِی عَلَیْکُمْ وَهُوَ الْقائِمُ الَّذِی تَمْتَدُّ عَلَیْهِ الاَعْناقُ بِالاِنْتِظارِ فَإ ذاَ امْتَلاَتِ اْلاَرْضُ جَوْراً وَ ظُلْماً خَرَجَ فَمَلاَها قِسْطاً وَعَدْلاً».[17] «برای ابو محمد حسن عسکری علیه السّلام مولودی به دنیا آمد، اسم او را محمد گذاشت و در روز سوم ولادت، او را به اصحاب خویش نشان داد و فرمود: این امام شماست بعد از من و جانشین من است در میان شما و او همان قائم منتظر(عج) است که گردنها به سوی او کشیده می شود و انتظار او را می کشند؛ چون زمین از ظلم پر شود ظهور کرده زمین را از عدل و داد پُر می کند». ناگفته نماند که: حافظ قندوزی بعد از حدیث فوق، حدود دوازده حدیث دیگر در این باره در باب فوق نقل می کند. این دانشمند علاوه بر این که تولٌد آن حضرت را بطور صریح نقل می­کند شواهدی هم ( مثل معرفی شدن امام مهدی(ع) به اصحاب)رامی­آورد که این نشان از قطعی بودن ولادت وزنده بودن آن حضرت، دارد . 8- شمس الدین ذهبی (م748ه ق)در باره ولادت امام مهدی (ع)چنین می­گوید :«ابومحمد... أما ابنه محمد بن الحسن ...الذی یدعوه الرافضة القائم الخلف الحجة، فولد سنة ثمان وخمسین»[18]،ابومحمد(امام عسکری علیه السلام )یکی از امامان شیعه است ...فرزندش محمدبن حسن(ع) ...در سال 258به دنیا آمده است . ذهبی از جمله افرادی است که تولٌد حضرت را پذیرفته است ولی درمهدی موعود بودن آن دچار تردید شده ومهدی بودن ایشان را یک باور شیعی دانسته است و بخاطر این اعتقاد بر آنها خرده می گیرد و آن را ردٌ می­کند .[19] 9- ابن خلکان (م681ه ق)از جمله دانشمندان اهل سنٌت است که تولٌد حضرت را گزارش می­کند ولی مهدی بودن ایشان را اعتقاد شیعی می­داند: «ابو القاسم محمد بن الحسن العسکری بن علی الهادی بن محمد الجواد المذکور قبله، ثانی عشر الأئمة الاثنی عشر على اعتقاد الامامیة، المعروف بالحجة»[20] « ابوالقاسم ،محمدبن حسن عسکری ....در اعتقاد شیعه دوازدهمین امام است که به حجت معروف می باشد ...ولادت او نیمه شعبان سال 255 بوده است . » ایشان با لحنی خاص مهدی موعود بودن آن را انکار می­کند و آن را یک باور شیعی معرفی می­کند.[21] اعتراف ادیبان و شاعران اهل سنٌت به تولٌدامام مهدی(ع) ابوالفضل یحیی بن سلامه­ی حصکفی (م551 ه ق) ، از علمای نامدار قرن ششم هجری که ابن جوزی شرح حال او را در «المنتظم » آورد[22] و ابیاتی ازشعر او را نقل می­کند از جمله شعر معروف او درباره حب اهل بیت (ع) که در آن به ولادت امام مهدی (ع)اشاره شده است . شاید او نخستین نفر از اهل سنّت است که از حضرت مهدی، عجّل الله فرجه، به زبان شعر، به عنوان «دوازدهمین امام» و به عنوان «آن مهدی که شیعه­ی امامیّه به او اعتقاد دارد» نام می­برد. او، در ضمن یک قصیده ی مفصّل، به زبان بلیغ و و زیبا به این موضوع اشاره می­کند. [23] بزرگان و شعرای معروف دیگر اهل سنت مانند احمد جامی (شیخ جام) ،عطار نیشابوری حنفی ،شیخ محیی الدین ابن عربی، مولانا خالد نقشبندی شهرزوری ......نیز اشعار بسیار زیبا در باره امامان دوازده­گانه سروده­اند که در آنها بطور مستقیم یا غیر مستقیم اشاره به تولد امام مهدی(ع) شده است. بنابراین، اعتقاد به ولادت حضرت مهدی(ع) از اختصاصات شیعه نمی­باشد بلکه بزر گانی از اهل سنٌت رابه عنوان نمونه یاد کردیم که اقرار به تولد و زنده بودن آن حضرت کرده و وی را مهدی موعودی می­دانند که شیعه دوازده امامی به آن معتقدند.هرچندعده ای از علمای آنها در موعود بودن آن دچار شک و تردید شده­اند. -------------------------------------------------------------------------------- [1] ) کلینى،محمد بن یعقوب ،الکافی ، تهران 1362 ش، انتشارات اسلامیه ،چاپ: دوم،ج1ص514 [2] ) صدوق ،محمدبن علی ،: کمال الدین، تهران ، انتشارات اسلامیه،1395 ق چاپ: دوم ،ج2ص424تا479 [3] ) مفید،محمدبن نعمان ، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد: قم ، کنگره شیخ مفید،1413 ق چاپ: اول ،ج2 ص339 [4] ) علم الهدی، سیدمرتضی،تنزیه الأنبیاء ،قم ، الشریف الرضی ،1250 ق ،ص180 [5] ) طوسى ،محمدبن حسن،کتاب الغیبة،قم ،مؤسسة المعارف الإسلامیة،1425 ق ،چاپ: سوم ص239 [6] ) طباطبایى ،محمد حسین ، شیعه در اسلام ، قم ، دفتر نشر اسلامى ،1378 ش ، چاپ: سیزدهم ،230 [7] ).محسن عباد استاد دانشگاه مدینه در این بار می گوید :«در دیدگاه اهل سنت ،مهدی ...در آخر الزمان متولد می شود وحاکمیت اسلام رابه دست می گیرد»،عباد ،عبد المحسن، الرد على من کذب بالأحادیث الصحیحةالواردة فی المهدی،ریاض ،دارالفضیله1402،چاپ اول،باب 5-21ص3. [8] ).ابن اثیر جزری ،محمدبن مبارک ، الکامل فی التاریخ ،بیروت ،دار الکتب العربی،1420ه ق،چاپ دوم ،ج6ص320 [9] ). در خانه حضرت امام على النقى علیه السّلام سردابى بود که آن حضرت و امام حسن عسکرى علیهماالسلام در آن عبادت مى کردند اکنون نیز آن سرداب در صحن عسکریّین علیهماالسّلام باقى است و شیعیان به زیارت آن مى روند. آنجا فقط به علت محل عبادت بودن امامان ،مقدّس بود است وشیعه عقیده ندارد که امام زمان علیه السّلام در آن غایب شده و از آنجا ظهور خواهد کرد و این به غلط مشهور شده است وعده ای ازاهل سنت به شیعه نسبت می دهند که آنها منتظر ظهورامام مهدی (ع)از آن سرداب هستند ،این خلاف اعتقاد شیعه می باشد واین نسبت اشتباه است ،چنانکه بزرگان شیعه بر این مطلب تصریح کرده اند. [10] )طلحه الشافعی ،کمال الدین ،مطالب السوول فی مناقب آل الرسول ،بیروت آموسسه ام القری ،1420ه ق،چاپ اول ،ج2ص152 [11] )سبط جوزی ،تذکره الخواص ،بیروت ،موسسه اهل البیت ،1401ه ق،ص325 [12] )ابن صباغ ،علی بن محمد ،الفصول المهمه فی معرفه احوال الائمه ،بیروت ،دارالاضواء،1409ه ق،چاپ دوم ،فصل یازده 281 [13] )همان فصل دوازده [14] ).کنجی شافعی ،محمد،البیان فی اخبار صاحب الزمان ،بیروت ،دارالمهجه البیضاء 1421ه ق،چاپ اول ،ص79 [15] ). إبن حجر الهیتمی ، أبی العباس أحمد بن محمد بن محمد بن علی ،الصواعق المحرقة على أهل الرفض والضلال والزندقة، بیروت،مؤسسة الرسالة 1997،چاپ اول،ج2 ص601 [16] ) .القندوزی الحنفی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة لذوی القربى، تحقیق: سید علی جمال اشرف الحسینی ،قم ،دار الاسوة للطباعة والنشر المطبعة 1416 ه‍. ق ،چاپ اول،ج3 ص288 [17] ).همان ،ج3 ص288 [18] ). ذهبی، شمس الدین محمد بن أحمد بن عثمان، تاریخ الإسلام ووفیات المشاهیر والأعلام.بیروت دار الکتاب العربی.1407هـ - 1987،چاپ اول،ج19ص 113 [19] ).همان ج19ص113که بعد از گزارش تولد حضرت ،می گوید :شیعیان ادعا می کنند که وی درسرداب است واوزنده وصاحب زمان است ودر الصواعق المحرقه ج2ص481 ضمن اعتراف به ولادت ،مهدی موعود بودن ایشان را رد می کند وی گوید :« مع ذلک لا حجة فیه لما زعمته الرافضة أن المهدی هو الإمام أبو القاسم محمد الحجة بن الحسن العسکری» [20] ). ابن خلکان، أبو العباس شمس الدین أحمد بن محمد بن أبی بکر، وفیات الأعیان وأنباء أبناء الزمان محقق : إحسان عباس،بیروت،(بی تا)دار صادر ج4ص176 [21] ).ایشان در حال گزارش ولادت ،باور به مهدی منتظر وموعود را ازاعتقادات شیعیان به شمار آورده است گوید:«أبو القاسم محمد بن الحسن العسکری بن علی الهادی بن محمد الجواد المذکور قبله، ثانی عشر الأئمة الاثنی عشر على اعتقاد الامامیة، المعروف بالحجة، وهو الذی تزعم الشیعة أنه المنتظر والقائم والمهدی، وهو صاحب السرداب عندهم، وأقاویلهم فیه کثیرة، وهم ینتظرون ظهوره فی آخر الزمان من السرداب بسر من رأى»ابن خلکان ،وفیات الاعیان ج4 ص176 [22] ). ابن الجوزی ابوالفرج ، عبد الرحمن بن علی بن محمد، المنتظم فی تاریخ الملوک والأمم،بیروت، دار صادر1358،چاپ اول،ج10ص183تا188 [23] ).همان ج10ص185 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه