در عصر حضور ائمه معصومین (علیهم السلام) شیعه به هیچ وجه نیازمند اجتهاد نبوده، لذا هیچ نیازی به علم اصول نداشت و بنابر این علم اصول را اهل سنت بوجود آورده اند و شیعه در عصر غیبت امام زمان(عج) که به اجتهاد روی آورد علم اصول را از آنان گرفت. پس آیا اهل سنت در زمینه علم اصول هم در تأسیس و هم در تألیف و تدوین پیشتاز بوده اند؟

عدم نیاز به اجتهاد منافاتی با وجود آن ندارد و به مقتضای آیه مبارکه نفر و عنایت پیامبر(صلی الله علیه وآله) و ائمه (علیهم السلام) و اصحاب آنها به فهم احکام و اختلاف نظر بعضی اصحاب با بعضی دیگر و حضورشان نزد ائمه(علیهم السلام) و طرح و پاسخ آنان شاهد گویایی است بر این که اجتهاد به معنای صحیح آن، یعنی جدّ و جهد در فهم و دانستن و بدست آوردن حکم خدا از آیات و بیانات پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) از صدر اول اسلام در بین شیعه رایج بوده است و روایاتی در جلد اول اصول کافی، ص 62، باب اختلاف الحدیث همین مطلب را می رساند. بلی اجتهاد به معنای این که انسان به عقل و فکر و از روی ظن و قیاس و استحسان و تشبیه واقعه ای به واقعه دیگر، حکم خدا را بگوید، از نظر شیعه مردود و مذموم و منهی عنه بوده است و می باشد.و اما علم اصول فقه با توجه به تعریف و معنای آن، طبق نقل مورخان اوّل مؤسس آن و اول کتابی که در رابطه با این فن تألیف شده در قرن دوّم و بدست هشام بن الحکم شاگرد ممتاز امام صادق(علیه السلام) بوده است که در خصوص مباحث الفاظ نوشته شده است، و ظاهراً کتابی قبل از آن در این فن نوشته نشده است. علامه بزرگوار مرحوم سید حسن صدر (قدس سره) در کتاب الشیعه و فنون الاسلام چنین فرموده است: (الفصل الخامس فی تقدم الشیعة فی علم اصول الفقه. فاعلم ان اول من فتح بابه و فتق مسائله هو باقر العلوم الامام ابوجعفر محمد بن علی الباقر و بعده ابنه ابو عبدالله الصادق. و قد أملیا فیه علی جماعة من تلامذتهما قواعده و مسائله... و اول من افرد بعض مباحثه بالتصنیف هشام بن الحکم شیخ المتکلمین تلمیذ ابی عبدالله الصادق(علیه السلام) صنف کتاب الالفاظ و مباحثها و هو اهم مباحث هذا العلم. ثم یونس بن عبدالرحمن مولی آل یقطین تلمیذ الامام الکاظم موسی بن جعفر(علیه السلام) صنف کتاب (اختلاف الحدیث) و هو مبحث تعارض الدلیلین و التعادل و التراجیح بینهما... الخ). و در جلد سوم رجال مرحوم مامقانی، ص 294 در ترجمه هشام بن الحکم چنین آمده است: (و کان ممّن فتق الکلام فی الأمامة والمذهب بالنظر و کان حاذ قاً بصناعة الکلام حاضر الجواب). .

موتور جستجوی پرسش و پاسخ دینی امین

مرجع: آیت الله فاضل لنکرانی

ایجاد شده در 1401/04/02

لینک کوتاه