آيا پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ بعد از اقامه نماز جماعت صبح و ظهر و عصر، مغرب و عشاء سخنراني بيان احکام و معارف اسلامي انجام مي دادند يا در بعضي از اوقات چنين مي کردند؟

پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ از همان زمان که به پيامبري و نبوت مبعوث شدند، از جانب خداوند براي نشر آيين يکتاپرستي و شناخت خداي خالق جهان و جهانيان در قالب دين اسلام، مأموريت داشتند. از همان لحظات اوليه بعثت به اين مأموريت عظيم اقدام نمودند و در طول 23 سال مأموريت؛ سه سال از آن را به حالت مخفي و دور از چشم دشمنان و بعد از آن 10 سال بصورت علني در مکه و مدت 10 سال نيز در مدينه بعد از تشکيل حکومت اسلامي به نشر معارف اسلامي و هدايت انسانها به صراط مستقيم پرداختند. روش پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در اين مدت متفاوت بود. گاه تبليغ و ارشاد مردم به صورت چهره به چهره بود و گاهي به صورت عمومي و سخنراني و خطبه خواني و موعظه و همچنين آن حضرت از هر فرصت براي بيان احکام دين و نشر معارف اسلامي و بيان حقيقت دين استفاده مي کردند، به صورتي که حتي در مسافرتها، اردوهاي نظامي و در هر فرصت به اين مأموريت مي پرداختند. و به تبع آن ائمه معصومين نيز در طول حيات خودشان در فرصت هاي مناسب گاهي به خاطر شرايط سياسي بصورت مخفيانه، راه پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ را در نشر معارف دين اسلام و بيان احکام ادامه مي دادند. اين در حالي بود که بعد از رحلت پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ علي ـ عليه السلام ـ مدت 25 سال خانه نشين بود و از فعاليت در مجامع عمومي ممنوع بود. و امام حسن و امام حسين ـ عليهما السلام ـ نيز آن چنان فرصتي براي فعاليت در مجامع عمومي نداشتند، چرا که در صدر اسلام حاکميت اجازه فعاليت نمي داد در مساجد به اقامه نماز جماعت بپردازند. و ساير ائمه نيز يا تحت نظر بودند و فعاليتهاي آنها کنترل مي شد و يا اينکه زنداني و در حبس بودند. مثل امام کاظم و امام هادي و امام حسن عسکري(علیهم السلام) که در سامرا شديداً تحت نظر بودند. اما با اين حال از هر فرصت استفاده مي کردند و براي نشر اسلام راستين اقدام مي نمودند. براي نمونه به چند مورد اشاره مي شود: 1. حضرت پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در جريان جنگ خيبر، که بين يهوديان و مسلمانان صورت گرفته بود، بعد از اقامه نماز (گويا نماز مغرب يا عشاء بود) براي مردم سخنراني مي کردند و از اينکه هر فرماندهي را فرستاده و آن شخص بدون پيروزي بر مي گشت ناراحت بودند لذا فرمودند: فردا پرچم را به کسي خواهم داد که هم خدا و هم رسولش را دوست دارد و نيز خدا و رسولش او را دوست دارند و در هيچ جنگي بدون پيروزي بر نمي گردد و سپس در حق علي دعا کرد. 2. موقع برگشت از حجه الوداع کاروان در محلي به نام غدير خم در روز 18 ذي الحجه سال 10 هجري توقف کرد و حدود 120 هزار نفر حاضر بودند پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بعد از اقامه نماز ظهر سخنراني نمودند و خطبه اي طولاني درباره رسالت خويش و آينده مسلمانان ايراد کردند و در ضمن آن به جانشيني حضرت علي ـ عليه السلام ـ تصريح کردند: من کنت مولاه فهذا علي مولاه. هر کس من مولا و سرپرست و رهبر او هستم بعد از من علي مولاي و رهبر اوست. 3. از عرباض بن ساريه نقل شده است که گفت: پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ روزي بعد از نماز صبح موعظه اي بليغ و رسا نمودند که چشم ها از مفاهيم آن خطبه و وعظ به حالت تعجب بازمانده و قلبها از بيان شيرين پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ نرم شده بود و... 4. پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در طول بيماري که در آخرين روزهاي عمرشان داشتند هر از چندي به مسجد مي رفتند و با مردم نماز مي گزاردند و تذکرات لازم را به مردم اعلام مي کردند. روزي بعد از نماز با مردم سخن گفتند و ضمن اين سخنان بود که از مردم حلاليت خواستند. 5. نقل شده است که امام زين العابدين با ياران خود مشغول اقامه نماز صبح بودند، که بعد از نماز شخصي از اهل بيت آن حضرت مژده آورد که زيد، پسر آن حضرت، متولد شد. لذا آن حضرت بعد از نماز بلند شدند و براي افرادي که حضور داشتند مطالبي در مورد نام گذاري بيان داشتند و در نهايت، خودشان براي انتخاب نام (زيد) به قرآن استخاره (تفأل) کردند و اين کار را سه بار انجام دادند که در هر بار آيه اي از قرآن که در مورد قيام و مجاهدت بود، در تفأل آمد و لذا حضرت نام فرزند خود را زيد نهادند. البته مواردي که ذکر شده همه آنچه در طول حيات پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و ائمه بوده نمي باشد، بلکه اين موارد به عنوان نمونه ذکر شد چه بسا که آن حضرت بعد از هر نماز براي حاضرين مطالبي را بيان مي داشتند چه به صورت کوتاه و چه به صورت مفصل، ولي آنچه مسلم است اينکه پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و ائمه هر گاه موقعيت مناسب مي شد، بهترين زمان را براي بيان احکام و نشر معارف تبيين مي کردند که اوقات نماز يکي از اين موقعيت ها بود. و نيز در فقه اسلامي داريم که در بعضي جاها بعد از نماز مستحب است که امام جماعت براي مردم خطبه بخواند همانطور که نقل شده است. علامه حلي در شرايع و قواعد نقل مي کند که مستحب است که امام جماعت در ايام تشريق (روزهاي 11 و 12 و 13 ماه ذي حجه) بعد از اقامه نماز ظهر براي مردم خطبه بخواند. يا در نماز جمعه امام در يکي از خطبه ها به جاي دو رکعت نماز، خطبه مي خواند، از اين روي مي توان گفت که صحبت کردن بعد از نماز از جمله ابزارهاي فرهنگي و هدايتي است. در زمان ما نيز امام جماعت با در نظر گرفتن شرايط مي تواند با ذکر احاديثي مردم را موعظه کند يا احکام شرعي را براي مردم بازگو نمايد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه