متن کتاب: دفتر هفدهم پرسش ها و پاسخ ها «احکام روزه»

پرسشها و پاسخها: دفتر هفدهم - احکام روزه (مطابق با نظر ده تن از مراجع عظام) [ویراست سوم با اصلاحات و اضافات ]   نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاهها معاونت آموزشی و پژوهشی استادان و دروس معارف اسلامی اداره مشاوره و پاسخ   مراکز پخش: مدیریت پخش دفتر نشر معارف: قم، خیابان شهدا، کوچه 32، پلاک 3، تلفن و نمابر: 37740004 پاتوق کتاب قم (شعبه 1): خیابان شهدا، روبهروى دفتر مقام معظم رهبرى، تلفن 37735451 پاتوق کتاب قم (شعبه 2): بلوار جمهورى اسلامى، نهاد رهبرى در دانشگاهها، تلفن 32904440 پاتوق کتاب تهران: خیابان انقلاب، چهار راه کالج، پ 715، تلفن 88911212 قم، مؤسسه فرهنگى و اطلاعرسانى طلوع طاها، تلفن 37748345 نشانى اینترنت: www.ketabroom.ir - www.porseman.org - www.porsemani.ir پست الکترونیک: info@ketabroom.ir    -    info@porseman.org   شناسنامه   سرشناسه: حسینى، سید مجتبى، 1345-. عنوان و نام پدیدآور: احکام روزه (مطابق با نظر ده تن از مراجع عظام) / سید مجتبى حسینى ؛ تنظیم و نظارت نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاهها، معاونت آموزشی و پژوهشی استادان و دروس معارف اسلامی - اداره مشاوره و پاسخ. مشخصات نشر: قم: نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاهها، دفتر نشر معارف، 1385. مشخصات ظاهرى: 160 ص[ویراست سوم با اضافات ] فروست: پرسشها و پاسخهاى دانشجویى ؛ دفتر هفدهم (احکام ؛ 3) شابک: 000/42 ریال: 4-655-8523-964-978 یادداشت: کتابنامه: ص [127] - 128 ؛ همچنین به صورت زیرنویس. موضوع: روزه -- پرسشها و پاسخها    موضوع: fasting (islam) -- questions and answers موضوع: فتواهاى شیعه -- قرن 14.   موضوع: fatwas, shiites -- 20th century شناسه افزوده: نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاهها، معاونت آموزشی و پژوهشی استادان و دروس معارف اسلامی - اداره مشاوره و پاسخ. شناسه افزوده: نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاهها، دفتر نشر معارف. رده بندى کنگره: 1385   3الف46ح/188            bp رده بندى دیویى: 354/297 شماره کتابشناسى ملى 1098273       فهرست موضوعات  (برای دسترسی سریع به متن روی موضوع مورد نظر کلیک کنید.) مقدمه جایگاه روزه فلسفه روزه - معناى رمضان - معناى روزه - پیشینه روزه - مراتب روزه - روزههاى واجب - روزههاى حرام - روزههاى مکروه - عفو شدگان روزه - شرایط سنى روزه - نیت روزه - نیت آخر شعبان - نیت اول رمضان - نیت ماه رمضان - فراموشى نیت روزه - وقت سحرى - شبهاى مهتابى - وقت افطار - اذان رادیو و تلویزیون - نماز هنگام افطار - افطار با مال خمس نداده روزه در سفر مسافرت در رمضان - مسافرت قبل از ظهر - مسافرت بعد از ظهر - صبحانه در ماه رمضان - قضاى روزه مسافر - روزه در سفر - نذر روزه - روزه در سفر - نذر روزه در وطن - روزه اساتید و دانشجویان - مسافت شرعى - روزه در اماکن مقدس - روزه در وطن همسر مبطلات روزه خوردن و آشامیدن - یاد ترشى - تر کردن لب - پوست خشکیده لب - فراموشى روزه - خون لثه - غذاى لاى دندان - خوردن سهوى - شستن دهان - غرغره کردن - فرو بردن اخلاط - روزهدار و دندانپزشکى - مسواک کردن - نخ دندان - داروى چشمى - اشک چشم - قطره بینى - شیاف درمانى - تزریق آمپول در حال روزه - تزریق سرم - آندوسکپى - اهداى خون - تزریق خون - دود وسیله نقلیه - دود و بخار - دستگاه بخور - گرد و غبار در محیط کار - کشیدن سیگار - دود سیگار - تهوع روزهدار - عطر و شامپو - فرو بردن سر در آب - روزه غواصان - جنابت - جنابت قبل اذان - احتلام روزهدار - جنابت و روزه قضا - ندانستن جنابت - فراموشى غسل جنابت - تأخیر غسل جنابت - بطلان غسل روزهدار - استمنا - استمناى روزهدار - خود ارضایى - استمنا هنگام بلوغ - فکر شهوانى - نگاه به نامحرم - گفت و گوى تلفنى - فیلم مبتذل - ملاعبه با همسر - روابط زناشویى - ماه عسل - معاینه زن - دروغ روزهدار - نسبت دروغ به پیامبر صلىاللهعلیهوآله - غلط خواندن قرآن - روزه نزولخوار - امر به معروف روزهخوارى روزه خوارى مجاز روزه بیمار - زخم معده - روزه بیمار کلیوى - روزه بیمار آسمى - بیماران اعصاب - تنفس مصنوعى - ضعف چشم - ضعف بدن - خوردن دارو - معیار ضرر در روزه - نظر پزشک - اختلاف نظر پزشکان - احتمال مریضى - مصرف دارو - زن باردار - روزه زن شیرده - جلوگیرى از عادت ماهیانه - قرص خوردن خانمها - زن حائض - کمخونى روزهدار - نذر روزه حائض - روزه دختر بچهها - روزه و بلوغ - نهى والدین از روزه گرفتن بچهها - روزههاى اوایل تکلیف - بلوغ زودرس قضا و کفاره قضاى روزه - تأخیر قضاى روزه - نیت قضاى روزه - فراموشى قضاى روزه - قضاى روزه بیمار - خوردن روزه قضا - زمان روزه قضا - قضاى نماز روزهدار - روزه مافىالذمه - قضاى روزه پدر - روزه قضاى پسر بزرگ - پسر دوم - وظیفه پسر بزرگتر - دختر بزرگتر - قضاى روزه مادر - روزه قضاى پدر و مادر - روزه استیجارى - کفّاره روزه - تأخیر کفّاره - پرداخت کفاره - کفاره و جهیزیه - مصرف کفّاره - پول کفّاره - تعداد فقیر - بهزیستى و کمیته امداد - کفّاره و سادات - کفّاره و امور فرهنگى - ناتوانى پرداخت کفّاره - کفّاره روزه همسر - کفّاره روزه فرزند - روزهخوارى عمدى - روزهخوارى هنگام بلوغ - جاهل به کفاره - روزه خوارى سهوى روزه مستحبى خوردن روزه مستحبى - اجازه شوهر در روزه - روزه نذرى - روزه مستحبى و جنابت ثبوت اول ماه رؤیت هلال - اختلاف نظر مراجع - محاسبات تقویمى - ثبوت ماه رمضان - رؤیت هلال در سفر - اختلاف افق - حکم حاکم - اخبار عادل - چشم مسلح - حدس و گمان زکات فطره فلسفه فطره - معناى فطره - فطره دانشجو - فطره نامزد شرعى - فطره زن - فطره ناشزه - فطره زن و فرزند - فطره جنین - فطره میهمان - میهمان چند ساعته - فطره فقیر - مستحق فطره - فطره و خویشاوند - فطره و بدهکار - فطره و امور فرهنگى - فطره و سادات - پرداخت فطره - کنار گذاشتن فطره - کم شدن فطره - زمان پرداخت فطره - دستگردان فطره - جنس فطره - مقدار فطره - انتقال فطره - قضاى روزه بیمار دانستنىها مد و طعام - کفّاره - کفّاره جمع - انواع کفّاره روزه - روزه یوم الشک - روزه سکوت - فقیر شرعى - اتحاد افق - حکم و حاکم کتابنامه       مقدمه «پرسشگرى» از آغاز آفرینش انسان، رخنمایى کرده، بر بال سبز خود، فرشتگان را فرانشانده، بر برگ زرد خود، شیطان را فرونشانده و در این میان، مقام آدمیت را نشان داده است. آفتاب کوفه چه زیبا فرموده است: «مَن اَحسَنَ السؤال عَلِمَ» و «من عَلِمَ اَحسَنَ السؤال». هم سؤال از علم خیزد هم جواب   همچنان که خار و گُل از خاک و آب آرى، هر که سؤالهایش آسمانى است، دانش و بینش، پاسخش خواهد بود. پویایى و پایایى «جامعه» و «فرهنگ»، در گرو پرسشهاى حقیقت طلبانه و پاسخهاى خِردورزانه است. از افتخارات ایران اسلامى، آن است که از سویى، سرشار از جوانانى پاک دل، کمال خواه و پرسشگر مىباشد و از دیگر سوى، از مکتبى غنى برخوردار است که معارف بلند آن، گوارا نوش دلهاى عطشناک پرسشگر و دانشجوست. اداره مشاوره و پاسخ معاونت آموزشی و پژوهشی استادان و دروس معارف اسلامی نهاد، محفل انسى فراهم آورده است، تا «ابر رحمت» پرسشها را به «زمین اجابت» پذیرا باشد و نهال سبز دانش را بارور سازد. ما اگر بتوانیم سنگ صبور جوانان اندیشمند و بالنده ایران پرگهرمان باشیم، به خود خواهیم بالید. شایان ذکر است در راستاى ترویج فرهنگ دینى، اداره مشاوره و پاسخ نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاهها، تاکنون بیش ازسیصد هزار پرسش دانشجویى را در موضوعات مختلف اندیشه دینى، مشاوره، احکام و... پاسخ داده است. این اداره داراى گروههاى علمى و تخصصى، به شرح زیر است: ـ قرآن و حدیث؛ ـ احکام؛ ـ فلسفه، کلام و دین پژوهى؛ ـ حقوق و فلسفه احکام؛ ـ اخلاق و عرفان؛ ـ تربیتى و روان شناسى؛ ـ اندیشه سیاسى؛ ـ فرهنگى و اجتماعى؛ ـ تاریخ و سیره؛ ـ ادیان و مذاهب. آنچه پیش رو دارید، بخشى از پرسشهاى احکامِ داراى فراوانى در میان قشر جوان و دانشگاهیان است که از سوى محقق ارجمند حجهالاسلام سیدمجتبى حسینى (زیدعزّه) پاسخ داده شده است و توسطحجج اسلام سیدمحمدتقى محمدى و على گرجى با اضافات و ارزیابى مجدد ویرایش جدید شده است. ویژگىهاى این مجموعه و شیوه تنظیم آن در چند نکته ذیل بیان مىشود: الف. پاسخ پرسشها همراه با مآخذ و مستندات آن آورده شده است. ب. پاسخهاى هممضمون، با عبارت یکسان و روان تحریرشده است ؛ از این رو بیشتر پاسخها اقتباسى است. ج. جهت اتقان و اطمینان بیشتر، علاوه بر مستندسازى پاسخها، از دفاتر مراجع بزرگوار نیز استفتا شده است. د. در تنظیم کتاب، نظر حضرت امام خمینى قدسسره به عنوان اولین فتوا آمده و فتاواى دیگر مراجع بزرگوار - که نامشان به ترتیب حروف الفبایى در ذیل مىآید - پس از آن ذکر گردیده است: 1. حضرت آیهاللّه حاج شیخ محمدتقى بهجت (قدس سرّه) 2. حضرت آیهاللّه حاج شیخ میرزا جواد تبریزى (قدس سرّه) 3. حضرت آیهاللّه حاج سید على حسینى خامنهاى (دام ظله العالى) 4. حضرت آیهاللّه حاج سید على حسینى سیستانى (دام ظله العالى) 5. حضرت آیهاللّه حاج شیخ لطفاللّه صافى گلپایگانى (دام ظله العالى)   6. حضرت آیهاللّه حاج شیخ محمد فاضل لنکرانى (قدس سرّه) 7. حضرت آیهاللّه حاج شیخ حسین نورى همدانى (دام ظله العالى) 8. حضرت آیهاللّه حاج شیخ ناصر مکارم شیرازى (دام ظله العالى) 9. حضرت آیهاللّه حاج شیخ حسین وحید خراسانى (دام ظله العالى) گفتنى است که در متن کتاب تنها به ذکر اسامى مراجع بزرگوار به اختصار اکتفا شده است، لذا از ساحت آن بزرگواران پوزش مىطلبیم و از درگاه خداوند متعال براى ایشان، دوام عزت و سلامتى مسألت داریم. برآنیم با توفیق خداوند، به تدریج ادامه این مجموعه را تقدیم شما خوبان کنیم. پیشنهادها و انتقادهاى سازنده شما، راهنماى ما در ارائه شایسته و پربارِ مجموعههایى از این دست خواهد بود. در پایان از تلاشهاى مخلصانه مؤلف محترم و مجموعه همکاران اداره مشاوره و پاسخ، به خصوصحججاسلام سیدمحمد تقى علوى و صالح قنادى (زیدعزّهما) که در بازخوانى و آمادهسازى این اثر تلاش کردهاند، تشکر و قدردانى مىشود و دوام توفیقات این عزیزان را در جهت خدمت بیشتر به مکتب اهلبیت علیهمالسلام و ارتقاى فرهنگ دینى جامعه - به ویژه دانشگاهیان - از خداوند متعال مسألت داریم.   اللّه ولى التوفیق معاونت آموزشی و پژوهشی استادان و دروس معارف اسلامی نهاد       روزه و احکام آن     جایگاه روزه   فلسفه روزه پرسش 1 . درباره فواید و فلسفه روزه توضیح دهید؟ روزه داراى حکمتها و فوایدى است. مهمترین آنها عبارت است: 1. روزه روح انسان را تلطیف، اراده او را قوى و غریزههایش را تعدیل مىکند و به آدمى در مسیر تقوا و پرهیزگارى کمک مىکند. [1] 2. روزه براى برقرارى مساوات میان فقیر و غنى است تا مردم با چشیدن طعم گرسنگى، به یاد فقیران و محرومان بیفتند و حق آنان را ادا کنند. [2] 3. روزه آرام بخش دلها است. [3] 4. روزه اثر بهداشتى و درمانى فراوان دارد و باعث سلامتى و تندرستى جسم مىگردد. [4] الکسى سوفورین (دانشمند روسى) روزهدارى را طریق درمان بسیارى از بیمارىها - از جمله کم خونى، ضعف رودهها، رماتیسم، نقرس، بیمارىهاى چشم، مرض قند و بیمارىهاى کلیه و کبد - مىداند. [5]     معناى رمضان پرسش 2 . رمضان به چه معنا است؟ «رمضان» در لغت از ماده «رمض»، به معناى شدّت گرما و تابش آفتاب بر سنگ و شن است. با توجه به این که ماه رمضان، ماه تحّمل شداید و عطش و گرسنگى است، به این عنوان، نام گرفته است. این ماه، نهمین ماه سال در تقویم هجرى قمرى و یگانه ماهى است که نامش در قرآن آمده و یکى از نامهاى خداوند است. از اینرو در روایات، تصریح شده که کلمه «ماه» به «رمضان» اضافه گردد و به هیچ وجه، به تنهایى یاد نشود. ماه رمضان بر همه ماهها برترى دارد ؛ زیرا تمامى کتابهاى مهم آسمانى (مانند تورات، انجیل، زبور، صحف و قرآن) در این ماه نازل شده است. شب قدر و شهادت حضرت على (علیهالسلام) در این ماه قرار گرفته و شاید به جهت همین ویژگىها است که این ماه براى روزه گرفتن، انتخاب شده است. [6]   معناى روزه پرسش 3 . صوم (روزه) در لغت و اصطلاح به چه معنا است؟ «صوم» (روزه)، در لغت به معناى امساک و خوددارى از هر چیز است و در اصطلاح فقه عبارت است از: «امساک و خوددارى از موارد هشتگانه [7] - از هنگام اذان صبح تا اذان مغرب - به قصد انجام دادن فرمان خداوند». پیشینه روزه پرسش 4 . پیشینه روزه به چه زمانى بر مىگردد؟ شواهد فراوانى در تاریخ به چشم مىخورد که روزه، در میان یهود و مسیحیت و اقوام و ملتهاى دیگر رایج بوده است. آنان به هنگام مواجهه با غم و اندوه و توبه و طلب خشنودى خداوند، روزه مىگرفتند تا با این کار، در پیشگاه او اظهار عجز و تواضع نموده و به گناهان خود اعتراف کنند. از انجیل استفاده مىشود که مسیح (علیهالسلام)چهل شبانه روز، روزه داشته است. [8] قرآن مجید به صراحت بیان مىکند: این فریضه الهى، در امتهاى پیشین نیز واجب بوده است. [9] مراتب روزه پرسش 5 . علماى اخلاق روزه را به روزه عوام، روزه خواص و روزه خواص الخواص درجه بندى کردهاند، آیا این امر دلیل دینى دارد؟ آنچه علماى اخلاق فرمودهاند، برگرفته از مجموع روایاتى است که در این زمینه وجود دارد. امام باقر (علیهالسلام) درباره روزه «عوام» مىفرماید:«روزهدار هر کارى انجام دهد، براى روزه او زیانى ندارد ؛ اگر از چهار کار خود دارى کند: خوردن، آشامیدن، آمیزش با زنان و فرو رفتن در آب». [10] امام صادق (علیهالسلام) درباره روزه «خواص» مىفرماید:«هرگاه روزهدار بودى، باید گوش و چشم تو در برابر کارهاى حرام و همه اعضاى تو در برابر کارهاى زشت نیز روزهدار باشد». [11] حضرت على (علیهالسلام) درباره روزه «خواص الخواص» مىفرماید:«روزه قلب و خوددارى از فکر گناه، برتر از روزه شکم و خوددارى از خوراک است». [12] روزههاى واجب پرسش 6 . روزههاى واجب کدام است؟ روزههاى واجب عبارت است از: 1. روزه ماه رمضان، 2. روزه کفّاره، 3. روزه قضا، 4. روزه نذر و عهد و یمین، 5. روزه استیجارى، 6. روزه روز سوم اعتکاف، 7. روزه جایگزین قربانى در حج تمتع. [13]   روزههاى حرام پرسش 7 . روزههاى حرام کدام است؟ روزههاى حرام (روزههایى که نباید گرفت)، عبارت است از: 1. روزه عید قربان،   2. روزه عید فطر، 3. روزه ایام تشریق براى کسى که در منا است، 4. روزه یوم الشک (روزى که نمىداند آخر شعبان است یا اول رمضان) به نیت ماه رمضان، 5. روزه سکوت، 6. روزه وصال (شب را نیز تا سحر روزه بگیرد)، 7. روزه مستحبى زن در جایى که با حق شوهر منافات داشته باشد، 8. روزه مستحبى فرزند در جایى که باعث آزار و اذیت پدر و مادر گردد، 9. روزه مریض و هر کس که روزه براى او ضرر دارد، 10. روزه مسافر، به جز مواردى که استثنا شده است. [14]   پرسش 8 . روزههاى مستحبى کدام است؟ روزه تمام روزهاى سال - غیر از روزههاى حرام و مکروه - مستحب است ؛ ولى براى برخى از روزها، بیشتر سفارش شده که عبارت است از: 1. پنج شنبه اول و پنج شنبه آخر هر ماه، 2. چهار شنبه اول که بعد از روز دهم ماه است، 3. سیزدهم، چهار دهم و پانزدهم هر ماه، 4. تمام ماه رجب و شعبان یا بعضى از این دو ماه، 5. روز عید نوروز، 6. روز بیست و پنجم و بیست و نهم ذى قعده،   7. روز اول تا روز نهم ذى حجه، 8. عید سعید غدیر (هیجدهم ذى حجه)، 9. روز اول و سوم محرم، 10. میلاد مسعود پیغمبر اکرم صلىاللهعلیهوآله، (هفدهم ربیع الاول)، 11. روز مبعث حضرت رسول اکرم صلىاللهعلیهوآله، (بیست و هفتم رجب). [15]   روزههاى مکروه پرسش 9 . روزههاى مکروه کدام است؟ روزههاى مکروه عبارت است از: 1. روزه روز عاشورا، 2. روزه روز عرفه براى کسى که او را از خواندن دعا باز دارد، 3. روزه مستحبى میهمان بدون اجازه میزبان، 4. روزه مستحبى فرزند بدون اجازه پدر و مادر. [16]   عفو شدگان روزه پرسش 10 . بر چه کسانى روزه واجب نیست؟ همه مراجع: بر چند دسته روزه واجب نیست: 1. پیرمرد و پیرزنى که گرفتن روزه براى آنان مشقّت دارد ؛ 2. زن باردارى که گرفتن روزه براى حمل یا خودش ضرر دارد ؛ 3. زن شیر دهى که گرفتن روزه، براى بچه یا خودش ضرر دارد ؛   4. کسى که گرفتن روزه براى او ضرر دارد ؛ 5. کسى که بیمارى دارد که زیاد تشنه مىشود و نمىتواند تشنگى را تحمل کند ؛ 6. کسى که به سن بلوغ نرسیده است ؛ 7. زنى که خون حیض و نفاس مىبیند ؛ 8. مسافرى که نمازش شکسته است؛ 9. کسى که به جهت ضعف بنیه، گرفتن روزه براى او مشقّت فراوان دارد و غیرقابل تحمل است ؛ 10. کسى که بىهوش است و یا در کما به سر مىبرد ؛ 11. دیوانگان. [17]   شرایط سنى روزه پرسش 11 . شرایط سنى براى روزهدارى چیست؟ همه مراجع (به جز سیستانى): زمان وجوب روزهدارى بلوغ است و نشانه بلوغ یکى از سه چیز است: 1. روییدن موى درشت (خشن) زیر شکم و بالاى عورت 2. بیرون آمدن منى در خواب یا بیدارى 3. تمام شدن 15 سال قمرى در پسران و تمام شدن نه سال قمرى در دختران. [18] آیهاللّه سیستانى: نشانه بلوغ در دختر، تمام شدن نُه سال قمرى است، و در پسر یکى از سه چیز است: 1. روئیدن موى درشت در زیر شکم بالاى عورت. 2. بیرون آمدن منى. 3. تمام شدن پانزده سال قمرى. [19]   نکته . لازم نیست سه شرط در بلوغ با هم جمع شوند. اگر یکى از آنها به وجود آید مانند رشد مو، هرچند به سن 15 سال قمرى نرسیده باشد؛ مثلاً 13 سال باشد، بالغ است.   نیت روزه پرسش 12 . نیت روزه چگونه است؟ همه مراجع: نیت «روزه» ؛ یعنى، شخص تصمیم داشته باشد براى انجام دادن فرمان خداوند، از اذان صبح تا مغرب، کارى که روزه را باطل مىکند، انجام ندهد و لازم نیست آن را از قلب خود بگذراند و یا بر زبان جارى کند. [20]   پرسش 13 . ابتدا و انتهاى نیت روزه به طور عادى چه زمانى است؟ همه مراجع: نیت براى روزه ماه رمضان و نذر معیّن، از اول شب تا اذان صبح و براى روزه غیر معین (مانند روزه قضا و نذر مطلق)، از اول شب تا ظهر روز بعد است. نیت روزه مستحبى، از اول شب شروع شده و تمام روز - تا موقعى که به اندازه نیت کردن به مغرب وقت مانده باشد - ادامه دارد. [21]   تبصره . تعریف مغرب در پرسشهاى آینده در عنوان «وقت افطار» بیان شده است.   پرسش 14 . شب، قصد گرفتن روزه داشتم، اما سحر بیدار نشدم تا نیّت کنم. نزدیک آفتاب از خواب بیدار شدم، آیا روزهام صحیح است؟ همه مراجع: اگر آنچه روزه را باطل مىکند، انجام ندادهاید، روزه صحیح است. [22]   نیت آخر شعبان   پرسش 15 . نمىدانم فردا اول ماه رمضان است یا آخر شعبان، آیا گرفتن روزه واجب است؟ به چه نیت روزه بگیرم؟ همه مراجع: خیر، گرفتن روزه آن روز واجب نیست ؛ ولى اگر بخواهید روزهبگیرید، نمىتوانید به نیت ماه رمضان بگیرید ؛ بلکه باید به نیت ماه شعبان یا روزه قضا - اگر به ذمه دارید - و مانند آن روزه بگیرید و چنانچه بعد معلوم شود، ماه رمضان بوده، از رمضان محسوب مىشود و اگر در اثناى روز بفهمید، باید فورى نیت خود را به روزه ماه رمضان برگردانید. [23]   نیت اول رمضان   پرسش 16 . اگر کسى عقیده پیدا کرد روز اوّل ماه مبارک رمضان است و نیّت روزه کرد، امّا در وسط روز، متوجّه شد آن روز، روز اول ماه مبارک نیست بلکه فرداى آن روز، روز اول رمضان است آیا مىتواند نیّتش را به روزهاى دیگر تبدیل کند؟ همه مراجع: زمانى که متوجّه شد ماه رمضان شروع نشده، باید نیّتش را به روزهاى دیگر تبدیل کند و یا مىتواند روزهاش را بخورد. [24]   نیت ماه رمضان   پرسش 17 . در ماه رمضان باید براى هر روز نیت کرد، یا این که یک نیت در اول ماه کافى است؟ همه مراجع: اگر شب اول ماه رمضان نیت کند که یک ماه را روزه بگیرد، کافى است ؛ ولى بهتر است (احتیاط مستحب) در هر شب ماه رمضان، براى روزه فرداى آن نیز، نیت کند. [25]   فراموشى نیت روزه   پرسش 18 . اگر شب اول ماه رمضان، نیت روزه را فراموش کند و پیش از ظهر یادش بیاید، تکلیف روزه او چیست؟ همه مراجع (به جز تبریزى و وحید): اگر مبطلات روزه را مرتکب نشده، باید نیت کند و روزهاش صحیح است و اگر یکى از آنها را مرتکب شده، روزه او باطل است ؛ ولى [ به احترام ماه رمضان] باید تا اذان مغرب، از کارى که روزه را باطل مىکند، خوددارى و بعد از ماه رمضان، آن روز را قضا کند. [26] آیات عظام تبریزى و وحید: اگر مبطلات روزه را مرتکب نشده، باید نیت کند و روزه بگیرد و بنابر احتیاط واجب بعد از ماه رمضان نیز قضا نماید و اگر یکى از آنها را مرتکب شده، روزهاش باطل است ؛ ولى [ به احترام ماه رمضان] باید تا اذان مغرب از کارى که روزه را باطل مىکند، خوددارى و بعد از ماه رمضان آن روز را قضا کند. [27]     وقت سحرى   پرسش 19 . کسى که در سحر تا پایان اذان غذا بخورد، روزهاش چه حکمى دارد؟ همه مراجع: ملاک امساک براى روزه، طلوع فجر صادق است. پس اگر با شروع اذان، اطمینان به طلوع فجر پیدا کند، نباید چیزى بخورد و اگر لقمهاى در دهان دارد، نباید فرو برد. امّا اگر اطمینان به دخول وقت ندارد، مىتواند چیزى بخورد. [28]     پرسش 20 . اگر شخصى با اعتقاد به این که هنوز اذان صبح را نگفتهاند، مشغول سحرى شود، سپس متوجه گردد که وقت اذان صبح گذشته است ؛ حکم روزه او چیست؟ همه مراجع (به جز بهجت): اگر بدون بررسى و تحقیق در طلوع فجر، مشغول سحرى شده، روزهاش باطل است و باید قضا کند. [29] آیهاللّه بهجت: اگر بدون بررسى و تحقیق در طلوع فجر، مشغول سحرى شده، بنابر احتیاط واجب روزهاش باطل است و باید قضا کند. [30]   تبصره . فرد یاد شده با وجود این که روزهاش باطل شده، حق ندارد افطار کند ؛ بلکه باید تا شب از مفطرات امساک نماید.   شبهاى مهتابى   پرسش 21 . خواندن نماز صبح، در لیالى مقمره (شبهایى که سحر مهتاب است) چگونه است؟ همه مراجع (به جز امام): تفاوتى بین شبهاى مهتابى و غیرمهتابى نیست و ملاک، یقین به طلوع فجر و دخول وقت نماز است. [31]   امام: در شبهاى مهتابى براى نماز صبح، باید مدتى صبر کنند تا روشنایى طلوع فجر احراز شود. [32]   وقت افطار   پرسش 22 . وقت افطار کردن روزه چه زمانى است؟ آیات عظام امام، خامنهاى، فاضل، صافى و نورى: وقت افطار روزه مغرب است. مغرب زمانى است که قرص خورشید در افق پنهان شود و بعد از مدتى سرخى طرف مشرق از بالاى سر انسان بگذرد. [33] آیات عظام بهجت و مکارم: وقت افطار روزه غروب است. غروب زمانى است که قرص خورشید در افق پنهان شود؛ ولى احتیاط مستحب آن است که مدتى صبر کند تا سرخى طرف مشرق از بین برود و مغرب شود. [34] آیات عظام تبریزى، سیستانى و وحید: وقت افطار روزه بنا بر احتیاط واجب مغرب است؛ یعنى، باید مدتى صبر کند تا سرخى طرف مشرق از بالاى سر انسان بگذرد. [35]   تبصره . براساس دیدگاه مشهور فقیهان بین غروب و مغرب تفاوت است. غروب عبارت است از پنهان شدن قرص خورشید در افق. مغرب عبارت است از زمانى که سرخى طرف مشرق که بعد از غروب خورشید پیدا مىشود، از بین برود. فاصله زمانى بین غروب خورشید و مغرب به اختلاف فصلهاى سال تفاوت مىکند؛ (تقریبا بین پانزده تا بیست دقیقه مىباشد).     اذان رادیو و تلویزیون   پرسش 23 . آیا با شروع اذان مغرب رادیو و تلویزیون، افطار روزه جایز است؟ همه مراجع (به جز بهجت و مکارم): اگر یقین دارید با اذان رادیو و تلویزیون، وقت داخل شده، اشکال ندارد. [36] آیات عظام بهجت و مکارم: به محض این که قرص خورشید در افق پنهان شود، افطار روزه جایز است؛ ولى احتیاط مستحب آن است که مدتى صبر کند تا سرخى طرف مشرق از بین برود. [37]   تبصره . طبق فتواى آیات عظام بهجت و مکارم، افطار کردن روزه کمى پیش از اذان رادیو و تلویزیون نیز جایز است؛ زیرا اذان این رسانه مدتى (نزدیک بیست دقیقه) بعد از غروب خورشید است.   نماز هنگام افطار   پرسش 24 . هنگام اذان مغرب، افطار کردن بهتر است، یا خواندن نماز مغرب و عشا؟ همه مراجع: خواندن نماز مغرب و عشا بهتر است ؛ ولى اگر کسى منتظر او است یا بسیار گرسنه است که نمىتواند نماز را با حضور قلب بخواند، افطار کردن بهتر است. [38]   افطار با مال خمس نداده   پرسش 25 . رفت و آمد با خانوادهاى که خمس پرداخت نمىکند، چه حکمى دارد؟ همه مراجع (به جز تبریزى، خامنهاى، سیستانى و وحید): معاشرت با آنان اشکال ندارد و اگر یقین نداشته باشد به غذاى آنها خمس تعلق گرفته، خوردن آن نیز جایز است و چنانچه احتمال تأثیر بدهد، آنان را ارشاد کند. [39] آیات عظام تبریزى، خامنهاى و سیستانى: معاشرت با آنان اشکال ندارد و مىتواند از غذاى آنها استفاده کند و چنانچه احتمال تأثیر بدهد، آنان را ارشاد کند. [40] آیهاللّه وحید: معاشرت با آنان اشکال ندارد و اگر یقین نداشته باشد به غذاى آنها خمس تعلق گرفته و شک دارد، بنابر احتیاط واجب خوردن آن جایز نیست. [41]     پرسش 26. اگر یقین داشته باشیم همان غذایى که در مهمانى مىخوریم، خمس آن داده نشده، چه حکمى دارد؟ همه مراجع (به جز تبریزى، خامنهاى و سیستانى): خوردن آن پیش از پرداخت خمس آن یا بدون اجازه حاکم شرع، جایز نیست. [42] آیات عظام تبریزى، خامنهاى و سیستانى: خوردن آن براى میهمان اشکال ندارد؛ ولى صاحب خانه ضامن خمس است. [43]   تبصره . آیهاللّه مکارم در کتاب استفتاآت اجازه داده که در غذاى غیرمخمس تصرف کنیم و خمس آن را به سادات نیازمند بپردازیم. [44]     روزه در سفر   مسافرت در رمضان   پرسش 27 . آیا مىشود در ماه رمضان، براى فرار از روزه مسافرت کرد؟ همه مراجع (به جز سیستانى و مکارم): مسافرت کردن در ماه رمضان - هر چند به عنوان فرار از روزه باشد - اشکال ندارد ؛ ولى این امر تا قبل از روز بیست و سوم مکروه است. [45] آیات عظام سیستانى و مکارم: مسافرت کردن در ماه رمضان ـ هر چند به عنوان فرار از روزه باشد ـ اشکال ندارد؛ ولى مکروه است. [46]   مسافرت قبل از ظهر   پرسش 28 . کسى که پیش از ظهر تصمیم به مسافرت دارد، تکلیف روزه او چه مىشود؟ همه مراجع (به جز تبریزى و سیستانى): اگر پیش از ظهر مسافرت کند، روزهاش باطل است ؛ ولى قبل از آنکه به حد ترخّص برسد، نمىتواند روزه را بخورد. [47]   آیهاللّه تبریزى: اگر از سر شب تصمیم بر سفر داشته و پیش از ظهر مسافرت کند، روزهاش باطل است ؛ ولى قبل از آنکه به حد ترخص برسد، نمىتواند روزه را بخورد و اگر پیش از ظهر تصمیم بر مسافرت گرفته، بنابر احتیاط واجب باید روزه بگیرد. [48] آیهاللّه سیستانى: اگر پیش از ظهر مسافرت کند، بنابر احتیاط واجب، باید روزهاش را افطار کند ؛ ولى قبل از آنکه به حد ترخص برسد، نمىتواند روزه را بخورد. [49]     پرسش 29 . اگر مسافر قبل از اذان ظهر به وطن برسد روزه او چه حکمى دارد؟ همه مراجع: اگر مسافر پیش از ظهر به وطنش یا به جایى برسد که مىخواهد ده روز در آن جا بماند، چنانچه کارى که روزه را باطل مىکند انجام نداده، باید نیت روزه کند و آن روز را روزه بگیرد. [50]   مسافرت بعد از ظهر   پرسش 30 . اگر روزهدار بعد از ظهر مسافرت نماید، روزهاش چگونه است؟ همه مراجع: اگر روزهدار بعد از ظهر از وطن یا جایى که نمازش کامل است مسافرت نماید، روزهاش صحیح است. [51]   صبحانه در ماه رمضان   پرسش 31 . کسى که در ماه رمضان صبح مسافرت مىکند، مىتواند در منزل خود صبحانه بخورد یا باید از حد ترخّص بگذرد؟ همه مراجع: روزهدارى که پیش از ظهر مسافرت مىکند، تا حد ترخص نرسیده، نمىتواند روزه را بخورد، و اگر پیش از آن روزه را باطل کند، باید روزه را قضا کند و کفاره هم بدهد. [52]     پرسش 32 . شخصى در سفر بود و قصد داشت پیش از ظهر به وطن برسد و نیت روزه کند، ولى در بین راه سهواً چیزى خورد، آیا مىتواند آن روز را روزه بگیرد؟ همه مراجع: اگر شخصى در سفر باشد و قصد داشته پیش از ظهر به وطن برسد و روزه بگیرد ولى در بین راه از روى فراموشى و غفلت چیزى بخورد نمىتواند آن روز را روزه بگیرد. [53]     پرسش 33 . اگر شخصى در ماه مبارک رمضان هنگام مراجعت از سفر، پیش از ظهر به حدّ ترخّص وطنش یا جایى که مىخواهد ده روز در آنجا بماند برسد، ولى بعد از اذان ظهر به وطن یا محلّى که مىخواهد بماند برسد، و کارى که روزه را باطل مىکند انجام نداده باشد، آیا روزه آن روز بر او واجب است یا نه؟ همه مراجع (به جز صافى، مکارم و نورى): مسافرى که به وطنش برمىگردد پیش از ظهر باید به وطن برسد و اگر فقط به حد ترخص رسیده ولى وارد وطن نشده نمىتواند روزه بگیرد. [54] آیات عظام صافى، مکارم و نورى: اگر پیش از ظهر به حدترخص برسد ولى بعد از اذان ظهر به وطن وارد شود روزه او صحیح است. [55]     پرسش 34 . آیا در سفر معصیت که نماز تمام است روزه را هم باید بگیرد؟ همه مراجع: در سفرى که نماز تمام است مانند سفر معصیت باید روزه را هم بگیرد. [56]   قضاى روزه مسافر   پرسش 35 . کسى که در ماه رمضان مسافرت کرده، آیا علاوه بر قضا، باید کفّاره هم بدهد؟ همه مراجع: خیر، تنها قضاى روزهها واجب است و کفّاره ندارد ؛ ولى اگر قضاى روزهها را تا ماه رمضان سال بعد به تأخیر اندازد، به جهت تأخیر، باید براى هر روز، یک مد طعام کفّاره بدهد. [57]   روزه در سفر   پرسش 36 . آیا گرفتن روزههاى قضا، در سفر صحیح است؟ همه مراجع: خیر، جایز نیست (مگر این که در سفر قصد ده روز کند). [58]     نذر روزه   پرسش 37 . کسى که در ماه رمضان در سفر است، آیا مىتواند نذر کند روزه بگیرد؟ همه مراجع: خیر، جایز نیست. [59]   تبصره . در ایام ماه مبارک رمضان غیر از روزه این ماه هیچ روزهاى را نمىتوان گرفت.   روزه در سفر   پرسش 38 . اگر در ایام اعتکاف یا روزهاى مهم که روزه خیلى ثواب دارد در سفر بودم، آیا در آنجا مىتوانم نذر روزه کنم و روزه مستحبى بگیرم؟ آیات عظام امام، خامنهاى، تبریزى، صافى، فاضل، نورى و وحید: در مسافرت، نذر روزه جایز نیست، بلکه باید رد وطن نذر روزه در سفر را انجام داده باشد. [60] آیات عظام بهجت و سیستانى: آرى، در مسافرت نذر روزه جایز و صحیح است. [61] آیهاللّه مکارم: در مسافرت نذر روزه اشکال دارد و اگر نذر کرد، احتیاط واجب آن است که به نذر خود عمل کند. [62]   تبصره . در چهار مکان مقدس (مکه، مدینه، کربلا و کوفه) که مسافر مخیّر است نماز را کامل یا شکسته بخواند، مسافر نمىتواند روزه بگیرد مگر در مدینه به عنوان سه روز اختصاصى یا با نذر قبل از سفر در وطن.   پرسش 39 . آیا مىتوانیم در غیر ماه مبارک رمضان پیش از سفر در وطن خود، نذر کنیم که در سفر روزه مستحبى بگیریم؟ همه مراجع (به جز مکارم): آرى، این نذر صحیح است. [63] آیهاللّه مکارم: اگر روزه را معین نکند، نمىتواند در سفر روزه بگیرد. [64]   نذر روزه در وطن   پرسش 40 . آیا مىتوانیم در وطن نذر کنیم که روزه ماه رمضان و یا قضاى آن را در سفر، به جا آوریم؟ همه مراجع: خیر، این نذر صحیح نیست. [65]   روزه اساتید و دانشجویان   پرسش 41 . اساتید و دانشجویان در صورتى که کمتر از ده روز در محل تحصیل و خوابگاه مىمانند، تکلیف نماز و روزهشان چیست؟ امام: نماز شکسته است و روزه صحیح نیست. [مقلدان ایشان باید با توجه به فتواى مرجع تقلید زنده خود در مسئله بقاء بر میت، عمل کنند.] آیهاللّه خامنهاى: اساتید و دانشجویان بورسیه و مأمور به تحصیل که داراى حقوق دریافتى مىباشند، اگر در کمتر از ده روز حداقل یک بار بین وطن و دانشگاه رفت و آمد داشته باشند، نمازشان در محل تحصیل و بین راه تمام و روزهشان صحیح است. اما سایر دانشجویان که در شهر دیگرى تحصیل مىکنند بنابر احتیاط واجب نماز را جمع (هم تمام و هم شکسته) بخوانند و بنا بر احتیاط روزه را در سفر بگیرند و در وطن نیز قضا کنند. البته در این احتیاط واجب دانشجویان مىتوانند به فتواى مجتهد دیگر که داراى شرایط رجوع است و نماز را کامل و روزه را صحیح مىداند، عمل نمایند.   تبصره . آیهاللّه خامنهاى: اساتید و دانشجویان بورسیه و مأمور که حقوق دریافتى دارند، در سفر اول و دوم نمازشان شکسته است و نباید روزه بگیرند. و از سفر سوم نمازشان کامل و روزهشان صحیح است.] دیگر دانشجویان در صورت رجوع به مرجع دیگر بنابر فتواى مرجع انتخابى عمل نمایند.] آیات عظام بهجت، صافى، فاضل و نورى: اساتید و دانشجویان، اگر در کمتر از ده روز، حداقل یک بار، بین وطن و دانشگاه رفت و آمد داشته باشند و این وضعیت، تا مدتى ادامه داشته باشد] حداقل حدود سه ماه [کثیرالسفر محسوب مىشوند و نمازشان در محل تحصیل و بین راه تمام و روزه صحیح است.   تبصره 1 . آیات عظام صافى، فاضل و نورى: در سفر اول نمازشان شکسته است و نباید روزه بگیرند. و از سفر دوم نمازشان کامل و روزهشان صحیح است.   تبصره 2 . آیهاللّه بهجت: اگر فاصله محل تحصیل بیش از 45 کیلومتر باشد از همان سفر اول نماز کامل و روزه صحیح است. آیهاللّه مکارم: 1. کسانى که حداقل سه روز در هفته در رفت و آمد باشند و این برنامه حداقل دو ماه ادامه مىیابد و یا شنبه به محل تحصیل و تدریس بروند و پنجشنبه برگردند و این برنامه حداقل 45روز ادامه داشته باشد، کثیرالسفر محسوب مىشوند و نمازشان در محل تحصیل و بین راه تمام و روزهشان صحیح است.   تبصره . سه یا چهار روز سفر اول را احتیاط کنند یعنى نماز را هم کامل و هم شکسته بخوانند و روزه را بگیرند و بعد هم قضا کنند. ولى در روزهاى بعد، نمازشان کامل و روزهشان صحیح است یا در سفر اول قصد اقامت ده روز کنند. ]مقلدین ایشان در این احتیاط مىتوانند به مرجع دیگرى رجوع کنند.] 2. کسانى که دو سال یا بیشتر و هر سال حدود چهار ماه] اگر چه به طور پراکنده [در محل تحصیل یا تدریس و خوابگاه اقامت داشته باشند، آنجا در حکم وطن آنهاست و تا ادامه این وضعیت همواره نمازشان کامل و روزهشان صحیح است.] در بین راه نماز شکسته است]. آیهاللّه سیستانى: 1. کسانى که حداقل سه روز در هفته و یا ده روز در ماه [اگر چه به طور پراکنده] در رفت و آمد باشند و این برنامه براى مدتى] به طور مثال شش ماه در یک سال و یا حداقل سه ماه در چند سال تحصیلى] ادامه یابد، کثیرالسفر محسوب مىشوند و نمازشان در محل تحصیل و بین راه تمام و روزهشان صحیح است. 2. کسانى که سه سال یا بیشتر و هرسال حداقل 15 روز در ماه و یا 6 ماه در سال [اگر چه به طور پراکنده] در محل تحصیل و خوابگاه اقامت داشته باشند، آنجا در حکم وطن آنهاست و تا ادامه این وضعیت همواره در محل تحصیل، نمازشان کامل و روزهشان صحیح است] در بین راه نماز شکسته است.]   تبصره . آیهاللّه سیستانى: دو هفته اول شروع سفر احتیاط کنند.] مقلدین ایشان در این احتیاط مىتوانند به مرجع دیگرى رجوع کنند.]     پرسش 42 . کسانى که در تعطیلات بیش از ده روز در وطن خود اقامت دارند و دوباره رفت و آمد در سفر را شروع مىکنند، حکم نماز و روزه آنها چگونه است؟ همه مراجع (به جز بهجت و سیستانى): کسانى که کثیرالسفر باشند و در زمان تعطیلات بیش از ده روز در وطن بمانند در اولین سفر بعد از اقامت در وطن نمازشان شکسته است و روزه نمىتوانند بگیرند. ولى در رفت و آمدهاى بعدى کمتر از ده روز نمازشان کامل و روزهشان صحیح است. آیهاللّه بهجت: اگر فاصله محل تحصیل بیش از 45 کیلومتر باشد از همان سفر اول نماز کامل و روزه صحیح است. آیهاللّه سیستانى: همیشه نماز کامل و روزه صحیح است؛ مگر این که دو ماه پى در پى در وطن اقامت داشته باشد که در این صورت در دو هفته اول شروع سفر باید احتیاط شود [مقلدین ایشان در این احتیاط مىتوانند به مرجع دیگرى رجوع کنند.]     پرسش 43 . اساتید و دانشجویان، در صورتى که بیش از ده روز با قصد اقامت در محل درس و تدریس مىمانند، تکلیف نماز و روزهشان چیست؟ همه مراجع: براى این گونه افراد، نماز تمام و روزه صحیح است. [66]   تبصره 1. در صورتى که از ابتدا به طور جدّ، قصد ماندن ده روز داشته باشند و بعد از خواندن یک نماز چهار رکعتى، به دلیلى تصمیم بر بازگشت به وطن بگیرند ؛ نماز و روزه آنها در محل تحصیل کامل خواهد بود.   تبصره 2. قصد ده روز این است که کسى بخواهد روزى که وارد شهرى مىشود 240 ساعت تمام در یک شهر بماند، اما محقق شدن قصد او به خواندن یک نماز چهار رکعتى است.    پرسش 44 . دانشجویانى که در خوابگاه ده روز یا بیشتر مىمانند و بین آنجا و محل تحصیل رفت و آمد مىکنند و فاصله بین آن دو، کمتر از چهار فرسخ شرعى باشد، حکم نماز و روزهشان چگونه است؟ امام: اگر در مدت ده روز، تنها یک مرتبه و به اندازه دو ساعت، از خوابگاه به دانشگاه بروند، نماز تمام و روزه صحیح است و در غیر این صورت شکسته است و روزه صحیح نیست. [67] آیات عظام بهجت، سیستانى، فاضل، صافى، نورى و وحید: در فرض یاد شده، نماز تمام و روزه صحیح است. [68] آیهاللّه تبریزى: بنابر احتیاط واجب، باید نماز را بین شکسته و تمام جمع کنند و اگر روزه بگیرند، صحیح است و قضا ندارد. [69] آیات عظام خامنهاى و مکارم: اگر در مدت ده روز، چند بار به اندازه یک تا دو ساعت در روز و یا در مجموع به مقدار هفت ساعت یا یک سوم شب از خوابگاه به دانشگاه بروند، نماز تمام و روزه صحیح است و در غیر این صورت نماز شکسته است و روزه صحیح نیست. [70]   تبصره 1 . آیهاللّه مکارم: اگر بین محل تحصیل و خوابگاه 5-4 کیلومتر باشد رفت و آمد اشکال ندارد.   تبصره 2. کسانى که بعد از قصد اقامت ده روز و خواندن حداقل یک نماز چهاررکعتى تصمیم بگیرند به کمتر از مسافت شرعى رفت و آمد کنند محدودیت ندارند.   پرسش 45 . اگر استاد یا دانشجو به طور اتفاقى، به شهرى غیر از محل درس مسافرت کند، نماز و روزه او چگونه است؟ همه مراجع (به جز سیستانى و فاضل): نماز شکسته است و روزه صحیح نیست. مسافت شرعى   پرسش 46 . مقدار مسافت شرعى چند کیلومتر است؟ آیات عظام امام، بهجت، خامنهاى، فاضل، صافى و نورى: مسافت شرعى تقریبا 5/22 کیلومتر رفت و با برگشت 45 کیلومتر مىشود. [73] آیات عظام تبریزى، سیستانى و وحید: مسافت شرعى تقریبا 22 کیلومتر است، با برگشت 44 کیلومتر مىشود. [74] آیهاللّه مکارم: مسافت شرعى تقریبا 5/21 کیلومتر است با برگشت 43 کیلومتر مىشود.   روزه در اماکن مقدس   پرسش 47 . با توجه به این که مسافر مىتواند در چهار مکان مقدس مکه، مدینه، مسجد کوفه و حرم امام حسین (علیهالسلام) نماز را تمام بخواند آیا شامل روزه هم مىشود؟ همه مراجع: شامل روزه نمىشود و نمىتوان روزه گرفت مگر این که قصد اقامت 10روز کند. البته در مدینه سه روز چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه را مىتواند به طور اختصاصى روزه بگیرد. [75]   روزه در وطن همسر   پرسش 48 . خانمى که ازدواج مىکند و از وطن اصلى خود به شهر دیگرى مىرود و در سال چند مرتبه براى دیدن فامیل به وطن اصلىاش بازمىگردد، نماز و روزه او چه حکمى دارد؟ همه مراجع (به جز صافى و مکارم): با ازدواج کردن زن و رفتن به شهر شوهر اعراض از وطن اصلى زن صورت نمىگیرد و در وطن خود نماز و روزه او کامل است. [76] آیهاللّه صافى: اگر زن بنا دارد در وطن شوهر همراه با شوهر زندگى کند اعراض قهرى از وطن اوست و نماز او شکسته و بدون قصد ده روز نمىتواند روزه بگیرد. [77] آیهاللّه مکارم: اگر زن تصمیم دارد با شوهر خود در شهر دیگرى زندگى کند و شوهرش قصد بازگشت به شهر زن را ندارد، یا نمىتواند قبل از پنج سال برگردد و در هر سال کمتر از 90 روز رفت و آمد داشته باشد، اعراض قهرى حاصل شده است و نماز او شکسته است و بدون قصد ده روز نمىتواند روزه بگیرد. [78]     خوردن و آشامیدن   پرسش 49 . آیا چشیدن غذا، روزه را باطل مىکند؟ همه مراجع: اگر آن را فرو نبرد، اشکال ندارد و روزه صحیح است. [79]   یاد ترشى   پرسش 50 . اگر در ماه رمضان با یاد ترشى، آب دهان زیاد شود و آن را قورت دهیم، آیا روزه را باطل مىکند؟ همه مراجع: فرو بردن آب دهان، اگر چه به واسطه خیال کردن ترشى و مانند آن در دهان جمع شده باشد روزه را باطل نمىکند. [80]   تر کردن لب   پرسش 51 . آیا تر کردن لب توسط زبان روزه را باطل مىکند؟ همه مراجع: تر کردن لب با زبان روزه را باطل نمىکند، ولى نباید آبى که از دهان خارج شده دوباره توسط زبان وارد دهان شود. [81]    پوست خشکیده لب   پرسش 52 . آیا فرو بردن پوستهایى که گاهى اوقات از لب جدا مىشود و خشک است، روزه را باطل مىکند؟ همه مراجع: اگر روزهدار عمدا چیزى بخورد یا بیاشامد، روزه او باطل مىشود، چه خوردن و آشامیدن آن چیز معمول باشد مثل نان و آب، چه معمول نباشد مثل خاک و پوست خشکیده. [82]   فراموشى روزه   پرسش 53 . اگر انسان بر اثر فراموشى در حال روزه چیزى بخورد یا بیاشامد حکم آن چیست؟ همه مراجع: اگر روزهدار سهوا چیزى بخورد یا بیاشامد، روزهاش باطل نمىشود و فرقى میان واجب و مستحب نیست. [83]   خون لثه   پرسش 54 . به جهت بیمارى مربوط به لثه، در روز چندین بار از آن خون مىآید ؛ ولى گاهى بدون توجّه فرو مىرود، آیا روزه باطل مىشود؟ همه مراجع: اگر بدون توجه و اختیار فرو داده شود، روزه صحیح است. [84]   پرسش 55 . گاهى از لثههایم خون بیرون مىآید و با آب دهان مخلوط مىگردد ؛ آیا اگر آن را فرو ببرم، روزه باطل مىشود؟ همه مراجع (به جز تبریزى، صافى و نورى): اگر خون لثه در آب دهان مستهلک شود، فرو بردن آن روزه را باطل نمىکند. [85] آیات عظام تبریزى و صافى: اگر خون لثه در آب دهان مستهلک شود، بنا بر احتیاط واجب فرو نبرد و بیرون بریزد. [86] آیهاللّه نورى: فرو بردن آن جایز نیست ؛ هرچند در آب دهان مستهلک شود. [87]   غذاى لاى دندان   پرسش 56 . کسى که مىداند یا احتمال مىدهد، در روز غذاى باقى مانده در لاى دندان فرو برده مىشود، آیا لازم است هنگام سحر خلال یا مسواک کند؟ آیات عظام امام، خامنهاى و نورى: اگر در حد احتمال باشد، اشکال ندارد ؛ ولى اگر بداند در روز چیزى از آن فرو مىرود، باید دندان خود را خلال یا مسواک کند و اگر انجام ندهد و چیزى از آن فرو رود، روزهاش باطل مىشود و اگر فرو نرود، بنابر احتیاط واجب، باید قضاى آن را به جا آورد. [88] آیات عظام بهجت، تبریزى، سیستانى، صافى و فاضل: اگر در حد احتمال باشد، اشکال ندارد ؛ ولى اگر بداند در روز چیزى از آن فرو مىرود، باید دندان خود را خلال یا مسواک کند و اگر انجام ندهد، روزهاش باطل مىشود (هر چند چیزى از آن فرو نرود). [89] آیهاللّه مکارم: اگر در حد احتمال باشد، اشکال ندارد ؛ ولى اگر بداند در روز چیزى از آن فرو مىرود، بنابر احتیاط واجب، باید دندان خود را خلال یا مسواک کند و اگر انجام ندهد و غذا فرو رود، روزه را تمام کند و بعد از ماه رمضان قضا نماید. [90] آیهاللّه وحید: اگر در حد احتمال باشد، اشکال ندارد ؛ ولى اگر مطمئن باشد در روز چیزى از آن فرو مىرود، باید دندان خود را خلال یا مسواک کند و اگر انجام ندهد و چیزى از آن فرو رود، روزهاش باطل مىشود. [91]   خوردن سهوى   پرسش 57 . اگر شخص روزهدار در اثر فراموشى چیزى بخورد، آیا تذکر دادن به او واجب است؟ همه مراجع: خیر، تذکر دادن به او واجب نیست. [92]   شستن دهان   پرسش 58 . شستن دهان با آب یا آب نمک یا دهان شو براى شخص روزهدار چه حکمى دارد؟ همه مراجع: اگر چیزى فرو برده نشود اشکال ندارد. [93]    غرغره کردن   پرسش 59 . حکم غرغره کردن براى روزهدار چیست؟ همه مراجع: اگر هنگام غرغره کردن، آب از حلق به پایین برود، روزه باطل مىشود (هر چند سهوى باشد). [94]   فرو بردن اخلاط   پرسش 60 . آیا فرو بردن خلط، روزه را باطل مىکند؟ همه مراجع (به جز سیستانى): فرو بردن خلط - چنانچه به فضاى دهان نیامده باشد - اشکال ندارد ؛ ولى اگر به فضاى دهان برسد، احتیاط واجب آن است که فرو نبرد. [95] آیهاللّه سیستانى: فرو بردن خلط - چنانچه به فضاى دهان نیامده باشد - اشکال ندارد ؛ ولى اگر به فضاى دهان برسد، احتیاط مستحب آن است که فرو نبرد. [96]   تبصره . مرز فضاى دهان و حلق، مخرج حرف (خ) مىباشد.    پرسش 61 . در هنگام نماز یا در کلاس در دهان روزهدار اخلاط سر و سینه جمع شده است اگر فرو دهد که روزهاش است و اگر بخواهد بیرون بریزد باید نماز را قطع کند، وظیفه چیست؟ همه مراجع (به جز سیستانى): اگر بین نماز در دهان روزهدار اخلاط سر و سینه جمع شود باید آن را با دستمال و مانند آن بگیرد یا از دهان خارج کند و اگر نمىتواند، در دهان نگه دارد و نماز را تمام کند اگر این هم ممکن نباشد باید نماز را قطع کرده و اخلاط را از دهان خارج کند و بعد نماز را بخواند. [97] آیهاللّه سیستانى: فرو بردن اخلاط سر و سینه، تا به فضاى دهان نرسیده اشکال ندارد، ولى اگر داخل فضاى دهان شود، احتیاط مستحب آن است که آن را فرو نبرند و اگر فرو برد روزه را باطل نمىکند [98]   تبصره . در این مسئله همه مراجع احتیاط واجب دارند و مىتوان به آیهاللّه سیستانى رجوع کرد. [99]   روزهدار و دندانپزشکى   پرسش 62 . پرکردن دندان در ماه رمضان، چگونه است؟ همه مراجع: پر کردن یا جرمگیرى و کشیدن دندان در ماه رمضان، براى پزشکان جایز است و براى شخص روزهدار زمانى جایز است که مطمئن باشد، خون یا آبى که به وسیله دستگاه وارد فضاى دهان مىشود، فرو نخواهد رفت. [100]    پرسش 63 . در ترمیم دندان یا قالب گیرى دندان از موادى استفاده مىشود که در آب دهان حل مىشود و آب دهان مزه آن را مىگیرد، حکم آن را در مورد روزه بیان کنید؟ همه مراجع: باید بعد از ترمیم آب دهان را بیرون ریخت ولى آن مقدار که بعد از بیرون ریختن در دهان باقى مىماند و آب دهان مزه آن را مىگیرد چنانچه آن مواد در آب دهان هضم شود اشکال ندارد. [101]   مسواک کردن   پرسش 64 . آیا مسواک کردن با خمیر دندان، در حال روزه اشکال دارد؟ همه مراجع: اشکال ندارد ؛ ولى باید از فرو رفتن آب دهان جلوگیرى شود. [102]    پرسش 65 . آیا در هنگام روزه مىتوان داندانها را مسواک کرد؟ اگر مسواکِ مرطوب شده، در اثر تماس با آب دهان مجدّداً براى تمیز کردن دندانها به کار رود، چه حکمى دارد؟ آیات عظام امام، فاضل، سیستانى، و مکارم: اگر مسواک را از دهان بیرون آورد و دوباره به دهان ببرد و رطوبت آن را فرو برد، روزه او باطل مىشود، مگر آن که رطوبت مسواک در آب دهان به طورى از بین برود که رطوبت خارج به آن گفته نشود. [103] آیات عظام صافى و نورى: اگر مسواک را از دهان بیرون آورد و دوباره به دهان ببرد و رطوبت آن را فرو برد، روزه او باطل مىشود بلکه اگر رطوبت مسواک در آب دهان به طورى از بین برود که رطوبت خارج به آن گفته نشود ولى بداند که در دهان باقى است بنا براحتیاط لازم نباید آن را فرو برد. [104]    نخ دندان   پرسش 66 . حکم استفاده از نخ دندان - که فلوراید و طعم نعنا دارد - در حال روزه چیست؟ همه مراجع: اگر آب دهان را فرو نبرد، اشکال ندارد. [105]   داروى چشمى   پرسش 67 . آیا ریختن دارو به چشم (مانند قطره چشمى)، روزه را باطل مىکند؟ همه مراجع: اگر دارو به حلق نرسد و یا به حلق برسد ولى فرو نبرد، روزهاش باطل نمىشود. [106]   تبصره . به طور کلى ریختن دارو به چشم در صورتى که مزه یا بوى آن به حلق برسد، کراهت دارد.   قطره بینى   پرسش 69 . حکم استفاده از قطره بینى جهت بازکردن مجارى تنفسى و درمان که در بعضى موارد یقیناً وارد حلق مىگردد، چگونه است؟ همه مراجع: ریختن قطره در بینى روزه را باطل نمىکند مگر این که از طریق بینى وارد حلق شود در این صورت مبطل روزه است. [107]   شیاف درمانى   پرسش 70 . آیا استعمال شیافهاى معالجه و درمانى و یا شیاف تغذیه مبطل روزه است؟ همه مراجع (به جز وحید): شیافهاى معالجه و درمانى مبطل روزه نیست اما بهتر است از شیاف تغذیه و تریاک پرهیز شود. [108] آیهاللّه وحید: بنا بر احتیاط واجب از شیافهاى درمانى در حال روزه استفاده نشود.   تزریق آمپول در حال روزه   پرسش 71 . حکم تزریق آمپول در حال روزه ماه رمضان چیست؟ آیات عظام امام و بهجت: اگر آمپول جنبه غذایى و تقویتى دارد، بنابر احتیاط واجب، باید از تزریق آن خوددارى کرد ؛ ولى اگر جنبه دوایى دارد و یا عضو را بىحس مىکند، تزریق آن اشکال ندارد. [109]   آیات عظام تبریزى، سیستانى، صافى، نورى و وحید: تزریق آمپول، روزه را باطل نمىکند ؛ خواه جنبه غذایى و تقویتى داشته باشد، یا جنبه دوایى و مانند آن. [110] آیهاللّه خامنهاى: احتیاط واجب آن است که روزهدار از آمپولهاى مقوّى یا مغذّى و هر آمپولى که در رگ تزریق مىشود خوددارى کند، لکن آمپولهاى دارویى اگر تزریق به عضله باشد و نیز آمپولهایى که براى بىحسّ کردن به کار مىرود، مانعى ندارد. [111] آیهاللّه فاضل: اگر آمپول جنبهغذایى و تقویتىداشتهباشد، باید از تزریق آن خوددارى کرد؛ ولى اگر جنبه دوایى دارد و یا عضو را بىحس مىکند، تزریق آن اشکال ندارد. [112] آیهاللّه مکارم: تمام انواع آمپولهاى دارویى یا تقویتى که به صورت عضلانى تزریق مىشوند براى افراد روزهدار اشکال ندارد ولى تزریق آمپولهاى وریدى جایز نیست. [113]   تزریق سرم   پرسش 72 . حکم تزریق سرم در حال روزه ماه رمضان چیست؟ آیات عظام امام، تبریزى، خامنهاى و وحید: بنابر احتیاط واجب، باید از تزریق سرم خوددارى کند؛ خواه جنبه غذایى و تقویتى داشته باشد، یا جنبه دوایى و مانند آن. [114]   آیهاللّه بهجت: تزریق سرم روزه را باطل مىکند. [115] آیات عظام سیستانى، صافى و نورى: تزریق سرم روزه را باطل نمىکند ؛ خواه جنبه غذایى و تقویتى داشته باشد، یا جنبه دوایى و مانند آن. [116] آیهاللّه فاضل: اگر سرم جنبه غذایى و تقویتى داشته باشد، باید از تزریق آن خوددارى کرد ؛ ولى اگر جنبه دوایى و مانند آن داشته باشد، تزریق آن اشکال ندارد. [117] آیهاللّه مکارم: تزریق سرمهاى وریدى براى روزهدار جایز نیست. [118]   آندوسکپى   پرسش 73 . آندوسکپى دستگاهى است که داخل معده مىشود و عکسبردارى مىکند، بدون این که چیزى داخل معده شود. آیا این عمل روزه را باطل مىکند؟ آیهاللّه بهجت: روزه را باطل مىکند. [119] آیات عظام خامنهاى، سیستانى، صافى، فاضل و مکارم: اندسکوپى کردن مبطل روزه نیست مگر این که همراه ژل و موادى باشد که وارد حلق گردد یا به لوله آن آب دهان بچسبد و بعد از خروج از دهان مجدداً با همان رطوبت وارد حلق شود که در این صورت روزه باطل مىشود. [120]    اهداى خون   پرسش 74 . اهداى خون از سوى فرد روزه دار، چه حکمى دارد؟ همه مراجع: اگر باعث ضعف شود، خون گرفتن مکروه است. [121]   تزریق خون   پرسش 75 . آیا تزریق خون به روزهدار، مبطل روزه است؟ آیات عظام بهجت و مکارم: تزریق خون روزه را باطل مىکند و اگر ناچار شدند تزریق کنند ولى روزه را بگیرند و بعداً قضاى آن را هم بگیرند. [122] آیات عظام خامنهاى و فاضل: بنا بر احتیاط واجب روزهدار از تزریق خون خوددارى کند. [123] آیات عظام صافى و سیستانى و نورى: تزریق خون به روزهدار مبطل روزه نیست. [124]   دود وسیله نقلیه   پرسش 76 . گاهى انسان روزهدار در کنار وسیله نقلیه، قرار مىگیرد و دود آن به حلق او مىرسد ؛ آیا روزهاش باطل مىشود؟ همه مراجع: اگر با این اعتقاد که دود غلیظ به حلقش نمىرسد، در کنار وسیله نقلیه بایستد و به طور اتفاقى دود به حلق او برسد، روزهاش صحیح است. [125]    دود و بخار   پرسش 77 . تنفس بخار آب در حمام، براى روزهدار چه حکمى دارد؟ آیا انسان روزهدار مىتواند به جاهایى مثل سونا که هوا کاملاً با بخار آب اشباع شده برود؟ همه مراجع: بخار آب روزه را باطل نمىکند [مگر آنکه در فضاى دهان به صورت آب درآید ]و غالبا بخار موجود در حمام غلیظ نیست و اگر بخار موجود در آنجا غلیظ باشد به احتیاط واجب روزهدار نباید به آنجا برود. [126]   دستگاه بخور   پرسش 78 . آیا استفاده از دستگاه بخور، جهت معالجه روزه را باطل مىکند؟ آیات عظام امام، خامنهاى و نورى: صرف بخار غلیظ روزه را باطل نمىکند [مگر آنکه در فضاى دهان به صورت آب در آید]. [127] آیهاللّه بهجت: اگر به صورت بخار غلیظ باشد، باید آن را به حلق نرساند و اگر بخارها در فضاى دهان به صورت آب جمع شود، نباید فرو دهد. [128] آیات عظام تبریزى، سیستانى، صافى، فاضل، مکارم و وحید: اگر به صورت بخار غلیط باشد بنا بر احتیاط واجب باید آن را به حلق نرساند. [129]   تبصره . طبق فتواى همه مراجع تقلید، اگر بخارها در فضاى دهان به صورت آب جمع شود، نباید فرو دهد.    گرد و غبار در محیط کار   پرسش 79 . اگر ذرات گرد و غبار در فضاى کارگاه پراکنده مىباشد و دورى از این محیط ممکن نیست. در ضمن حتى الامکان هم از وسایل جلوگیرىکننده، مانند ماسک و... استفاده مىگردد ولى باز هم گرد و غبار وارد فضاى حلق مىگردد. حکم روزه در این فضا چیست؟ همه مراجع (به جز مکارم): اگر غبار غلیظ محسوب نمىشود به روزه ضرر نمىرساند و اگر غلیظ است فرو بردن آن هنگام روزه موجب باطل شدن روزه است و باید از آن پرهیز نمود، ولى مجرد داخل شدن غبار در دهان و بینى بدون این که به حلق برسد، روزه را باطل نمىکند. [130] آیهاللّه مکارم: رساندن غبار غلیظ به حلق هرگاه در حلق تبدیل به گِل شود و فرو رود روزه را باطل مىکند، در غیر این صورت روزه صحیح است، خواه غبار چیزى باشد که خوردن آن حلال است مانند آرد، یا غبار چیزى که خوردن آن حرام است. [131]    پرسش 80 . آیا رسیدن غبار غلیظ به حلق از طریق بینى روزه را باطل مىکند؟ همه مراجع (به جز مکارم): اگر غبار غلیظ به حلق برسد روزه را باطل مىکند و فرقى ندارد که از راه بینى به حلق برسد یا دهان. [132] آیهاللّه مکارم: رساندن غبار غلیظ به حلق هرگاه در حلق تبدیل به گِل شود و فرو رود روزه را باطل مىکند، در غیر این صورت روزه صحیح است، خواه غبار چیزى باشد که خوردن آن حلال است مانند آرد، یا غبار چیزى که خوردن آن حرام است. [133]   کشیدن سیگار   پرسش 81 . حکم کشیدن سیگار و تنباکو در حال روزه چیست؟ همه مراجع (به جز مکارم): احتیاط واجب آن است که روزهدار، از دود سیگار و تنباکو خوددارى کند. [134] آیهاللّه مکارم: کشیدن سیگار اشکال دارد و حرام است. [135]   دود سیگار   پرسش 82 . اگر در جایى بودیم که بعضىها سیگار مىکشند، آیا دود سیگار پخش شده در فضاى آنجا، روزه را باطل مىکند؟ همه مراجع: اگر دود وارد حلق شما نمىشود، روزه صحیح است. [136]   تهوع روزهدار   پرسش 83 . اگر روزهدار به جهت حالت تهوع، قى کند ؛ روزهاش چه حکمى دارد؟ همه مراجع: اگر بىاختیار باشد، اشکال ندارد ؛ ولى اگر از روى عمد باشد، روزه را باطل مىکند. [137]    عطر و شامپو   پرسش 84 . آیا استفاده از، شامپو، کرم ویتامینه و رژلب و سرمه در ماه مبارک رمضان مجاز است؟ همه مراجع: هیچ یک از موارد ذکر شده، روزه را باطل نمىکند ؛ مگر آن که رژ لب، وارد دهان شده و فرو داده شود. [138] ولى در مورد سرمه اگر از موادى باشد که مزه یا بوى آن به حلق برسد مکروه است. [139]    پرسش 85 . استعمال عطر براى روزهدار، در ماه رمضان چه حکمى دارد؟ همه مراجع: استعمال عطر براى روزهدار مستحب است ؛ ولى بو کردن گیاهان معطّر مکروه است. [140]   تبصره . آیهاللّه بهجت: اولى ترک بو کردن عطر غلیظ است. [141]   فرو بردن سر در آب   پرسش 86 . شستن سر در زیر شیر آب در حال روزه، چه حکمى دارد؟ و اگر آب به اندازهاى زیاد باشد که تمام سر و گردن را فرا گیرد آیا روزه را باطل مىکند؟ همه مراجع: شستن سر زیر شیر آب روزه را باطل نمىکند و فشار آب اگر چه زیاد باشد حکم ارتماس را ندارد و روزهاش صحیح است. [142]   پرسش 87 . آیا شنا کردن و فرو بردن سر زیر آب روزه را باطل مىکند؟ همه مراجع (به جز بهجت، سیستانى و وحید): صرف شنا کردن روزه را باطل نمىکند ولى فرو بردن سر زیر آب، بنا بر احتیاط واجب روزه را باطل مىسازد. [143] آیات عظام بهجت و وحید: صرف شنا کردن روزه را باطل نمىکند ولى فرو بردن سر زیر آب، روزه را باطل مىسازد. [144] آیهاللّه سیستانى: به طور کلى فرو بردن سر زیر آب، روزه را باطل نمىسازد؛ ولى کراهت شدید دارد. [145]   تبصره . کسى که براى نجات غریق مجبور است سر را در آب فرو ببرد روزهاش اشکال دارد، ولى به عنوان نجات جان مسلمانى این کار واجب است و بعداً روزه را قضا کند. [146]   روزه غواصان   پرسش 88 . اگر کسى با به سر گذاشتن کلاه مخصوص (مانند غواصها) در آب فرو رود، روزهاش چه حکمى دارد؟ همه مراجع (بهجز سیستانى، صافى و نورى): اگر سر در محفظهاى قرار گیرد، روزهاش باطل نمىشود. [147] آیهاللّه سیستانى: به طور کلى فرو بردن سر زیر آب، روزه را باطل نمىسازد. [148]   آیهاللّه صافى: اگر فردى با لباس غواصى و کلاه مخصوص که به سرچسبیده نیست و سر در محفظهاى قرار مىگیرد زیر آب رود، بنا بر احتیاط واجب روزهاش باطل مىشود ولى اگر شخص داخل زیردریایى که شبیه اطاق است و ملاصق بدن نیست زیر آب برود روزه باطل نمىشود. [149] آیهاللّه نورى: روزهاش باطل مىشود.   جنابت   پرسش 89 . کسى که شب ماه رمضان جنب شده و مىداند که اگر بخوابد، بعد از اذان صبح بیدار مىشود، تکلیف او چیست؟ همه مراجع (به جز مکارم): این شخص باید پیش از خواب غسل کند و اگر بدون غسل بخوابد و بعد از اذان صبح بیدار شود، روزهاش باطل است و باید علاوه بر قضاى آن، کفّاره هم بدهد. [150] آیهاللّه مکارم: اگر بدون غسل بخوابد و بعد از اذان صبح بیدار شود، روزهاش اشکال دارد و بنابر احتیاط واجب، بعد از ماه رمضان، آن را قضا کند و کفّاره هم بدهد. [151]    پرسش 90 . در ماه رمضان بعد از اذان صبح، با حالت احتلام بیدار شدم ؛ ولى مىدانم پیش از اذان محتلم شدهام، تکلیفم چیست؟ همه مراجع: روزه صحیح است. [152]   پرسش 91 . اگر در شب ماه مبارک رمضان بر زن و مرد غسل جنابت واجب شود و قصد داشتند قبل از اذان غسل کنند ولى هر دو پس از اذان صبح بیدار شوند حکم روزه و کفاره و یا قضاء آن چیست؟ همه مراجع: در فرض فوق اگر مطمئن بودهاند که قبل طلوع فجر جهت غسل بیدار مىشوند ولى بیدار نشدهاند روزه آنها صحیح است [153]   جنابت قبل اذان   پرسش 92 . شخص جنب که در ماه رمضان قبل از اذان صبح، به آب دسترسى ندارد، وظیفهاش چیست؟ همه مراجع: اگر تا پیش از اذان صبح به آب دسترسى ندارد، تیمّم بدل از غسل کند و روزه او صحیح است. بعد از اذان در صورت دسترسى به آب، براى نماز صبح غسل کند و در غیر این صورت، با همان تیمم نماز صبح خود را بخواند. [154]    پرسش 93 . شخصى در ماه رمضان پیش از اذان صبح محتلم شده و اگر بخواهد غسل کند، وقت براى خوردن سحرى باقى نمىماند ؛ تکلیف او چیست؟ همه مراجع: اگر مىتواند بدون خوردن سحرى روزه بگیرد، باید غسل کند و اگر بدون آن نمىتواند روزه بگیرد و خوف ضرر دارد، سحرى بخورد و پیش از اذان تیمم کند. [155]   پرسش 94 . کسى که در تنگى وقت، قبل از اذان صبح در شبهاى ماه رمضان، به جهت جنابت تیمم کند ؛ آیا مىتواند با آن نماز بخواند، یا باید غسل به جا آورد؟ آیات عظام امام، خامنهاى و نورى: بنابر احتیاط واجب، باید براى نماز صبح غسل به جا آورد. [156] آیات عظام بهجت، تبریزى، سیستانى، صافى، فاضل، مکارم و وحید: باید براى نماز صبح، غسل به جا آورد. [157]    پرسش 95 . اگر در ماه رمضان، با اعتقاد به این که براى غسل جنابت وقت دارد، مشغول به غسل شود و وسط غسل بفهمد مقدارى از غسل با اذان صبح همراه شده است، حکم روزه او چیست؟ همه مراجع: روزه او صحیح است. [158]   احتلام روزهدار   پرسش 96 . جوانى که عادتش این است که اگر در روز بخوابد، محتلم مىشود ؛ آیا در ماه رمضان مىتواند در روز بخوابد؟ همه مراجع: آرى، مىتواند در روز بخوابد ؛ هر چند بداند در خواب محتلم مىشود و روزه او صحیح است. [159]    پرسش 97 . اگر شخصى بعد از نماز صبح، محتلم شود و تا غروب غسل نکند ؛ آیا اشکالى به روزه او وارد مىشود؟ همه مراجع: خیر، لازم نیست فورى غسل کند و روزه او صحیح است ؛ ولى براى نماز باید غسل کند. [160]   جنابت و روزه قضا   پرسش 98 . شخصى مىخواهد روزه قضاى ماه رمضان را بگیرد، بعد از اذان صبح بیدار مىشود و خود را محتلم مىیابد ؛ آیا مىتواند آن روز را روزه بگیرد؟ آیات عظام امام، خامنهاى و نورى: اگر بعد از اذان صبح محتلم شده باشد، مىتواند روزه بگیرد ؛ ولى اگر پیش از اذان صبح محتلم شده، نمىتواند آن روز را روزه بگیرد. [161] آیهاللّه بهجت: روزه آن روز باطل مىشود. [162] آیات عظام تبریزى، سیستانى و وحید: مىتواند آن روز را روزه بگیرد. [163] آیات عظام صافى و فاضل: اگر وقت قضاى روزه تنگ نیست، باید روز دیگرى را روزه بگیرد ؛ ولى اگر وقت تنگ است - به عنوان مثال پنج روز قضا به ذمه دارد و پنج روز هم بیشتر به ماه رمضان باقى نمانده است - بنابر احتیاط واجب، باید آن روز را روزه بگیرد و بعد از رمضان هم قضا کند و اگر وقت تنگ نیست، روزهاش باطل است و باید روز دیگرى را روزه بگیرد. [164]   آیهاللّه مکارم: اگر وقت قضاى روزه تنگ نیست، بنابر احتیاط واجب باید روز دیگرى را روزه بگیرد ؛ ولى اگر وقت تنگ است - به عنوان مثال پنج روز قضا به ذمه دارد و پنج روز هم بیشتر به ماه رمضان باقى نمانده - همان روز را روزه بگیرد و روزه صحیح است. [165]   ندانستن جنابت   پرسش 99 . چندین سال با حال جنابت، روزه گرفتم و نماز خواندم ؛ در حالى که نمىدانستم جنب باید غسل کند، تکلیف من چیست؟ آیات عظام امام، بهجت، تبریزى، خامنهاى و وحید: نماز و روزههایى را که در حال جنابت انجام دادهاید، باید قضا کنید. [166] آیات عظام سیستانى، صافى و فاضل: اگر در یاد گرفتن مسائل کوتاهى نکردهاید، روزهها صحیح است و قضا ندارد ؛ ولى نمازهایى را که در حال جنابت خواندهاید، در هر حال باید قضا کنید. [167] آیهاللّه مکارم: روزههایى را که در حال جنابت انجام دادهاید، بنا بر احتیاط واجب قضا کنید و نمازهایى را که در این حالت خواندهاید قضا نمایید. [168] آیهاللّه نورى: روزهها صحیح است و قضا ندارد ؛ ولى نمازهایى را که در حال جنابت خواندهاید، باید قضا کنید. [169]   تبصره 1. طهارت نسبت به نماز شرط واقعى است ؛ از اینرو اگر از روى ناآگاهى بدون طهارت نماز بخواند، نمازش باطل است.   تبصره 2. در هر حال روزههایى که با این حالت گرفته شده است کفاره ندارد.   فراموشى غسل جنابت   پرسش 100 . اگر در ماه رمضان، غسل جنابت را فراموش کنیم و پس از چند روز یادمان بیاید، چه تکلیفى داریم؟ همه مراجع: باید نمازها و روزه آن چند روز را قضا کنید ؛ ولى کفّاره ندارد. [170]    پرسش 101 . کسى که مدتى روزه گرفته و نماز خوانده است و بعد بفهمد جنب بوده، تکلیف او چیست؟ همه مراجع: اگر متوجه اصل جنابت نبوده، روزههاى او صحیح است ؛ ولى باید نمازها را قضا کند. [171]    پرسش 102 . اگر کسى در شب جنب شود ؛ ولى غسل را فراموش کند، تا این که در روز متوجه شود ؛ آیا در این صورت نیز روزهاش باطل است؟ همه مراجع: آرى، در این فرض نیز روزه باطل مىشود. [172]   تبصره . هر چند روزه شخص باطل است ؛ ولى باید تا غروب از خوردن و آشامیدن و مانند آن امساک کند.   پرسش 103 . در شرایطى که نتوان غسل کرد (در روزه مستحب و قضا) آیا مىشود بعد از اذان صبح غسل کرد؟ همه مراجع: نزدیک اذان صبح براى روزه تیمم کند و بعد از اذان، اگر ضرورت برطرف شد غسل کند و اگر عذر و ضرورت باقى ماند، همان تیمم براى نماز کفایت مىکند. [173]   تأخیر غسل جنابت   پرسش 104 . کسى که پیش از اذان صبح، با حالت احتلام از خواب بیدار مىشود، آیا مىتواند تا نزدیک اذان، غسل نکند و تیمم کند؟ آیا روزه او صحیح است؟ همه مراجع (به جز صافى و وحید): اگر غسل را به تاخیر اندازد تا جایى که وقت تنگ شود، گناه کرده است. در این صورت باید پیش از اذان صبح، تیمم کند و روزه او صحیح است. [174] آیات عظام صافى و وحید: اگر غسل را به تاخیر اندازد تا جایى که وقت تنگ شود، گناه کرده است. در این صورت باید پیش از اذان صبح، تیمم کند و روزه بگیرد و قضاى آن را نیز به جا آورد. [175] آیات عظام تبریزى و سیستانى: کسى که در شب ماه رمضان جنب است، چنانچه عمدا غسل نکند تا وقت تنگ شود باید تیمم کند و روزه بگیرد و احتیاط مستحب آن است که قضاى آن را هم به جا آورد [176] .   پرسش 105 . روزهدارى که به دلیل تنگى وقت، وظیفهاش تیمّم است اگر با سهلانگارى به خیال این که اگر مسواک کند به تیمّم هم مىرسد در حال مسواک زدن، اذان صبح گویند، این سهلانگارى حکم عمد پیدا مىکند یا خیر؟ همه مراجع: اگر سهلانگارى کرده است حکم عمد را دارد و علاوه بر قضاى روزه، باید 60 روز، روزه یا 60 فقیر را اطعام دهد. اما اگر به دنبال رعایت وقت اذان بوده و به طور غیرعمدى متوجه شود وقت اذان شده و سهلانگارى نکرده باشد باید روزه را قضا کند و تا افطار نیز چیزى نخورد و به روزه خود ادامه دهد. [177]   بطلان غسل روزهدار   پرسش 106 . کسى که نمىدانسته شستن کف پا در غسل لازم است، مدتى به این ترتیب غسل مىکرده ؛ نسبت به نماز و روزههاى گذشته چه تکلیفى دارد؟ همه مراجع: اگر مىداند که آب به کف پا نمىرسیده، باید نمازهایى را که خوانده، قضا کند ؛ ولى روزهها قضا ندارد. [178]    پرسش 107 . مدتى غسلهاى خود را نادرست انجام مىدادم و با آن روزه مىگرفتم و نماز مىخواندم، آیا باید روزهها و نمازها را قضا کنم؟ همه مراجع: روزهها قضا ندارد ؛ ولى نمازها را باید قضا کنید. [179]    استمنا   پرسش 108 . استمنا چیست؟ همه مراجع: استمنا آن است که انسان با خود یا دیگرى کارى کند که از او، منى بیرون آید. این عمل حرام است و در صورت خروج منى، غسل جنابت بر او واجب مىشود. [180]   استمناى روزهدار   پرسش 109 . اگر کسى به عمد روزه خود را در ماه مبارک رمضان، به وسیله استمنا باطل کند، چه حکمى دارد؟ همه مراجع (به جز خامنهاى، سیستانى و صافى): علاوه بر قضا، بنابر احتیاط واجب، باید «کفاره جمع» (60 روز روزه و اطعام 60 فقیر) بپردازد. [181] آیات عظام خامنهاى و سیستانى: علاوه بر قضا، کفّاره دارد و بنابر احتیاط مستحب، کفاره جمع (60 روز روزه و اطعام 60 فقیر) بپردازد. [182] آیهاللّه صافى: علاوه بر قضا، باید کفاره جمع (60 روز روزه و اطعام 60 فقیر) بپردازد. [183]    پرسش 110 . کسى که به حرمت استمنا در ماه رمضان آگاهى داشته ؛ ولى نمىدانسته روزه را باطل مىکند، تکلیف او چیست؟ همه مراجع (به جز سیستانى، خامنهاى و مکارم): در فرض یاد شده، باید روزههایى که در آن استمنا کرده، قضا کند و کفّاره هم بدهد. [184] آیهاللّه سیستانى: پرداخت کفّاره واجب نیست و اگر جهل به حدى باشد که احتمال باطل شدن روزه را نمىداده است، قضاى روزهها نیز واجب نیست. [185] آیهاللّه خامنهاى: در فرض یاد شده، تنها قضاى روزهها واجب است. [186] آیهاللّه مکارم: در فرض یاد شده، بنابر احتیاط واجب روزههایى که در آن استمنا کرده، قضا کند و کفّاره هم بدهد. [187]   خود ارضایى   پرسش 111 . کسى که بدون قصد بیرون آمدن منى در ماه رمضان، با خودش بازى کند و ناخود آگاه منى از او خارج شود ؛ آیا روزهاش باطل مىشود؟ همه مراجع: اگر احتمال مىداده که با این کار منى از او بیرون مىآید، روزهاش باطل مىشود. [188]   استمنا هنگام بلوغ   پرسش 112 . در جوانى گاهى در ماه رمضان استمنا مىکردم ؛ ولى به هیچ وجه از حرمت آن آگاهى نداشتم و نیز نمىدانستم که روزه را باطل مىکند، تکلیف من چیست؟ آیات عظام امام، صافى و نورى: اگر جهل به حدى باشد که احتمال باطل شدن روزه را نمىدادهاید، کفّاره واجب نیست ؛ ولى بنابر احتیاط واجب، باید روزههایى را که در آنها استمنا کردهاید، قضا کنید. [189] آیات عظام بهجت، خامنهاى و فاضل: اگر جهل به حدى باشد که احتمال باطل شدن روزه را نمىدادهاید، کفّاره واجب نیست ؛ ولى باید روزههایى را که در آنها استمنا کردهاید، قضا کنید. [190] آیات عظام تبریزى و وحید: باید روزههایى را که در آنها استمنا کردهاید، قضا کنید ؛ ولى کفّاره واجب نیست. [191] آیهاللّه سیستانى: پرداخت کفّاره واجب نیست و اگر جهل به حدى باشد که احتمال باطل شدن روزه را نمىدادهاید، قضاى روزهها نیز واجب نیست. [192] آیهاللّه مکارم: بنابر احتیاط واجب باید روزههایى را که در آنها استمنا کردهاید، قضا کنید ؛ ولى کفّاره واجب نیست. [193]    پرسش 113 . اگر با قصد خروج منى، خودارضایى کند ؛ در صورتى که به حد خروج منى نرسد، آیا روزه را باطل مىکند؟ آیات عظام امام و فاضل: خیر، روزهاش باطل نمىشود. [194] آیات عظام بهجت، خامنهاى، صافى، مکارم و نورى: اگر به قصد بیرون آمدن منى، خود ارضایى کند، روزهاش باطل مىشود ؛ هر چند منى از او بیرون نیاید. [195]   آیهاللّه تبریزى: اگر به قصد بیرون آمدن منى، خود ارضایى کند - هر چند منى از او بیرون نیاید - باید روزه را تمام کند و بعد از ماه رمضان قضا نماید. [196] آیات عظام سیستانى و وحید: اگر به قصد بیرون آمدن منى خود ارضایى کند - هر چند منى از او بیرون نیاید - بنابراحتیاط واجب، روزه را تمام کند و بعد از ماه رمضان قضا نماید. [197]   فکر شهوانى   پرسش 114 . اگر در ماه رمضان، فکر و خیال شهوانى باعث حرکت منى شود ؛ ولى از بیرون آمدن آن جلوگیرى گردد، روزه باطل است؟ همه مراجع (به جز امام، خامنهاى و فاضل): اگر با این کار قصد بیرون آمدن منى را نداشته باشد، روزه باطل نمىشود. [198] آیات عظام امام، خامنهاى و فاضل: تا هنگامى که منى از او خارج نشود، روزه باطل نمىشود. [199]   نگاه به نامحرم   پرسش 115 . اگر روزهدار به نامحرم نگاه کند، آیا روزهاش باطل مىشود؟ همه مراجع: خیر، روزهاش صحیح است. [200]   تبصره . این عمل از ثواب و ارزش روزه مىکاهد ؛ از این رو بایسته است چشم، گوش، زبان، قلب و همه اعضا، از ارتکاب خلاف و گناه حفظ شوند.   پرسش 116 . اگر در ماه رمضان با دختر نامحرم همراه باشیم و رابطه فقط در حد صحبت کردن باشد روزه باطل مىشود یا نه؟ همه مراجع: اگر ترس از وقوع در حرام باشد جایز نیست، ولى روزه صحیح است.   گفت و گوى تلفنى   پرسش 117 . اگر در ماه رمضان با گفت و گوى تلفنى یا حضورى از مرد منى خارج شود، آیا روزهاش باطل مىشود؟ همه مراجع: اگر به قصد خروج منى گفت و گو نشده و عادتا با گفت و گو منى خارج نمىشده و بىاختیار و به طور اتفاقى منى از او بیرون آید، روزهاش باطل نیست. [201]   فیلم مبتذل   پرسش 118 . حکم مشاهده فیلمهاى مبتذل و یا صحنههاى ناخواسته در اینترنت در ماه رمضان چیست؟ آیا روزه را باطل مىکند؟ همه مراجع: نگاه به فیلمهاى مبتذل و شهوت برانگیز، حرام است ؛ خواه در ماه رمضان باشد یا غیر آن و اگر احتمال مىدهد با نگاه به این نوع فیلمها، منى از او خارج مىشود - چنانچه منى بیرون بیاید - روزهاش باطل است و قضا و کفاره بر عهده او خواهد بود. [202]    ملاعبه با همسر   پرسش 119 . ترشّحات معمولى که از بانوان روزهدار، هنگام ملاعبه با همسرشان خارج مىشود، چه حکمى دارد؟ آیا روزهشان باطل مىشود؟ همه مراجع: ترشّحات مزبور پاک است و روزه را باطل نمىکند. [203]    پرسش 120 . آیا ملاعبه با همسر در ماه رمضان جایز است؟ همه مراجع: اگر بدون قصد بیرون آمدن منى، با همسر خود ملاعبه کند - چنانچه اطمینان دارد منى از او خارج نمىشود - اشکال ندارد و روزه هر دو صحیح است ؛ هر چند به طور اتفاق از او منى بیرون آید. [204]   روابط زناشویى   پرسش 121 . مردى که نمىتواند روزه بگیرد، آیا مىتواند با همسر روزهدار خود نزدیکى کند؟ همه مراجع: خیر، جایز نیست. [205]    پرسش 122 . آیا در حال روزه نزدیکى از پشت با همسر، روزه را باطل مىکند؟ همه مراجع (به جز مکارم): آرى، روزه را باطل مىکند. [206] آیهاللّه مکارم: بنابر احتیاط واجب روزه را باطل مىکند. [207]   پرسش 123 . اگر زن و شوهر در حال روزه نزدیکى کنند - در حالى که نمىدانند این کار روزه را باطل مىکند - تکلیف چیست؟ آیات عظام امام، صافى و نورى: اگر جهل به حدى باشد که احتمال باطل شدن روزه را نمىدادند، کفّاره واجب نیست ؛ ولى بنابر احتیاط واجب، باید روزهها را قضا کنند. [208] آیات عظام بهجت، خامنهاى و فاضل: اگر جهل به حدى باشد که احتمال باطل شدن روزه را نمىدادند، کفّاره واجب نیست ؛ ولى باید روزهها را قضا کنند. [209] آیات عظام تبریزى، سیستانى و وحید: باید روزهها را قضا کنند ؛ ولى کفّاره واجب نیست. [210] آیهاللّه مکارم: بنابر احتیاط واجب، باید روزهها را قضا کنند ؛ ولى کفّاره واجب نیست. [211]   ماه عسل   پرسش 124 . دختر و پسرى که تازه عروسى کرده و در ماه رمضان براى ماه عسل مسافرت مىکنند ؛ آیا نزدیکى آنان در روز حرام است؟ همه مراجع: اگر قصد ماندن ده روز نکنند، آمیزش در ماه رمضان حرام نیست ؛ ولى کراهت دارد. [212]    معاینه زن   پرسش 125 . آیا معاینه زن حامله در حال روزه، توسط پزشک زنان - که ناچار باید دست را داخل رحم کند - روزه را باطل مىکند؟ آیا موجب غسل نمىشود؟ همه مراجع: خیر، روزه را باطل نمىکند و موجب غسل نمىشود. [213]   نسبت دروغ به پیامبر صلىاللهعلیهوآله   پرسش 127 . اگر کسى با کتابت، دروغى را به نبى اکرم صلىاللهعلیهوآله یا امامان علیهمالسلام نسبت بدهد، آیا روزهاش باطل مىشود؟ همه مراجع: آرى، روزهاش باطل مىشود ؛ هر چند با نوشتار باشد. [214]    غلط خواندن قرآن   پرسش 128 . اگر در ماه رمضان آیه قرآن یا حدیث را به طور سهوى غلط بخواند، تکلیف روزهاش چیست؟ همه مراجع: روزهاش باطل نمىشود ؛ ولى سعى کند قرآن یا حدیث را درست بخواند. [215]   روزه نزولخوار   پرسش 129 . کسى که نزول خوار است آیا نماز و روزه او صحیح مىباشد؟ همه مراجع: اگر نماز و روزه واجد شرائط معتبر باشد صحیح است و قضاى این اعمال لازم نیست و نسبت به دیگر گناهان باید توبه کند. [216]   امر به معروف روزهخوارى   پرسش 130 . اگر دیده شود شخصى به طور آشکار روزهخوارى مىکند، آیا امر به معروف واجب است؟ همه مراجع: امر به معروف و نهى از منکر در صورت تحقق شرایط آن واجب است. [217]     روزه بیمار   پرسش 131 . اگر گرفتن روزه باعث شود بیمارى دیرتر بهبود یابد، تکلیف چیست؟ همه مراجع: نباید روزه بگیرد. [218]    پرسش 132 . اگر بیمار با اعتقاد به این که روزه برایش ضرر دارد، روزه بگیرد ؛ حکم چیست؟ همه مراجع: اگر روزه بگیرد، صحیح نیست و باید پس از ماه رمضان آن را قضا کند. [219]   زخم معده   پرسش 133 . کسى که مىداند یا احتمال قوى مىدهد که اگر روزه بگیرد، به زخم معده یا سنگ مثانه دچار مىشود ؛ آیا روزه بر او واجب است؟ همه مراجع: اگر احتمال عقلایى مىدهد، روزه بر او واجب نیست. [220]    روزه بیمار کلیوى   پرسش 134 . کسى که ناراحتى کلیه دارد و باید براى جلوگیرى از آن در طول روز، چندینبار از آب و مایعات استفاده کند، حکم روزه او چه مىشود؟ همه مراجع: اگر براى جلوگیرى از بیمارى کلیه، نیاز به نوشیدن آب یا سایر مایعات در طول روز باشد، روزه گرفتن بر او واجب نیست. [221]   روزه بیمار آسمى   پرسش 135 . کسى که به نفس تنگى شدید مبتلا شده و در روز باید از اسپرى استفاده کند، تکلیف روزه او چیست؟ آیات عظام امام، خامنهاى، فاضل، مکارم و نورى: با توجه به این که داروى یاد شده، خوردن و آشامیدن بر آن صدق نمىکند، روزه را باطل نمىکند. [222] آیهاللّه بهجت: اگر به صورت گاز رقیق باشد، اشکال ندارد و روزه صحیح است. [223] آیات عظام تبریزى و وحید: اگر قبل از رسیدن به حلق به صورت هوا در بیاید، روزه را باطل نمىکند. [224] آیهاللّه سیستانى: اسپرى که براى تنگى نفس استعمال مىشود اگر دارو را فقط وارد ریه کند روزه را باطل نمىکند و اگر موادى از آن وارد معده مىشود، روزه را باطل مىکند. [225] آیهاللّه صافى: اگر موادى وارد ریه مىشود، روزه اشکال پیدا مىکند و اگر گرفتن روزه بدون استفاده از آن، زحمت و مشّقت دارد و در طول سال باید از اسپرى استفاده کند، در ماه رمضان روزه بگیرد و بنابر احتیاط واجب براى هر روز یک مد طعام هم به فقیر بدهد و قضا ندارد. [226]   بیماران اعصاب   پرسش 136 . به نظر پزشکان افرادى که داروهاى اعصاب مصرف مىکنند نباید گرسنه بمانند؛ در این صورت تکلیف روزه چیست؟ همه مراجع: اگر روزه براى آنان ضرر دارد نباید روزه بگیرند. [227]   تنفس مصنوعى   پرسش 137 . آیا تنفّس مصنوعى روزه را باطل مىکند؟ همه مراجع: اگر تنفّس مصنوعى از طریق بازدم و هواى اکسیژن باشد روزه صحیح است. [228]   تبصره . اگر تنفس مصنوعى به همراه گاز باشد، حکم آن مانند اسپرى تنگى نفس است.    ضعف بدن   پرسش 139 . به علت درس خواندن و امتحانات، ضعف و سستى بر من غالب مىشود ؛ آیا مىتوانم روزهها را بخورم؟ همه مراجع: این گونه ضعف و سستىها تا حدودى لازمه روزه است و براى نوع افراد پیش مىآید و به جهت آن نمىتوان روزه را خورد؛ ولى اگر ضعف به حدى برسد که تحمّل آن بسیار سخت و مشکل باشد، خوردن آن اشکال ندارد. [230]   تبصره . انسان مىتواند در این شرایط به مسافرت برود (حداقل 5/22 کیلومتر) و روزه خود را بخورد و به وطن برگردد. در این صورت لازم نیست تا مغرب از خوردن و آشامیدن خوددارى کند و بعد از ماه رمضان، قضاى آن را به جا آورد و کفّاره هم ندارد.   خوردن دارو   پرسش 140 . بیمارى که در طول روز تنها به خوردن چند قرص نیاز دارد، در حالى که گرفتن روزه برایش ضرر ندارد ؛ آیا خوردن تنها چند قرص روزه را باطل مىکند؟   همه مراجع: آرى، روزه او باطل مىشود. [231]   معیار ضرر در روزه   پرسش 141 . آیا احتمال ضرر، مجوز ترک روزه مىشود، یا اطمینان به ضرر لازم است؟ میزان در مقدار ضرر چیست؟ همه مراجع (به جز تبریزى، سیستانى و وحید): آنچه که باعث افطار روزه مىشود، خوف ضررى است که منشأ عقلایى داشته باشد و میزان در مقدار آن، عرف عقلا است ؛ به گونهاى که اثر مترتب بر روزه را ضرر بدانند. [232] آیات عظام تبریزى، سیستانى و وحید: آنچه که باعث افطار روزه مىشود، خوف ضررى است که منشأ عقلایى داشته باشد و مقدار ضرر، باید قابل توجه باشد. [233]   نظر پزشک   پرسش 142 . ملاک در ضرر، تشخیص پزشک است یا تشخیص خود شخص؟ همه مراجع: تشخیص خود بیمار ملاک است. البته اگر پزشک بیمارى را از روزه گرفتن منع کند ولى خود شخص مىداند که روزه برایش ضرر ندارد باید روزه بگیرد. [234] همین اندازه که ترس نسبت به ضرر، عقلایى باشد، کافى است. خوف ضرر گاهى از قول متخصص و زمانى از تجربه مریضهاى مشابه و گاهى از تجربه خود انسان، به دست مىآید.   اختلاف نظر پزشکان   پرسش 143 . اگر پزشکان در مورد روزه گرفتن بیمارى اختلاف نظر داشته باشند، وظیفه چیست؟ همه مراجع: به علم رسیدن یا حصول خوف و ترس عقلایى از ضرر روزه، وظیفهى خود مکلّف است؛ هر چند سببش نظر دکتر باشد.    پرسش 144 . اگر انسان شک داشته باشد که روزه برایش ضرر دارد یا نه ؛ ولى پزشک، او را از گرفتن روزه منع مىکند، تکلیف چیست؟ آیات عظام امام، خامنهاى، صافى، فاضل و نورى: اگر از گفته پزشک براى او ترس پیدا شود و احتمال عقلایى بدهد که روزه برایش ضرر دارد، نباید روزه بگیرد. [236] آیات عظام بهجت و سیستانى: اگر از گفته پزشک براى او ترس پیدا شود و احتمال عقلایى بدهد که روزه برایش ضرر دارد، مىتواند روزه نگیرد. [237] آیات عظام تبریزى و وحید: در فرض یاد شده اگر پزشک، متخصص و مورد اعتماد باشد، باید به گفتهاش عمل کند. [238] آیهاللّه مکارم: اگر از گفته پزشک براى او ترس پیدا شود و احتمال عقلایى بدهد که روزه برایش ضرر دارد، نباید روزه بگیرد، و اگر با تجربه خودش در یافته که ضرر ندارد، باید روزه بگیرد. در صورت شک، مىتواند یکى دو روز را تجربه کند و بعد طبق دستور بالا عمل نماید. [239]   احتمال مریضى   پرسش 145 . اگر فردى به خاطر عذرى قوى، پنجاه درصد احتمال دهد که روزه بر او واجب نیست و به همین دلیل روزه نگیرد، ولى بعدا معلوم شود که روزه بر او واجب بوده، از جهت قضا و کفاره چه حکمى دارد؟ همه مراجع: اگر افطار عمدى روزه ماه مبارک رمضان به مجرد احتمال عدم وجوب روزه بر وى باشد، در فرض سؤال علاوه بر قضا، کفاره هم بر او واجب است. اما اگر افطار به علت ترس از ضرر باشد و ترس هم منشأ عقلائى داشته باشد، کفاره واجب نیست، ولى قضا بر او واجب است. [240]   مصرف دارو   پرسش 146 . وظیفه انسان بیمارى که در طول روز باید دارو مصرف کند چیست؟ همه مراجع: نباید روزه بگیرند [241] .   زن باردار   پرسش 147 . زن باردارى که نتوانسته روزه بگیرد، تکلیفش چیست؟ آیات عظام امام، خامنهاى و نورى: اگر روزه براى جنین ضرر داشته است، باید براى هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و اگر براى خودش ضرر داشته، بنابر احتیاط واجب باید براى هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و در هر حال روزهها را باید قضا کند. [242] آیات عظام بهجت، سیستانى و فاضل: افزون بر قضاى روزهها، باید براى هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد ؛ خواه روزه براى جنین ضرر داشته باشد، یا براى خودش. [243] آیات عظام تبریزى، مکارم و وحید: اگر روزه براى جنین ضرر داشته است، باید براى هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و اگر براى خودش ضرر داشته، پرداخت کفّاره واجب نیست و در هر حال روزهها را باید قضا کند. [244] آیهاللّه صافى: اگر روزه براى جنین ضرر داشته است، بنابر احتیاط واجب باید براى هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و اگر براى خودش ضرر داشته، پرداخت کفّاره واجب نیست و در هر حال روزهها را باید قضا کند. [245]    پرسش 148 . روزه گرفتن براى زن باردار - که نمىداند روزه براى جنین ضرر دارد - چه حکمى دارد؟ همه مراجع: اگر بر اثر روزه، خوف ضرر بر جنین داشته باشد، نباید روزه بگیرد. [246]    پرسش 149 . زن باردارى که به جهت حمل و شیردهى نتوانسته روزه ماه رمضان و قضاى آن را تا سال بعد بگیرد ؛ آیا تکلیف قضا از او ساقط مىشود و حکم مریض را دارد؟ همه مراجع: خیر، هر زمان توانایى پیدا کرد، باید روزهها را قضا کند و حکم مریض را ندارد. [247]   روزه زن شیرده   پرسش 150 . تکلیف زنى که شیر مىدهد، چیست؟ آیات عظام امام، خامنهاى و نورى: اگر گرفتن روزه باعث کمى شیر او و ناراحتى بچه شود، یا براى خودش ضرر داشته باشد ؛ روزه براى او واجب نیست و در صورت اول باید براى هر روز، یک مد طعام به فقیر بدهد و در فرض دوم این امر احتیاط واجب است و در هر حال روزهها را باید قضا کند. [248] آیات عظام بهجت، سیستانى و فاضل: اگر گرفتن روزه باعث کمى شیر او و ناراحتى بچه شود، یا براى خودش ضرر داشته باشد ؛ روزه براى او واجب نیست و باید براى هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و در هر حال روزهها را باید قضا کند. [249] آیات عظام تبریزى، صافى، مکارم و وحید: اگر گرفتن روزه باعث کمى شیر او و ناراحتى بچه شود، یا براى خودش ضرر داشته باشد ؛ روزه براى او واجب نیست و در صورت اول باید براى هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و در هر حال روزهها را باید قضا کند. [250]    جلوگیرى از عادت ماهیانه   پرسش 151 . اگر در ایام عادت، از قرص یا آمپول جلوگیرى استفاده کند ؛ آیا روزه او صحیح است؟ همه مراجع: اگر عادت نشود، روزه صحیح است. [251] قرص خوردن خانمها   پرسش 152 . آیا زنان مىتوانند براى گرفتن همه روزههاى ماه رمضان از قرص جلوگیرى استفاده کنند؟ همه مراجع: اگر استفاده از قرص براى او ضرر ندارد، اشکال ندارد. [252]   زن حائض   پرسش 153 . اگر زن حائض در ماه رمضان، پیش از اذان صبح از حیض پاک شود، تکلیف او چیست؟ همه مراجع: اگر براى غسل وقت دارد، باید غسل کند و اگر وقت تنگ است، باید تیمّم کند و روزهاش صحیح است. اگر از روى عمد، غسل یا تیمم نکند، روزهاش باطل است و باید کفّاره بدهد. [253]    کمخونى روزهدار   پرسش 154 . کسى که در اثر روزه گرفتن دچار کم خونى یا سردرد شدید مىشود، آیا مىتواند روزه نگیرد؟ همه مراجع: اگر ضعف و کم خونى و سردرد به گونهاى باشد که نمىتواند تحمل کند، و ضرر دارد روزه واجب نیست. [254]   پرسش 155 . اگر زن حائض، در ماه رمضان غسل حیض را فراموش کند و بعد از یک یا چند روز متوجه شود، آیا باید روزهاش را قضا کند؟ همه مراجع (به جز مکارم): خیر، روزهها صحیح است و قضا ندارد. [255] آیهاللّه بهجت: باید روزهها را قضا کند. [256] آیهاللّه مکارم: بنابر احتیاط واجب، باید روزهها را قضا کند. [257]   تبصره . بهتر است در فرض یاد شده، روزهها را قضا کند.    پرسش 156 . اگر زن روزهدار در روز، خون حیض مشاهده کند، تکلیف روزهاش چگونه است؟ همه مراجع: روزه باطل مىشود و باید بعد از ماه رمضان، قضا کند. [258]   نذر روزه حائض   پرسش 157 . خانمى نذر کرده بود که چند روز اول ماه شعبان را روزه بگیرد ؛ ولى در این چند روز عادت ماهیانه شد ؛ تکلیف او چیست؟ همه مراجع (به جز مکارم و وحید): اگر صیغه شرعى خوانده، باید در ایام عادت ماهیانه روزه نگیرد و در زمان دیگرى، قضاى آن را به جا آورد. [259] آیات عظام مکارم و وحید: اگر صیغه شرعى خوانده، باید در ایام عادت ماهیانه روزه نگیرد و بنابر احتیاط واجب، در زمان دیگرى قضاى آن را به جا آورد. [260]   روزه دختر بچهها   پرسش 158 . دخترى که به حد بلوغ رسیده، ولى به واسطه ضعف بنیه، نمىتواند روزه بگیرد و قضاى آن را تا دو سه سال به جا آورد، تکلیف او چیست؟ همه مراجع (به جز مکارم و تبریزى): اگر گرفتن روزه براى او ضرر دارد، یا تحمل آن برایش زحمت و مشقّت زیاد دارد، روزه بر او واجب نیست ؛ ولى ترک آن به صرف برخى عذرها، جایز نیست و هر زمان توانست باید قضاى آن را به جا آورد. [261] آیهاللّه تبریزى: اگر گرفتن روزه براى او ضرر دارد، یا تحمل آن برایش زحمت و مشقت زیاد دارد، روزه واجب نیست و اگر تا ماه رمضان سال بعد، ضعف او برطرف شد، باید قضاى آن را به جا آورد و اگر نتوانست، باید براى هر روز یک مد طعام (تقریبا ده سیر)، به فقیر بدهد و قضاى روزه لازم نیست ؛ ولى اگر فدیه ممکن نبود، باید هر زمان که توانست روزهها را قضا کند. [262]   آیهاللّه مکارم: در فرض یاد شده، روزه بر او واجب نیست و باید براى هر روز یک مد طعام بدهد و قضاى این روزهها هم بر او واجب نیست. [263]   روزه و بلوغ   پرسش 159 . کسى که نمىداند روزههایى که در ایام جوانى خورده، قبل از هنگام بلوغ بوده یا نه ؛ آیا قضاى آنها واجب است؟ همه مراجع: اگر نمىداند، چیزى بر عهده او نیست. [264]   پرسش 160 . شخصى گمان مىکرد که اگر استمناء کند یا غذا بخورد، فقط یک روز قضاى روزه دارد و نمىدانسته، کفاره دارد؛ در این صورت وظیفهاش چیست؟ همه مراجع: اگر مىدانسته که این کار روزه را باطل مىکند علاوه بر قضا، کفاره نیز لازم است و دانستن و ندانستن فرقى نمىکند. [265]   روزههاى اوایل تکلیف   پرسش 162 . شخصى اوایل بلوغ بدون عذر و از روى علم و عمد مثلاً به علت نادانى و بىاعتنایى یا بىتوجهى و کوتاهى پدر و مادر روزهها را نگرفته وظیفه او چیست؟ همه مراجع: هر مقدار از روزهها را که نگرفته، باید قضا کند و براى هر روز نیز باید کفّاره بدهد؛ یعنى، براى هر روز دو ماه روزه بگیرد یا شصت فقیر را سیر کند و یا به هر کدام یک مدّ (تقریباً 750 گرم) طعام (گندم یا جو و مانند آن) بدهد. [266]   بلوغ زودرس   پرسش 163 . من در سن دوازده سالگى علامت روییدن موى خشن را در خودم دیدم، اما نمىدانستم که این نشانه بلوغ است و بعداً متوجه این موضوع شدم؛ آیا باید قضاى نماز و روزههایم را که در این مدت انجام ندادهام را به جا آورم؟ همه مراجع: شخصى که نمىدانسته به تکلیف رسیده مثلاً جاهل به علائم بلوغ بوده یا فهمیده که قبل از 15 سالگى بالغ شده است، باید نماز و روزههایى که نگرفته را قضا نماید ولى کفاره ندارد. [267]     قضاى روزه   پرسش 164 . آیا قضاى روزه ماه رمضان و کفّاره آن، باید پى در پى انجام گیرد؟ همه مراجع: لازم نیست قضاى روزهها پى در پى باشد ؛ ولى در کفّاره - چنانچه گرفتن دو ماه روزه را اختیار کند - باید یک ماه تمام و یک روز آن را از ماه دیگر پى در پى بگیرد. [268]   تبصره . آیهاللّه مکارم پى در پى بودن کفّاره روزه را احتیاط واجب مىداند.    پرسش 165 . آیا واجب است روزههایى که سال گذشته به خاطر عذرى قضا شده تا قبل از رسیدن ماه رمضان بعد قضا کند؟ آیات عظام امام، خامنهاى، مکارم و فاضل: باید تا قبل از رمضان بعد قضا شود.  [269] آیهاللّه سیستانى: واجب نیست. [270]    تبصره . طبق نظر همه مراجع اگر تا رمضان بعد قضا نشود کفاره تأخیر دارد. تأخیر قضاى روزه   پرسش 166 . کسى که به واسطه بیمارى، نتوانسته روزههاى ماه رمضان را بگیرد ؛ اگر چند سال قضاى آن را به تأخیر اندازد، تکلیف چیست؟ همه مراجع: اگر بیمارى او در میان سال خوب شد، باید روزهها را قضا کند و اگر به سال بعد انداخت، علاوه بر قضاى روزه، باید براى هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد اما اگر بیمارى او تا سال بعد ادامه یافت - به طورى که نمىتوانست قضا کند - فقط باید براى هر روز، یک مد طعام به فقیر بدهد. [271]   نیت قضاى روزه   پرسش 167 . شخصى از سال گذشته و از سال جارى روزه قضایى دارد، آیا هنگام قضا کردن لازم است تعیین کند که روزه سال قبل یا سال جارى است؟ همه مراجع: شخصى که چند سال روزه قضایى دارد، هنگام قضا کردن مىتواند اینگونه نیت کند که روزههایى را برعهده من است قضا مىکنم و لازم نیست تعیین کند که روزه کدام سال است و قضاى هر کدام را که اول بگیرد مانعى ندارد، ولى اگر وقت قضاى رمضان آخر تنگ باشد، مثلاً پنج روز از رمضان آخر قضا داشته باشد و پنج روز هم به رمضان مانده باشد قضاى رمضان آخر را بگیرد و اگر رمضان آخر را نگیرد کفاره تأخیر دارد. [272]   فراموشى قضاى روزه   پرسش 168 . در ماه رمضان مدتى روزه نگرفتهام، اما تعداد روزهها را فراموش کردهام، وظیفهام چیست؟ همه مراجع (به جز فاضل و مکارم): مىتوانید به مقدار حداقل اکتفا کنید ؛ یعنى، هر مقدار از روزهها را که مىدانید کمتر از آن مقدار نبوده، باید قضا کنید و بیش از آن لازم نیست. [273] آیهاللّه فاضل: اگر زمان حدوث عذر را مىداند ولى نمىداند تا چند روز طول کشید باید بنا بر احتیاط واجب اکثر را قضا کند. [274] آیهاللّه مکارم: در صورتى که بر اثر کوتاهى تعداد روزهاى قضا فراموش شده باشد باید اکثر را به جا آورد.   قضاى روزه بیمار   پرسش 169 . کسى که در قضاى روزه ماه رمضان خود، سهلانگارى کرده و اکنون به جهت بیمارى، نمىتواند آنها را به جا آورد، تکلیف چیست؟ همه مراجع (به جز سیستانى): اگر در قضاى روزهها سهلانگارى کرده و اکنون نمىتواند تا رمضان آینده آنها را بهجا آورد، باید براى هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و هر زمان توانایى پیدا کرد، باید روزهها را قضا کند. [275] آیهاللّه سیستانى: اگر در قضاى روزهها سهلانگارى کرده و اکنون نمىتواند تا رمضان آینده، آنها را به جا آورد، بنابر احتیاط واجب براى هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و هر زمان توانایى پیدا کرد، باید روزهها را قضا کند. [276]   خوردن روزه قضا   پرسش 170 . آیا کسى که روزه قضا گرفته، مىتواند آن را به جهتى باطل کند؟ همه مراجع: اگر پیش از ظهر باشد، اشکال ندارد؛ ولى خوردن آن بعد از ظهر جایز نیست و اگر چنین کند، باید کفّاره بدهد و مقدار آن پرداخت ده مد طعام به ده فقیر (هر کدام یک مدّ) است و اگر نمىتواند طعام بدهد، بنا بر احتیاط واجب سه روز، روزه پى در پى بگیرد. [277]   زمان روزه قضا   پرسش 171 . شخصى سه روز روزه بدهکار مىباشد و سه روز هم به ماه رمضان مانده است آیا مىتواند روزه قضا را تا سال دیگر تأخیر بیندازد و یا به جهتى باطل کند؟ همه مراجع (به جز آیهاللّه سیستانى): زمانى که روزه قضا مهلت ندارد مثلاً سه روز روزه قضاء دارد و سه روز هم به ماه رمضان مانده است جایز نیست روزه قضا را افطار کند نه قبل از ظهر نه بعد از ظهر و اگر قبل از ظهر افطار کرده، کفّاره تأخیر دارد چون قهراً قضاى آن به تأخیر مىافتد و اگر بعد از ظهر افطار کند باید علاوه بر کفّاره تأخیر کفّاره افطار روزه قضا را هم بدهد. [278] آیهاللّه سیستانى: در قضاى روزه رمضان مىتواند پیش از ظهر، روزه خود را باطل نماید؛ ولى اگر وقتِ قضا تنگ باشد، بهتر آن است که باطل ننماید و در صورتى که به تأخیر بیندازد، براى هر روز یک مد طعام کفاره دارد. [279]   قضاى نماز روزهدار   پرسش 172 . اگر نماز شخص روزهدار قضا شود، آیا روزهاش صحیح است؟ همه مراجع: آرى، روزهاش صحیح است و باید نمازش را قضا کند. [280]   روزه مافىالذمه   پرسش 173 . کسى که نمىداند قضاى روزه دارد، آیا مىتواند روزه ما فى الذمه بگیرد؟ یعنى نیت کند اگر روزه قضا داشته باشد، آن را به جا آورد ؛ و گرنه به عنوان روزه مستحبى حساب شود؟ همه مراجع: آرى، با این نیت مىتواند روزه بگیرد. [281]   قضاى روزه پدر   پرسش 174 . اگر پدر انسان از روى نافرمانى، روزههایش را نگرفته باشد و از دنیا برود، تکلیف فرزند او چیست؟ امام: اگر پدرش مىتوانسته روزهها را قضا کند، بر پسر بزرگتر واجب است که آنها را به جا آورد و یا براى او اجیر بگیرد. [282] آیات عظام بهجت، صافى و فاضل: بنا بر احتیاط واجب بر پسربزرگتر واجب است که آنها را بهجا آورد و یا براى او اجیر بگیرد؛ هر چند پدرش نمىتوانسته روزهها را قضا کند. [283] آیهاللّه تبریزى: اگر پدرش مىتوانسته روزهها را قضا کند، بنابر احتیاط واجب بر پسر بزرگتر - تا جایى که براى او مشقّت و حرج نداشته باشد - واجب است آنها را به جا آورد و یا براى او اجیر بگیرد. [284] آیات عظام خامنهاى، سیستانى، مکارم و نورى: اگر ترک روزهها بر اثر نافرمانى بوده است، قضاى آنها بر پسر بزرگتر واجب نیست (البته احتیاط مستحب آن است که قضا کند). [285] آیهاللّه وحید: اگر پدرش مىتوانسته روزهها را قضا کند، بنابر احتیاط واجب بر پسر بزرگتر واجب است که آنها را به جا آورد و یا براى او اجیر بگیرد. [286]    پرسش 175 . پدرم چند سال روزه قضا داشت که نمىدانم آنها را به جا آورده یا نه و در این مورد وصیتى هم نکرده است ؛ تکلیف پسر ارشد خانواده چیست؟   همه مراجع (به جز فاضل و مکارم): اگر پسر بزرگتر یقین دارد که پدرش روزه قضا داشته است، بنابر احتیاط واجب باید آنها را به جا آورد. [287] آیهاللّه فاضل: اگر پسر بزرگتر یقین دارد که پدرش روزه قضا داشته است، باید آنها را به جا آورد. [288] آیهاللّه مکارم: بر پسر بزرگتر چیزى نیست و باید حمل بر صحّت کنند و بگویند پدرشان روزهها را به جا آورده است. [289]    پرسش 176 . اگر پدر از دنیا برود و فرزندان ندانند که پدرشان روزه قضا داشته یا نه، تکلیف چیست؟ همه مراجع: در فرض یاد شده چیزى بر عهده آنان نیست. [290]   روزه قضاى پسر بزرگ   پرسش 177 . کسى که هم خودش روزه قضا دارد و هم روزه پدرش که از دنیا رفته ؛ انجام دادن کدام مقدم است؟ همه مراجع: با توجه به این که هر دو واجب است، ترتیبى بین آن دو وجود ندارد. [291]    پسر دوم   پرسش 178 . اگر پسر ارشد خانواده بعد از پدر از دنیا برود، آیا روزههاى پدر بر عهده پسر دوم است؟ همه مراجع: خیر، بر سایر پسران تکلیفى نیست. [292] وظیفه پسر بزرگتر   پرسش 179 . اگر پسر بزرگتر بخواهد براى روزههاى پدر از دنیا رفتهاش، کسى را اجیر کند، آیا مىتواند از ترکه میت خرج کند؟ همه مراجع: خیر، پسر بزرگتر باید خودش روزههاى پدر را به جا آورد و یا از اموال خود، کسى را اجیر کند و حق ندارد از ترکه میت چیزى خرج کند ؛ مگر آنکه پدر وصیت کرده باشد. [293]    پرسش 180 . اگر پسر بزرگتر خانواده روزههاى پدر را قضا نکند، آیا بر سایر پسران تکلیفى هست؟ همه مراجع: خیر، بر سایر پسران تکلیفى نیست. [294]   قضاى روزه مادر   پرسش 183 . آیا قضاى روزههاى مادر هم بر پسر بزرگتر واجب است؟ آیات عظام امام، تبریزى، سیستانى و وحید: خیر، واجب نیست. [297] آیات عظام بهجت، صافى، فاضل و نورى: بنابر احتیاط واجب باید به جا آورد. [298] آیهاللّه خامنهاى: آرى، واجب است. [299] آیهاللّه مکارم: اگر از روى نافرمانى نبوده و توانایى بر قضا داشته، بر پسر بزرگتر واجب است آنها را به جا آورد ؛ ولى اگر از روى نافرمانى بوده، واجب نیست. [300]    پرسش 184 . آیا با وجود روزه قضا که به عهده ما مىباشد مىتوان تبرعاً (بدون دریافت پول) براى پدر یا مادر روزه گرفت؟ همه مراجع (به جز سیستانى، مکارم و نورى): با وجود روزه قضا نمىتوان تبرعا براى دیگران روزه قضا گرفت. آیهاللّه سیستانى: اگر بر عهده میت قضاى روزه قطعى باشد، اشکال ندارد. [301] آیات عظام مکارم و نورى: اشکال ندارد.   روزه قضاى پدر و مادر   پرسش 185 . در صورتى که پدر یا مادر بىهوش یا در کما باشد یا در صورتى که یقینا بر اثر بیمارى نمىتوانند نماز و روزه سالهاى گذشته را قضا کنند مىتوان در زمان حیات نماز و روزه آنها را قضا کرد یا خیر؟ همه مراجع: غیر از حج تا زمانى که پدر و مادر در قید حیات باشند حتى در کماء یا بیمارى که یقین دارد خوب نمىشوند نمىتوان نماز یا روزه قضا شده آنها را بجا آورد و لازم است قضاى نماز و روزههاى خود را خودش به تدریج بجاى آورد. بلى، مىتواند وصیت کند که اگر موفق به گرفتن تمام قضاى روزه و نماز نشد، پس از مرگ براى قضاى او کسى را اجیر کنند. [302]   روزه استیجارى   پرسش 186 . کسى که مقدارى روزه قضا دارد و نمىتواند آنها را به جا آورد، آیا جایز است در این مورد کسى را اجیر کند؟ همه مراجع: خیر، اجیر کردن دیگران براى گرفتن روزه، در حال حیات جایز نیست و باید هر زمان توانایى پیدا کرد، آن را به جا آورد. [303]    پرسش 187 . کسى که روزه قضا دارد، مىتواند روزه استیجارى بگیرد؟ همه مراجع (به جز نورى): آرى، اشکال ندارد. [304] آیهاللّه نورى: انسانى که خود روزه قضا دارد نمىتواند روزه استیجارى بگیرد. [305]   تبصره . روزه استیجارى آن است که شخص جهت گرفتن روزه قضایى میت اجیر شود و در قبال آن پول دریافت کند.   تأخیر کفّاره   پرسش 189 . کسى که کفّاره روزه را تا چند سال به تأخیر اندازد، آیا چیزى بر مقدار آن افزوده مىشود؟ همه مراجع: خیر، چیزى بر آن افزوده نمىشود. [307]    پرسش 190 . کسى که کفّاره روزه به گردن دارد، آیا مىتواند آن را به تأخیر اندازد؟ همه مراجع: آرى، پرداخت کفّاره فورى نیست ؛ ولى نباید در تأخیر آن سهلانگارى و کوتاهى کرد. [308]   پرداخت کفاره   پرسش 191 . کسانى که به جهت عذرى مثل بیمارى یا سفر، روزه ماه رمضان را نگرفته و مىدانند تا رمضان سال آینده، قضاى روزهها را نمىتوانند بگیرند، آیا صحیح است کفاره و فدیه آنها را بعد از ماه رمضان بدهند یا باید تا رمضان بعد صبر کند؟ همه مراجع (به جز بهجت، فاضل و مکارم): خیر، فعلاً مکلف به کفاره نیستند، بلکه تکلیف شرعى آنها این است که تا رمضان سال بعد روزهها را قضا کنند و اگر تا آن موقع قضا نکردند و تأخیر انداختند، مکلف به پرداخت کفاره تأخیر مىشوند، لذا اگر قبل از آن پرداخت کنند حساب نمىشود و باید مجدداً بدهند. [309] آیهاللّه بهجت: رجاءا اشکال ندارد. [310] آیات عظام فاضل و مکارم: اگر بیمار مطمئن باشد خوب نمىشود پرداخت فدیه اشکال ندارد. [311]   کفاره و جهیزیه   پرسش 192 . دخترى چند سال روزههاى خود را نگرفته و از طرفى مىباید براى خودش جهیزیّه تهیه کند، اگر بخواهد براى هر روز 60 فقیر اطعام کند جمعاً چقدر مىشود؟ آیا دادن کفاره مقدّم است یا تهیّه جهیزیه؟ همه مراجع: قضاى روزههایى را که نگرفته است انجام دهد و براى کفاره، گندم یا قیمت آن را در نظر گرفته و تدریجاً به فقرا براى صرف نان بپردازد و به تأخیر انداختن کفاره اگر به قصد بىاعتنایى و مسامحه نباشد، مانعى ندارد. [312]   مصرف کفّاره   پرسش 193 . آیا کفّاره روزه را مىتوان به واجب النفقه پرداخت؟ همه مراجع: کفّاره روزه را نمىتوان به واجب النفقه داد ؛ ولى پرداخت آن به خویشاوندان اشکال ندارد. [313]    پرسش 194 . منظور از واجبالنفقه که به او نمىتوان کفاره داد چه افرادى مىباشند؟ همه مراجع (به جز مکارم): پدر و مادر هر چه بالا روند و فرزندان هر چه پایین بروند و زن افراد واجبالنفقه مىباشند. [314] آیهاللّه مکارم: پدر و مادر و فرزندان و زن واجبالنفقه هستند ولى پدربزرگ و مادر بزرگ و نوهها واجبالنفقه نیستند. [315]   پول کفّاره   پرسش 195 . آیا پول کفّاره را نیز مىتوان به فقیر داد؟ همه مراجع: دادن پول کفّاره به فقیر کفایت نمىکند - خواه کفّاره مریض باشد یا کفّاره افطار عمدى - مگر این که اطمینان داشته باشد، فقیر به وکالت از او، طعام (نان یا گندم) مىخرد و آن را به عنوان کفّاره قبول مىکند. [316]   تعداد فقیر   پرسش 196 . آیا مىشود کفاره ماه رمضان را به یک فقیر داد؟ همه مراجع: در کفّاره افطار عمدى، اگر به شصت فقیر دسترسى دارد، نمىتواند به هر کدام از آنها بیشتر از یک مد طعام بدهد اما در غیر کفاره افطار عمدى مانند کفاره مریض، زن شیرده، حامله و کفاره تاخیر قضا تا رمضان بعد، اشکال ندارد و مىشود به یک فقیر بیش تر از یک مُد داد. [317]   پرسش 197 . از چند سال گذشته کفّاره روزه بدهکار هستم. آیا مىتوانم در طول سال در چند نوبت آن را پرداخت کنم؟ همه مراجع: پرداخت کفاره در چند نوبت مانعى ندارد. [318]    پرسش 198 . آیا در مدّ طعام مىشود گوشت، نخود و لوبیا به فقیر داد؟ آیات عظام امام، صافى، مکارم و وحید: باید گندم و برنج و آرد و نان و امثال اینها باشد و پرداخته گوشت به تنهایى اشکال دارد. [319] آیهاللّه بهجت: هرچه مصداق طعام باشد کفایت مىکند.   آیات عظام تبریزى و خامنهاى: گوشت کفایت نمىکند، اما نخود و لوبیا اشکال ندارد. آیات عظام سیستانى، فاضل و نورى: جایز است.   بهزیستى و کمیته امداد   پرسش 199 . آیا پرداخت پول کفّاره به نهادهایى مانند بهزیستى و کمیته امداد، کفایت مىکند؟ همه مراجع: اگر اطمینان دارد که نهادهاى یاد شده، پول کفّاره را با رعایت شرایط شرعى، به مصرف طعام براى فقیران مىرسانند، کفایت مىکند. [320] کفّاره و سادات   پرسش 200 . آیا غیر سید، مىتواند کفّاره روزه را به سید بدهد؟ همه مراجع (به جز صافى و مکارم): آرى، اشکال ندارد ؛ ولى بهتر (احتیاط مستحب) است، به سید ندهد. [321] آیات عظام صافى و مکارم: بنابر احتیاط واجب، غیر سید نمىتواند کفّاره روزه را به سید بدهد. [322]    کفّاره و امور فرهنگى   پرسش 201 . آیا کفّاره روزه را مىتوان در امور فرهنگى، ساختن مسجد، جشن ازدواج و مانند آن صرف کرد؟ همه مراجع: خیر، صرف آن در این امور جایز نیست و باید با آن فقیران را اطعام کرد. [323]   ناتوانى پرداخت کفّاره   پرسش 202 . اگر پرداخت کفّاره روزه براى شخصى که روزهاش را به طور عمد افطار کرده، ممکن نباشد(یعنى به واسطه بیمارى نمىتواند روزه بگیرد و از نظر مالى هم توانایى ندارد)، تکلیفش چیست؟ همه مراجع (به جز تبریزى، خامنهاى، صافى و وحید): هر مقدار که توانایى دارد، به فقیر مّد طعام بدهد و اگر از دادن این مقدار نیز عاجز است، باید حداقل با گفتن یک بار «استغفر اللّه» ، استغفار کند. [324] آیات عظام تبریزى و وحید: بنابر احتیاط واجب، باید هر مقدار که توانایى دارد، به فقیر مدّ طعام بدهد و استغفار کند و اگر از دادن این مقدار نیز عاجز است، باید حداقل با گفتن یک بار«استغفر اللّه»، استغفار کند. [325] آیهاللّه خامنهاى: باید هر مقدار که توانایى دارد، به فقیر مدّ طعام بدهد و بنابر احتیاط استغفار نیز بکند و اگر از دادن این مقدار نیز عاجز است، باید حداقل به گفتن یک بار«استغفر اللّه»، استغفار کند. [326] آیهاللّه صافى: هر مقدار که توانایى دارد، به فقیر مدّ طعام بدهد و استغفار کند و اگر از دادن این مقدار نیز عاجز است، باید حداقل با گفتن یک بار «استغفر اللّه»، استغفار کند. [327]    پرسش 203 . کسى که اکنون نمىتواند کفّاره افطار عمدى بپردازد، چنانچه در آینده متمکن شد، آیا باید جبران کند؟ همه مراجع (به جز خامنهاى و مکارم): بنابر احتیاط واجب هر وقت متمکن شد، باید کفّاره را بدهد. [328] آیات عظام خامنهاى و مکارم: تکلیف از او ساقط است و لازم نیست کفّاره بدهد. [329] کفّاره روزه همسر   پرسش 204 . کفّاره روزه زن بر عهده مرد است یا زن؟ همه مراجع: پرداخت کفّاره روزه زن، بر عهده خودش است. [330]   کفّاره روزه فرزند   پرسش 205 . کسى که به جهت افطار عمدى روزه، کفّاره برعهده دارد، اما درآمدى ندارد و تحت تکّفل پدر است ؛ چه کسى باید کفّارهاش را بدهد؟   همه مراجع (به جز خامنهاى و مکارم): بنابر احتیاط واجب، هر وقت خودش متمکن شد، باید کفّاره را بدهد و بر عهده پدرش نیست. [331] آیات عظام خامنهاى و مکارم: تکلیف از او ساقط است و لازم نیست، کفّاره بدهد و بر عهده پدرش هم نیست. [332]   روزهخوارى عمدى   پرسش 206 . کسى که از روى عمد، روزههاى خود را نگرفته، تکلیفش چیست؟ همه مراجع: هر مقدار از روزهها را که نگرفته، باید قضا کند و افزون بر آن، براى هر روز نیز باید کفّاره بدهد ؛ یعنى، دو ماه روزه بگیرد، یا شصت فقیر را سیر کند و یا به هر کدام یک مد (تقریبا ده سیر) طعام (گندم یا جو و مانند آن) به آنها بدهد. [333]   پرسش 207 . آیا کسى که از روى عمد و در ملاء عام، روزه خوارى مىکند، تعزیر دارد؟ همه مراجع: افزون بر قضا و کفّاره، تعزیر نیز دارد که مقدار آن، براى بار اول و دوم 25 تازیانه است و به نظر عدهاى، اندازهاى براى آن مشخص نشده و با نظر و تشخیص حاکم تعیین مىگردد. اگر بعد از تعزیر اول و دوم، براى مرتبه سوم روزهخوارى کند، حکمش قتل است. [334]    روزهخوارى هنگام بلوغ   پرسش 208 . روزههایى که در اوایل سن تکلیف به جا نیاوردهام، علاوه بر قضا کفّاره هم دارد؟ همه مراجع: هر مقدار از روزهها را که نگرفتهاید، باید قضا کنید و افزون بر آن، براى هر روز نیز باید کفّاره بدهید ؛ یعنى، دو ماه روزه بگیرید یا شصت فقیر را سیر کنید و یا به هر کدام یک مد (تقریبا ده سیر) طعام (گندم یا جو و مانند آن) به آنها بدهید. [335]   جاهل به کفاره   پرسش 209 . شخصى روزه ماه رمضان یا قضاى آن را (بعد از ظهر) عمداً خورده است و نمىدانسته کفاره دارد، وظیفهاش چیست؟ همه مراجع: شخصى که روزه ماه رمضان (در طول روز) و یا قضاى آن را (بعد از ظهر) را عمداً خورده است باید علاوه بر قضا کردن، کفاره افطار عمدى هم بپردازد هر چند که نمىدانسته خوردن عمدى روزه کفاره دارد ولى مىدانسته که خوردن روزه حرام است. [336]   روزه مستحبى    پرسش 211 . آیا شخصى که احتمال مىدهد روزه قضا دارد مىتواند روزه مستحبى بگیرد و اگر براى روزه مستحبى مانند اعتکاف نذر کند چطور؟ همه مراجع: کسى که روزه قضا دارد نمىتواند روزه مستحبى بگیرد [338] و کسى که نمىداند روزه قضا دارد یا نه، مىتواند روزه بگیرد با این نیت که اگر روزه قضا داشته باشد، آن را به جا آورد؛ و گرنه به عنوان روزه مستحبى حساب شود. [339]    پرسش 212 . آیا مىشود روزه قضا و روزه مستحبى را با هم در یک روز نیت کرد؟ همه مراجع: باید فقط روزهى قضا را نیّت کند، البته ثواب مستحبى را هم مىبرد. [340]   پرسش 213 . آیا مسافر مىتواند روزه مستحبى بگیرد؟ آیات عظام امام، خامنهاى و نورى: خیر، گرفتن روزه مستحبى در سفر جایز نیست ؛ مگر در مدینه طیبه که براى بر آورده شدن حاجت، مىتواند سه روز، روزه مستحبى بگیرد و لازم است روز چهار شنبه، پنج شنبه و جمعه را اختیار کند. [341] آیات عظام بهجت، صافى و فاضل: خیر، گرفتن روزه مستحبى در سفر جایز نیست ؛ مگر در مدینه طیبه که براى برآورده شدن حاجت، مىتواند سه روز، روزه مستحبى بگیرد و بهتر است روز چهار شنبه، پنج شنبه و جمعه را اختیار کند. [342] آیات عظام تبریزى، سیستانى، مکارم و وحید: خیر، گرفتن روزه مستحبى در سفر جایز نیست ؛ مگر در مدینه طیبه که براى برآورده شدن حاجت، مىتواند سه روز، روزه مستحبى بگیرد و احتیاط واجب آن است که روز چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه را اختیار کند. [343]    پرسش 214 . آیا کسى که روزه قضا دارد، مىتواند روزه مستحبى بگیرد؟ همه مراجع: خیر، با داشتن روزه قضا، گرفتن روزه مستحبى جایز نیست. [344]   پرسش 215 . آیا کسى که کفّاره روزه دارد، مىتواند روزه مستحبى بگیرد؟ آیات عظام امام، تبریزى، خامنهاى و نورى: خیر، با داشتن کفّاره روزه، گرفتن روزه مستحبى جایز نیست. [345] آیات عظام بهجت و سیستانى: آرى، با داشتن کفّاره روزه، گرفتن روزه مستحبى اشکال ندارد. [346] آیات عظام صافى، فاضل، مکارم و وحید: بنابر احتیاط واجب، با داشتن کفّاره روزه، گرفتن روزه مستحبى جایز نیست. [347]   خوردن روزه مستحبى   پرسش 216 . آیا جایز است، روزه مستحبى را باطل کنیم؟ همه مراجع: آرى، اشکال ندارد ؛ ولى اگر بعد از ظهر باشد، مکروه است. [348]    پرسش 217 . روزه مستحبى گرفتهام ؛ دوستم خوراکى به من تعارف مىکند، وظیفهام چیست؟   همه مراجع: مستحب است، روزه خود را افطار کنید. [349] اجازه شوهر در روزه   پرسش 218 . آیا براى گرفتن روزههاى مستحبى، اجازه شوهر لازم است؟ همه مراجع (به جز بهجت، صافى و مکارم): اگر با حق زناشویى شوهر منافات داشته باشد، بنابر احتیاط واجب باید اجازه بگیرد. اگر شوهر او را از روزه گرفتن باز دارد، باید اطاعت کند ؛ هر چند با حق زناشویى او منافات نداشته باشد. [350] آیات عظام بهجت و مکارم: بنابر احتیاط واجب، باید از شوهر اجازه بگیرد ؛ هر چند با حق زناشویى شوهر منافات نداشته باشد. [351] آیهاللّه صافى: اگر با حق شوهر منافات داشته باشد، باید از شوهر اجازه بگیرد و اگر منافات نداشته باشد، بنابر احتیاط واجب باید اجازه بگیرد. اگر شوهر او را از روزه گرفتن باز دارد، باید اطاعت کند ؛ هر چند با حق زناشویى او هم منافات نداشته باشد. [352]   روزه نذرى   پرسش 219 . کسى که قضاى روزه ماه رمضان بدهکار است، آیا مىتواند روزه نذر کند؟ آیات عظام امام، سیستانى و مکارم: خیر، نمىتواند روزه نذر کند. [353]   آیات عظام بهجت، تبریزى، صافى، نورى و وحید: آرى، مىتواند روزه نذر کند. [354] آیات عظام خامنهاى و فاضل: اگر روز معینى را نذر کند - که گرفتن قضاى روزههاى ماه رمضان، قبل از آن ممکن باشد - اشکال ندارد. [355]    پرسش 220 . اگر شخص نذر کند که در روز معین روزه بگیرد و در آن روز مبتلا به مرضى شود که روزه براى آن ضرر داشته باشد آیا نذر او ساقط است و اگر نذر او ساقط نیست تکلیفش چیست؟ همه مراجع: اگر مریض است و براى معالجه باید افطار کند یا روزه براى او ضرر دارد، نباید روزه بگیرد و نذر او ساقط است. [356]    پرسش 221 . اگر زن بدون اجازه شوهر نذر کند روزه بگیرد ؛ آیا روزهاش صحیح است؟ آیات عظام امام، خامنهاى، فاضل و نورى: خیر، روزهاش باطل است. روزه مستحبى و جنابت   پرسش 222 . آیا انسان جنب، مىتواند بعد از اذان صبح غسل کند و روزه مستحبى بگیرد؟ همه مراجع: روزه مستحبى اشکال ندارد و روزه صحیح است. [360]     اختلاف نظر مراجع   پرسش 224 . علت اختلاف نظر مراجع تقلید، در اعلام اول ماه رمضان و عید فطر چیست؟ آیا در گذشته این اختلاف بوده است؟ اختلاف نظر مراجع تقلید در ثبوت اول ماه، امرى نیست که تازه به وجود آمده باشد ؛ بلکه در گذشته نیز این مسئله، در نزد ایشان مورد فکر و نظر بوده است. عوامل متعددى باعث اختلاف نظر گردیده است که موارد ذیل را مىتوان از مهمترین آنها دانست: 1. اعتبار اتحاد افق ؛ عدهاى بر این باورند که اگر هلال ماه، در نقطهاى از کره زمین دیده شود - که افق در آنجا با جاهاى دیگر تفاوت داشته باشد ولى در شب مشترک باشند - اول ماه در آن مکانها ثابت مىشود. در مقابل این نظریه، فقهایى هستند که اتحاد در افق را معتبر مىدانند و معتقدند: اگر هلال ماه در شهرى دیده شود که افق آن، با شهر یا کشور دیگر اختلاف داشته باشد، اول ماه از نظر شرعى براى شهر دوم ثابت نمىشود. بدیهى است طبق نظر اول به طور معمول، اول ماه یک روز زودتر ثابت مىشود. 2. اعتبار حکم حاکم ؛ حجیت و نفوذ حکم حاکم میان فقیهان، نظرى مشهور است ؛ ولى برخى از آنان، حکم حاکم را در رؤیت هلال ماه معتبر نمىدانند. 3. شهادت بیّنه نزد حاکم ؛ گاه مجتهد جامعشرایط، از شهادت کسانى که ماه را دیدهاند، اطمینان پیدا مىکنند و بر این اساس ثبوت اول ماه را اعلام مىدارند. چه بسا ممکن است به جهت فقدان برخى شرایط، براى مجتهد دیگرى این اطمینان حاصل نشده باشد. اختلاف فقیهان در امور یاد شده، به جهت اختلاف در یک سرى از مبانى نظرى و اصول فکرى است که آرا و افکار متفاوتى را برمىتابد. نظریهپردازى مختلف در ادبیات و اصول فقه، برداشت متفاوت از آیات و روایات و اختلاف نظر در سند احادیث و شناخت راویان، به طور طبیعى موجب تفاوت در بعضى از فتاوا مىشود.   پرسش 225 . شما مىگویید اگر دو نفر عادل شهادت بدهند کافى است ؛ آیا اعلام عید از سوى چند مرجع، به اندازه دو نفر عادل نیست؟ کسى منکر عدالت مرجع تقلید نیست. آنچه گفته شده، آن است که دو نفر عادل، شهادت دهند که خودشان ماه را دیدهاند ؛ ولى مراجع معظم خودشان ماه را نمىبینند ؛ بلکه از گفته دیگران اطمینان به رؤیت پیدا مىکنند و این دو جهت با هم تفاوت مىکند و شهادت بر شهادت - که شهادت علمى نامیده مىشود - در این مورد اعتبار شرعى ندارد. [362]    پرسش 226 . با توجه به این که هر سال در ثبوت اول ماه رمضان، دچار اختلاف مىشویم، تکلیف شب قدر چه مىشود؟ براى انجام اعمال شب قدر کافى است هر کس در مسئله رؤیت هلال، به دیدگاه مرجع تقلید خود یا حکم حاکم و یا اطمینان شخصى خود، عمل کند و سه شب را به احیا و شب زنده دارى بپردازد در این صورت به طور حتم خداوند او را از ثواب و پاداش معین شده، محروم نمىسازد و به احتمال قوى شب قدر را نیز درک مىکند. براى درک حتمى شب قدر و فیوضات و برکات آن، بهتر است شش شب را احیا نماید تا آن شب بزرگ و با عظمت و مخفى درک گردد. شاهد این امر، روایات منقول از معصوم (علیهالسلام) است. [363]    پرسش 227 . اگر بین مراجع تقلید در ثبوت عید فطر، اختلاف پیش آید، وظیفه مکلف چیست؟ آیا هر مقلد باید به نظر مرجع تقلید خود مراجعه کند؟ همه مراجع: در ثبوت اول ماه تقلید راه ندارد، بلکه اگر شخص از گفته و اعلام نظر مرجع تقلید، اطمینان به رؤیت ماه پیدا کند، باید روزه خود را افطار کند و اگر شک داشت، باید آن روز را روزه بگیرد. [364]   محاسبات تقویمى   پرسش 228 . آیا اول ماه بر اساس تقویم محاسبات منجمان ثابت مىشود؟ همه مراجع: خیر، ثابت نمىشود ؛ مگر آنکه انسان از گفته آنان اطمینان پیدا کند. [365]   ثبوت ماه رمضان   پرسش 229 . اگر پیش از ظهر اعلام کردند که امروز اول ماه رمضان است ؛ تکلیف روزه آن روز چه مىشود؟ همه مراجع (به جز تبریزى و وحید): اگر مبطلات روزه را مرتکب نشده، باید نیت کند و روزهاش صحیح است و اگر یکى از آنها را مرتکب شده، روزه او باطل است ؛ ولى (به احترام ماه رمضان) باید تا اذان مغرب از کارى که روزه را باطل مىکند، خوددارى نموده و بعد از ماه رمضان آن روز را قضا کند. [366] آیات عظام تبریزى و وحید: اگر مبطلات روزه را مرتکب نشده، باید نیت کند و روزه بگیرد و بنابر احتیاط واجب بعد از ماه رمضان قضا نماید و اگر یکى از آنها را مرتکب شده، روزهاش باطل است ؛ ولى (به احترام ماه رمضان) باید تا اذان مغرب از کارى که روزه را باطل مىکند، خوددارى نموده و بعد از ماه رمضان آن روز را قضا کند. [367]   رؤیت هلال در سفر   پرسش 230 . افرادى که براى کار به کشورهاى حوزه خلیج فارس مىروند، با توجه به این که در آنجا اول ماه، یک روز زودتر اعلام مىشود ؛ تکلیف روزه آنان در ماه رمضان و عید فطر باید بر مبناى کدام محل باشد؟ همه مراجع: اگر از راههاى شرعى و معتبر اول ماه در آنجا ثابت شود، باید بر مبناى محلى که هلال رؤیت مىشود، عمل کنند. [368]   اختلاف افق   پرسش 231 . اگر هلال ماه در عربستان دیده شود، آیا براى ایران نیز اول ماه ثابت مىشود؟ همه مراجع (به جز تبریزى، صافى، فاضل، نورى و وحید): خیر، براى ایران اول ماه ثابت نمىشود. [369] آیات عظام تبریزى، صافى، فاضل، نورى و وحید: اگر از راههاى شرعى و معتبر ثابت شود، براى ایران نیز اول ماه ثابت مىشود. [370]   تبصره . دیدگاه آیات عظام: تبریزى، صافى، نورى و وحید بر اساس آن است که اشتراک در شب بین مناطق مختلف جهت ثبوت اول ماه کفایت مىکند و لازم نیست اتحاد افق داشته باشند.    پرسش 232 . اگر هلال ماه رمضان یا شوال، در کشورى دیده شود - که افق آنها یک یا دو ساعت با شهر ما تفاوت دارد - آیا اول ماه براى ما هم ثابت مىشود؟   آیات عظام امام، بهجت، خامنهاى و مکارم: اگر شهر یا کشورى که ماه در آن دیده شده از بلاد شرقى باشد، اول ماه ثابت مىشود و اگر از بلاد شرقى نباشد (مانند عربستان)، اول ماه ثابت نمىشود. [371] آیهاللّه صافى: به طور کلى در هر نقطه از زمین که ماه رؤیت شود براى همه نقاطى که روزشان بعد از آن است آن روز، روز اول ماه است. [372] آیات عظام تبریزى، فاضل، نورى و وحید: اگر در شب مشترک باشند، اول ماه ثابت مىشود ؛ هر چند در افق یکى نباشند و از بلاد شرقى نباشد. [373]   تبصره 1. به عنوان مثال کشور افغانستان در بخش شرقى ایران قرار دارد ؛ اگر ماه در آنجا دیده شود، براى کشور ایران نیز ثابت مىشود و یا اگر ماه در شهر مشهد دیده شود، براى شهر تهران نیز ثابت مىشود.   تبصره 2. باید رؤیت هلال در آنجا از راههاى شرعى و معتبر ثابت شود، تا براى کشور ما نیز اول ماه ثابت شود.    پرسش 233 . اگر هلال ماه در عراق دیده شود، آیا براى مردم ساکن تهران نیز اول ماه ثابت مىشود؟ آیات عظام امام، بهجت، سیستانى، خامنهاى، مکارم و نورى: با توجه به این که اختلاف افق بین این دو مکان، کم و ناچیز است (تقریبا ده دقیقه)، اول ماه براى مردم ساکن تهران ثابت مىشود. [374]   آیات عظام تبریزى، صافى و وحید: آرى اول ماه براى آنان ثابت مىشود. [375] حکم حاکم   پرسش 234 . آیا حکم حاکم شرع، در ثبوت اول ماه، براى غیرمقلّدان او نیز حجت است؟ همه مراجع (به جز سیستانى و وحید): آرى، حکم حاکم شرع در ثبوت اول ماه، براى همه حجت است و باید به حکم او عمل کنند ؛ مگر آنکه بفهمند حاکم شرع اشتباه کرده است. [376] آیهاللّه سیستانى: اول ماه با حکم حاکم شرع ثابت نمىشود [مگر آنکه از حکم حاکم براى او اطمینان حاصل شود]. [377] آیهاللّه وحید: بنابراحتیاط واجب، اول ماه به حکم حاکم شرع ثابت نمىشود. [378]   اخبار عادل   پرسش 235 . اگر چند نفر عادل شهادت بدهند که دو نفر عادل ماه را دیدهاند ؛ آیا اول ماه رمضان یا شوال ثابت مىشود؟ همه مراجع: خیر، باید دو نفر عادل خودشان براى انسان شهادت بدهند که ماه را دیدهاند و اگر رؤیت ماه را با واسطه نقل کنند، کافى نیست ؛ مگر آنکه از گفته آنان، اطمینان به رؤیت هلال پیدا شود. [379]   چشم مسلح   پرسش 236 . آیا رؤیت ماه به وسیله چشم مسلح و تلسکوپها و وسایل نجومى، اعتبار دارد؟ همه مراجع (به جز بهجت، خامنهاى، فاضل و نورى): خیر، مگر آنکه از این راه براى شخص اطمینان پیدا شود که اول ماه است. [380] آیات عظام بهجت، خامنهاى، فاضل و نورى: آرى، اول ماه به وسیله چشم مسلح و تلسکوپ و یا وسایل نجومى، ثابت مىشود. [381]   حدس و گمان   پرسش 237 . اگر از گفته عدهاى حدس بزنیم که فردا عید فطر است، آیا مىتوانیم روزه بگیریم؟ همه مراجع: تا هنگامى که براى شخص اطمینان پیدا نشود که فردا عید فطر و اول شوال است، نمىتواند روزه را افطار کند. [382]     فطره دانشجو   پرسش 240 . آیا زکات فطره براى دانشجویى که در خوابگاه سکونت دارد، واجب است؟ همه مراجع: اگر مخارج او را پدر و مادر مىدهند و نان خور آنان محسوب مىشود، بر عهده آنها است و اگر دانشجو مستقل است، بر عهده خودش مىباشد. [388]   پرسش 241 . فطره دانشجویانى که در خوابگاه به سر مىبرند و از غذاى دانشگاه - بدون پرداخت هزینه - استفاده مىکنند، بر عهده چه کسى است؟ همه مراجع (به جز صافى، مکارم و نورى): بر عهده خودش است و چنانچه تمکن مالى نداشته باشد، از او ساقط است. [389] آیهاللّه صافى: هر کدام تمکن داشته باشند، بنابراحتیاط خودشان بپردازند. [390] آیهاللّه مکارم: اگر تمکن مالى دارد، بنابر احتیاط واجب خودش بپردازد. [391] آیهاللّه نورى: در فرض یاد شده، زکات فطره بر کسى واجب نیست. [392]   تبصره . کسانى که گفتهاند زکات فطره بر عهده دانشجو نیست، معتقدند: اگر تمکن مالى دارد، احتیاط مستحب آن است که خودشان بپردازند.   فطره نامزد شرعى   پرسش 242 . فطره دخترى که در حال عقد است، بر عهده کیست؟ همه مراجع: اگر نان خور پدرش باشد، بر عهده او است. [393]   فطره ناشزه   پرسش 244 . زنى که از تمکین شوهر خوددارى مىکند، آیا زکات فطره او از شوهرش برداشته مىشود؟ همه مراجع: خیر، باید شوهرش زکات فطره او را بدهد ؛ مگر آنکه نان خور شخص دیگرى باشد. [395]   فطره زن و فرزند   پرسش 245 . پدرى که زکات فطره نمىدهد، تکلیف زن و فرزند او چه مىشود؟ همه مراجع (به جز سیستانى، صافى و مکارم): بر آنان تکلیفى نیست و لازم نیست فطره بدهند. [396] آیات عظام سیستانى و مکارم: احتیاط واجب آن است که اگر مىتوانند، خودشان فطره بدهند. [397] آیهاللّه صافى: بر زن و فرزند تکلیفى نیست و لازم نیست فطره بدهند، مگر آن که غنى و متمکن باشند، در این صورت احتیاط لازم آن است که فطره خود را بدهند. [398] فطره جنین   پرسش 246 . آیا فرزندى که هنوز متولد نشده، زکات فطره دارد؟ همه مراجع: بچهاى که در شکم مادر است، پرداخت زکات فطرهاش واجب نیست ؛ مگر آنکه پیش از غروب شب عید فطر به دنیا آید. [399]   فطره میهمان   پرسش 247 . میهمانى که بعد از اذان مغرب شب عید فطر به خانه انسان بیاید، تکلیف فطرهاش چه مىشود؟ همه مراجع (به جز سیستانى): فطره او بر عهده صاحب خانه نیست. [400] آیهاللّه سیستانى: اگر نان خور او محسوب شود و شب در آنجا بخوابد، بنابر احتیاط واجب، فطره او بر عهده صاحب خانه است. [401]    پرسش 248 . اگر میهمان فطره خودش را بدهد، آیا از عهده صاحبخانه ساقط مىشود؟ همه مراجع (به جز صافى): اگر با اجازه صاحب خانه و به وکالت از او فطره خودش را بدهد، از عهده میزبان ساقط مىشود. [402]   آیهاللّه صافى: از عهده صاحب خانه ساقط نمىشود. [403]   پرسش 249 . اگر انسان شب عید فطر میهمان داشته باشد و صبح متوجه شود که عید بوده ؛ آیا فطره آنها بر او واجب است؟ همه مراجع: نا آگاهى از رؤیت هلال، تأثیرى در حکم پرداخت فطره ندارد. [404]    پرسش 250 . آیا خوردن افطارى از سوى میهمان، تأثیرى در وجوب زکات فطره دارد؟ همه مراجع (به جز بهجت و صافى): خیر، ملاک آن است که میهمان نان خور صاحب خانه محسوب شود و خوردن افطارى، هیچ تأثیرى در حکم ندارد. [405] آیهاللّه بهجت: اگر میهمان نان خور صاحب خانه محسوب شود و به قصد خوردن افطارى آمده باشد - هر چند براى او مانعى پیش آید که نتواند غذا صرف کند - زکات فطره او بر صاحب خانه واجب است. [406] آیهاللّه صافى: اگر میهمان نان خور صاحب خانه محسوب شود و یا افطارى صرف کند (هر چند نان خور محسوب نشود)، زکات فطره او بر صاحب خانه واجب است. [407]    پرسش 251 . میهمانى که پیش از غروب شب عید فطر به خانه انسان مىآید و شب را تا صبح در آنجا مىماند، آیا فطره او به عهده صاحب خانه است؟ آیات عظام امام و نورى: اگر نانخور صاحب خانه محسوب شود، زکات فطره میهمان بر عهده او است. [408] آیهاللّه بهجت: اگر میهمان نان خور صاحب خانه محسوب شود و به قصد خوردن افطارى آمده باشد - هر چند براى او مانعى پیش آید که نتواند غذا صرف کند - زکات فطره او بر صاحب خانه واجب است. [409] آیات عظام تبریزى، سیستانى و وحید: اگر مهمانى باشد که شب را هم مىماند، زکات فطره او بر عهده صاحب خانه است. [410] آیات عظام خامنهاى و فاضل: اگر نانخور صاحب خانه محسوب شود زکات فطره میهمان بر عهده او است؛ مانند خدمتکار و یا برخى از خویشاوندان که هر از چند گاه چند روزى در منزل صاحب خانه به سر مىبرند، ولى زکات فطره میهمان یک شبه بر عهده صاحب خانه نیست. [411] آیهاللّه صافى: اگر میهمان نان خور صاحب خانه محسوب شود و یا افطارى صرف کند (هر چند نان خور محسوب نشود)، زکات فطره او بر صاحب خانه واجب است. [412] آیهاللّه مکارم: اگر تصمیم دارد مدتى نیز صاحبخانه بماند، زکات فطره میهمان بر عهده او است؛ ولى اگر براى شب عید دعوت شده (و یا تنها شب را در آنجا مىماند)، فطره او بر صاحبخانه نیست. [413]   میهمان چند ساعته   پرسش 252 . میهمانى که پیش از غروب شب عید فطر به خانه انسان مىآید و یکى، دو ساعت پس از صرف افطارى مىرود، بر عهده کیست؟ همه مراجع (به جز بهجت، صافى و نورى): در فرض یاد شده، فطره میهمان بر عهده صاحب خانه نیست. [414] آیات عظام بهجت، صافى و نورى: در فرض یاد شده، فطره میهمان بر عهده صاحبخانه است. [415]   فطره فقیر   پرسش 253 . آیا پرداخت زکات فطره بر کسى که توان مالى ندارد، واجب است؟ همه مراجع: اگر فقیر باشد، زکات فطره بر او واجب نیست و اگر سه کیلو گندم و مانند آن و یا قیمت آنها را دارد، مستحب است آن را به عنوان زکات فطره بدهد و چنانچه افرادى تحت تکفل دارد، مىتواند آن را به قصد فطره، بین نفرات خانواده دست گردان کنند و بهتر است نفر آخر، آن را به کسى بدهد که از خودشان نباشد. [416]   مستحق فطره   پرسش 254 . آیا مىتوان زکات فطره را به کسى که تأمین مخارجش بر عهده پدر و مادر است، پرداخت کرد؟ همه مراجع (به جز امام): اگر محتاج است و پدر و مادر او مخارجش را نمىپردازند، دیگران مىتوانند به او زکات دهند. [417] امام: اگر محتاج است، دیگران مىتوانند به او زکات بدهند. [418]     پرسش 255 . آیا زکات فطره را مىتوان به پدر و مادر خود - در صورت مستحق بودن - پرداخت کرد؟ همه مراجع: اگر پدر و مادر فقیر باشند، فرزندان باید مخارج واجب آنان را بپردازند و نمىتوان چیزى از زکات فطره به آنان داد. [419]    پرسش 256 . آیا زکات فطره را مىتوان به خانواده فقیر غیرمتدین داد؟ همه مراجع (به جز بهجت): در زکات فطره، عدالتِ گیرنده لازم نیست ؛ ولى به کسى که آشکارا گناه کبیره انجام مىدهد، بنا بر احتیاط واجب نباید زکات فطره داد. [420] آیهاللّه بهجت: در زکات فطره، عدالتِ گیرنده لازم نیست ؛ ولى به کسى که آشکارا گناه کبیره انجام مىدهد، بنا بر احتیاط واجب نباید زکات فطره داد ؛ مگر به قدر ضروریات او و خانوادهاش. [421]    پرسش 257 . آیا پدر مىتواند زکات فطره را به فرزند دانشجوى خود که محتاج است، بدهد؟ همه مراجع: اگر فرزندان فقیر باشند، پدر و مادر باید مخارج واجب آنان را بپردازند و نمىتوان چیزى از زکات فطره به آنها داد. [422]   فطره و خویشاوند   پرسش 258 . آیا جایز است زکات فطره را به عنوان هدیه، به خویشاوندان آبرومند و مستحق داد؟ همه مراجع: آرى، مىتواند به عنوان هدیه بدهد و لازم نیست به او بگوید زکات فطره است ؛ ولى باید در نیت قصد زکات کند. [423]   فطره و بدهکار   پرسش 259 . آیا زکات فطره را مىتوان به فرد بدهکار داد؟ آیات عظام امام، بهجت، تبریزى، فاضل، خامنهاى و نورى: اگر نمىتواند بدهى خود را بپردازد، دادن فطره به او اشکال ندارد. [424]   آیات عظام سیستانى، صافى، مکارم و وحید: بنابر احتیاط واجب، باید فطره را به فقیر داد. پس اگر فرد بدهکار فقیر است، دادن فطره به او جایز است. [425]   فطره و امور فرهنگى   پرسش 260 . آیا جایز است زکات فطره را در امور فرهنگى و مذهبى - که باعث نشر معارف دین مىشود - صرف کرد؟ آیات عظام امام، بهجت، تبریزى، خامنهاى، فاضل و نورى: صرف زکات فطره در راه نشر معارف دین اشکال ندارد ؛ ولى بهتر است آن را به فقیر بدهند. [426] آیات عظام سیستانى، مکارم و وحید: بنابر احتیاط واجب، باید فطره را به فقیر داد. [427]   فطره و سادات   پرسش 261 . کسى که سید نیست، مىتواند فطره را به سید بدهد؟ همه مراجع: خیر، جایز نیست. [428]   پرداخت فطره   پرسش 262 . چند فطره را مىتوان به یک فقیر داد؟ آیات عظام امام، فاضل، خامنهاى، مکارم و نورى: بنابر احتیاط واجب، نباید به یک فقیر بیشتر از مخارج سالش فطره بدهند. [429]   آیهاللّه بهجت: نباید به یک فقیر، بیشتر از مخارج سالش فطره بدهند. [430] آیات عظام تبریزى، سیستانى، صافى و وحید: آرى، اشکال ندارد. [431]   کنار گذاشتن فطره   پرسش 263 . اگر شخص فطره را کنار بگذارد، مىتواند از آن استفاده کند و بعد به جاى آن مال دیگرى بگذارد؟ همه مراجع: خیر، باید همان را که کنار گذاشته، براى فطره بدهد. [432]   پرسش 264 . اگر کسى فطره ندهد و کنار هم نگذاشته باشد، تکلیفش چیست؟ همه مراجع (به جز بهجت، تبریزى و خامنهاى): گناه کرده است و احتیاط واجب آن است که در آینده - بدون این که نیت ادا و قضا کند - فطره را بدهد. [433] آیهاللّه بهجت: گناه کرده است و احتیاط مستحب آن است که در آینده آن را قضا کند. [434] آیات عظام تبریزى و خامنهاى: گناه کرده است و باید در آینده - بدون این که نیت ادا و قضا کند - فطره را بدهد. [435]   کم شدن فطره   پرسش 265 . اگر فرد در شب عید فطر زکات فطره را جدا کند اما سهواً گم شود یا خرج گردد وظیفه چیست؟ همه مراجع: باید دوباره آن را بدهند و بنابر احتیاط واجب به نیت قربت مطلقه باشد. [436]   زمان پرداخت فطره   پرسش 266 . زمان کنار گذاشتن فطره و پرداخت آن چه موقع است؟ همه مراجع: اگر نماز عید فطر مىخواند، بنابر احتیاط واجب باید پیش از نماز بدهد یا [کنار بگذارد] و اگر نماز عید نمىخواند، تا ظهر روز عید فطر مهلت دارد. [437]   دستگردان فطره   پرسش 267 . آیا جایز است پیش از ماه رمضان، فطره را به فقیر داد؟ همه مراجع: خیر، کفایت نمىکند ؛ ولى مىتواند آن را به عنوان قرض به او بدهد و در روز عید فطر، طلب خود را بابت فطره حساب کند. [438]   جنس فطره   پرسش 268 . زکات فطره را باید از قوت متعارف داد، یا قوت شرعى؟   همه مراجع: اگر از گندم، جو، خرما، برنج و مانند اینها داده شود، کفایت مىکند و قوت غالب لازم نیست. [439]   مقدار فطره   پرسش 269 . مقدار فطره چقدر است؟ همه مراجع: شخص باید براى خودش و کسانى که نان خور او محسوب مىشوند، براى هر نفر سه کیلو از خوراک مردم (مانند گندم، جو، خرما، کشمش، برنج، ذرت و یا مانند اینها) و یا پول یکى از آنها را به مستحق بدهد. [440] انتقال فطره   پرسش 270 . جایز است فطره را در شهر دیگرى بدهیم؟ همه مراجع (به جز بهجت): اگر در محل و شهر خودش مستحق پیدا نشود، مىتواند آن را به شهر دیگرى ببرد. [441] آیهاللّه بهجت: مىتواند فطره را به شهر دیگرى ببرد ؛ هر چند در شهر خودش مستحق پیدا شود. [442]       فقیر شرعى   پرسش 278 . فقیر از نظر شرعى به چه کسى گفته مىشود؟ همه مراجع: کسى که نمىتواند مخارج سال خود و خانواده را در حد متعارف تأمین کند، فقیر است. [450]     [2] . احادیث بسیارى در این زمینه آمده است، ر.ک : من لایحضره الفقیه، ج 2، ح 1769-1766.   [3] . امام باقر علیه  السلام مى  فرماید : «الصّیامُ وَ الْحَجُّ تَسْکینُ الْقُلُوبِ» ؛ بحارالانوار، ج 78، ص 183.   [4] . رسول خدا صلى  الله  علیه  و  آله «صُومُوا تَصِحُّوا» ؛ «روزه بگیرید تا سالم شوید».   [5] . به نقل از : تفسیر نمونه، ج 1، ص 632.   [6] . تفسیر نمونه، ج 1، ص 634 ؛ لسان العرب ؛ مجمع البحرین ؛ فرهنگ اصطلاحات فارسى ؛ من  لایحضره الفقیه، ج2، باب النوادر، ص 169.   [7] . خوردن و آشامیدن، نزدیکى، استمنا، دروغ بستن بر خدا و پیغمبر و جانشینان او، رساندن غبار غلیظ به حلق، فرو بردن تمام سر در آب، باقى ماندن بر جنابت، حیض و نفاس تا اذان صبح، اماله کردن با چیز روان و قى کردن.   [8] . ر.ک : تفسیر نمونه، ج 1، ص 633.   [9] . بقره2، آیه 183.   [10] . من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 107.   [11] . بحارالانوار، ج 96 ص 292.   [12] . ر.ک : غررالحکم و دررالکلم.   [13] . العروة الوثقى، ج 2، اقسام الصوم.   [14] . العروة الوثقى، ج 2، اقسام الصوم ؛ توضیح  المسائل، م 1739 - 1745.   [15] . توضیح  المسائل مراجع، م 1748.   [16] . العروة الوثقى، ج 2، اقسام الصوم ؛ توضیح  المسائل، م 1739 - 1745.   [17] . توضیح  المسائل مراجع، م 1729 و 1725 ؛ العروة الوثقى، ج 2 ؛ کتاب الصوم، فصل فى موارد الرخصة فى افطار شهر رمضان.   [18] . توضیح المسائل امام، م 2252؛ بهجت، م 1790؛ تبریزى، م 2260؛ فاضل، م 2357؛ نورى، م 2246؛ مکارم، م 1909؛ صافى، م 2260؛ خامنه  اى، اجوبه  الاستفتاآت، س 732.   [19] . سیستانى، توضیح المسائل جدید، م 2218 و استفتاآت، بخش روزه، س 28.   [20] . العروة الوثقى، ج 2، نیة الصوم.   [21] . وحید، توضیح  المسائل، م 1560، 1561، 1572 و 1573 ؛ توضیح  المسائل مراجع، م 1552، 1553، 1555 و 1565.   [22] . العروه  الوثقى، ج 2، نیه  الصوم.   [23] . توضیح  المسائل مراجع، م 1568، 1569 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1576 و 1577.   [24] . صافى، 240 سؤال پیرامون روزه، س 16 و دفتر مراجع.   [25] . العروة الوثقى، ج 2، نیة الصوم، م 15.   [26] . توضیح  المسائل مراجع، م 1561.   [27] . تبریزى، توضیح  المسائل مراجع، م 1561 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1569.   [28] . توضیح  المسائل مراجع، م 742 و 1574.   [29] . امام، نورى، فاضل و مکارم، تعلیقات على العروه، ج 3، فصل فیما تعلیق بالقضا، الرابع ؛ سیستانى، وحید و تبریزى، منهاج الصالحین، م 1023 ؛ صافى، هدایة العباد، ج 1، م 1336 و دفتر: خامنه  اى.   [30] . بهجت، وسیله  النجاه، ج 1، م 1132.   [31] . فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 231 ؛ مکارم، استفتاآت، ج 1، س 104 ؛ نورى، استفتاآت، ج 1، س 103 ؛ صافى، جامع  الاحکام، ج 1، س 193 دفتر: بهجت، وحید، خامنه  اى، سیستانى و تبریزى.   [32] . استفتاآت، ج 1، احکام نماز، س 19 و 20.   [33] . توضیح  المسائل مراجع، م 735 و دفتر: خامنه  اى.   [34] . توضیح  المسائل مراجع، م 735.   [35] . توضیح  المسائل مراجع، م 735 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 741.   [36] . توضیح  المسائل مراجع، م 735 و742 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 741 و 748 و دفتر: خامنه  اى.   [37] . توضیح  المسائل مراجع، م 735 و 742.   [38] . توضیح  المسائل مراجع، م 1750 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1758.   [39] . توضیح  المسائل مراجع، م 1795؛ نورى، توضیح  المسائل، م 1791؛ بهجت، توضیح  المسائل، م 1408؛ خامنه  اى، اجوبه  الاستفتاآت، س 932 و 933.   [40] . توضیح  المسائل مراجع، م 1795.   [41] . وحید، توضیح  المسائل، م 1803.   [42] . توضیح  المسائل مراجع، م 1795؛ نورى، توضیح  المسائل، م 1791؛ خامنه  اى، اجوبه  الاستفتاآت، س 930 و 928؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1803؛ بهجت، توضیح  المسائل، م 1407 و دفتر مراجع.   [43] . توضیح  المسائل مراجع، م 1763 و 1795.   [44] . استفتاآت، ج 2، س 575.   [45] . تبریزى، وحید، منهاج الصالحین، ج 1، م 1040؛ امام، فاضل، نورى، تعلیقات على العروة، شرایط وجوب الصوم، م 4و 6؛ بهجت، وسیله  النجاة، ج 1، م 1153؛ صافى، هدایه  العباد، ج 1، م 1362 و دفتر: خامنه  اى.   [46] . تعلیقات على العروة، شرایط وجوب الصوم، م 4 و 6.   [47] . توضیح  المسائل مراجع، م 1721 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1729 ؛ دفتر: خامنه  اى.   [48] . تبریزى، توضیح  المسائل مراجع، م 1721.   [49] . سیستانى، توضیح  المسائل مراجع، م 1721.   [50] . توضیح المسائل، امام، م 1722؛ نورى، م 1719؛ صافى، م 1730 و1731؛ مکارم، م 1447؛ سیستانى، م 1691 و استفتاآت، بخش روزه مسافر؛ خامنه  اى، استفتاآت جدید، س 471.   [51] . توضیح المسائل، امام، م 1721؛ نورى، م 1718؛ سیستانى، م 1691؛ مکارم، م 1447؛ صافى، م 1730؛ خامنه  اى، استفتاآت جدید، س 471.   [52] . توضیح المسائل، نورى، م 1718؛ سیستانى، م 1691؛ مکارم، م 1447؛ صافى، م 1730؛ امام، م 1721 و تحریرالوسیله، کتاب روزه آثارى که مترتب بر افطار مى  شود، م 5؛ بهجت، استفتاآت، س 1474؛ صافى، 240 سؤال پیرامون روزه، س 20 و 110 و 166 و 165؛ تبریزى، استفتاآت، س 660.   [53] . صافى، 240 سؤال پیرامون روزه، س 170؛ فاضل، استفتاآت، ج 1، س 572؛ تبریزى، استفتاآت س 648؛ بهجت، استفتاآت، بخش روزه، س 1403.   [54] . امام، تحریرالوسیله، نماز مسافر، م 27 و کتاب روزه، بخش شرایط صحت روزه، م 5؛ بهجت، استفتاآت، بخش روزه، س 1581 و بخش سفر و وطن، س 1404؛ فاضل، استفتاآت، ج 1، س 574 و 577؛ سیستانى، توضیح  المسائل، م 1305.   [55] . توضیح  المسائل، مکارم، م 1448؛ نورى، م 1319؛ صافى، 300پرسش از احکام، دفتر 1، بخش روزه، س 15 و 240 سؤال پیرامون روزه، س 168و 169 و 171.   [56] . امام، تحریرالوسیله، کتاب روزه گفتار در شرائط صحت روزه و وجوب آن؛ توضیح  المسائل، امام، م 1295؛ سیستانى، م 1281؛ تبریزى، م 1304؛ فاضل، م 1322؛ نورى، م 1294؛ صافى، م 1304 ؛ فاضل، استفتاآت، ج 1، س 575.   [57] . توضیح  المسائل مراجع، م 1705 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م1713.   [58] . امام، نورى و فاضل، تعلقات على العروة، ج 2، شرایط صحة الصوم، الخامس ؛ صافى، هدایه  العباد، ج 1،1354 ؛ تبریزى، سیستانى و وحید، منهاج الصالحین، شرایط صحة الصوم ؛ بهجت، وسیله  النجاة،1،1143 و دفتر: خامنه  اى.   [59] . العروة الوثقى، ج 2، نیة الصوم، م 6.   [60] . نورى، استفتاآت، ج 1، س 231 ؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 584 ؛ دفتر: وحید، تبریزى،امام و صافى.   [61] . دفتر: خامنه  اى، سیستانى و بهجت.   [62] . مکارم، استفتاآت، ج 2، س 482 و 475.   [63] . امام، نورى و فاضل، تعلیقات على العروة، ج 2، شرایط صحة الصوم، الخامس ؛ صافى، هدایة العباد،1،1354 ؛ تبریزى، سیستانى و وحید، منهاج الصالحین، شرایط صحة الصوم ؛ بهجت، وسیلة النجاة،11431 و دفتر: خامنه  اى.   [64] . توضیح  المسائل، م 1443.   [65] . فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 581 ؛ خامنه  اى، استفتاء، س 1122 ؛ دفتر: همه مراجع.   [66] . توضیح  المسائل مراجع، م 1335.   [67] . توضیح  المسائل مراجع، م 1338.   [68] . دفتر: نورى، سیستانى، مکارم، بهجت، صافى، فاضل و وحید.   [69] . دفتر: تبریزى.   [70] . خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 659.   [71] . توضیح  المسائل مراجع، م 1307 و وحید، توضیح  المسائل، م 1316 و خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 645.   [72] . توضیح  المسائل مراجع، م 1307.   [73] . توضیح  المسائل مراجع، م 1272؛ صافى، هدایه  العباد، ج 1، م 1106.   [74] . تبریزى، سیستانى و وحید، منهاج الصالحین، م 884.   [75] . امام، تحریرالوسیله، گفتار در احکام نماز مسافر، م 8 و 10؛ سیستانى، استفتاآت، بخش روزه، س 17 ؛ بهجت، استفتاآت، احکام نماز و روزه مسافر، س 1517.   [76] . خامنه  اى، اجوبه  الاستفتاآت، س 694 و 705؛ سیستانى، استفتاآت، بخش نماز مسافر، س 20 و 40 و 50؛ نورى، استفتاآت، ج 1، س 164 و 165 و 166 و 167؛ بهجت، استفتاآت، احکام وطن، س 1570 و 1575 و 1576؛ تبریزى، استفتاآت، س 492.   [77] . صافى، 240 سؤال پیرامون روزه، س 183.   [78] . مکارم، استفتاآت، ج 1، س 217 و ج 2، س 294.   [79] . توضیح  المسائل مراجع، م 1582 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1590.   [80] . توضیح المسائل، امام، م 1579؛ صافى، م 1588؛ نورى، م 1576؛ تبریزى، م 1588؛ فاضل، م 1657 ؛ سیستانى، استفتاآت، بخش مبطلات روزه.   [81] . صافى، 240 سؤال پیرامون روزه، س 50 و دفتر مراجع.   [82] . توضیح المسائل، امام، م 1573؛ صافى، م 1582؛ بهجت، م 1281؛ تبریزى، م 1582؛ نورى، م 1570؛ مکارم، م 1336؛ فاضل، م 1651؛ سیستانى، م 1553 ؛ بهجت، استفتاآت، مبطلات روزه، س 1352.   [83] . توضیح المسائل، امام، م 1575؛ بهجت، م 1283؛ تبریزى، م 1584؛ صافى، م 1584؛ مکارم، م 1338؛ فاضل، م 1652؛ سیستانى، م 1555؛ نورى، م 1572؛ سیستانى، استفتاآت، بخش روزه و روزه مستحبى ؛ مکارم، استفتاآت، ج 2، بخش روزه، س 420.   [84] . امام، استفتاآت، ج 1، روزه، س 6 ؛ توضیح  المسائل مراجع، م 1573 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م1581 ؛ خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 765.   [85] . امام، سیستانى، فاضل و مکارم، تعلیقات على العروة، الفصل الرابع، م 1 ؛ خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت،763 و دفتر: وحید، بهجت.   [86] . تبریزى، استفتاآت، س 640 و دفتر: صافى.   [87] . نورى، تعلیقات على العروة، الفصل الرابع، م 1   [88] . توضیح  المسائل مراجع، م 1578 ؛ خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 764.   [89] . توضیح  المسائل مراجع، م 1578 و سیستانى، تعلیقات على العروة، ج2، المفطرات، م 1.   [90] . مکارم، توضیح  المسائل مراجع، م 1578.   [91] . وحید، توضیح  المسائل، م 1586.   [92] . دفتر: همه مراجع.   [93] . مکارم، توضیح المسائل، م 1342؛ صافى، 240 سؤال پیرامون روزه، س 148 ؛ سیستانى، استفتاآت، بخش روزه، س 12 و 51 و مبطلات روزه، س 32؛ خامنه  اى، استفتاآت جدید، س 365.   [94] . تبریزى، استفتاآت، س 699 ؛ دفتر: همه مراجع.   [95] . توضیح  المسائل مراجع، م 1580 ؛ وحید، توضیح  المسائل، 1588 و دفتر: خامنه  اى.   [96] . توضیح  المسائل مراجع، م 1580.   [97] . فاضل، استفتاآت، ج 2، س 388 ؛ بهجت، استفتاآت، س 1341 و دفتر مراجع.   [98] . سیستانى، توضیح  المسائل، م 1560 و استفتاآت، بخش روزه.   [99] . توضیح المسائل، امام، م 1580؛ بهجت، م 1287؛ تبریزى، م 1589؛ فاضل، م 1658؛ نورى، م 1577؛ صافى، م 1589؛ مکارم، م 1341؛ خامنه  اى، اجوبه  الاستفتاآت، س 799.   [100] . دفتر:  همه مراجع.   [101] . فاضل، استفتاآت، ج 2، س 391 ؛ مکارم، استفتاآت، ج 2، بخش روزه، س 425.   [102] . امام، استفتاآت، ج 1، روزه س 11 ؛ تبریزى، استفتاآت، س 713 ؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 544 ؛ العروة الوثقى، ج 2، المفطرات، الثانى.   [103] . توضیح المسائل، امام، م 1573؛ فاضل، م 1651؛ سیستانى، م 1553؛ مکارم، م 1336 و استفتاآت، ج 3، س 294.   [104] . توضیح المسائل، صافى، م 1582 و نورى، م 1570.   [105] . دفتر: همه مراجع.   [106] . توضیح  المسائل مراجع، م 1580 ؛ العروة الوثقى، ج 2، المفطرات، الثانى، م 5 - 1.   [107] . مکارم، استفتاآت، ج 2، س 427؛ سیستانى، توضیح المسائل، م 1556 ؛ صافى، 240 سؤال پیرامون روزه، س 43 ؛ سیستانى، استفتاآت، بخش مبطلات روزه.   [108] . صافى، 240 سؤال پیرامون روزه، س 100؛ خامنه  اى، اجوبه  الاستفتاآت، س 766؛ امام، تحریرالوسیله، کتاب روزه گفتار پیرامون آنچه روزه  دار باید از آن امساک کند، مورد 9 ؛ بهجت، جامع المسائل، کتاب صوم فصل دوم مبطلات روزه احقان.   [109] . توضیح  المسائل مراجع، م 1576 ؛ خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 767.   [110] . توضیح  المسائل مراجع،، م 1576 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1584.   [111] . اجوبه  الاستفتاآت، س 767؛ استفتاآت جدید، س 361.   [112] . توضیح  المسائل مراجع، م 1576.   [113] . توضیح  المسائل، م 1339.   [114] . خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 767 ؛ تبریزى، استفتاآت، س 681 ؛ مکارم، توضیح  المسائل مراجع، م 1576 ودفتر: امام و وحید.   [115] . دفتر: بهجت.   [116] . صافى، جامع  الاحکام، ج 1، س 473 و دفتر: سیستانى و نورى.   [117] . فاضل، جامع المسائل، ج 2، س 439.   [118] . توضیح  المسائل، م 1339.   [119] . بهجت، استفتاآت، روزه بیماران و ناتوانان، س 1423.   [120] . فاضل، استفتا از دفتر استفتاآت، ج 1، س 553 ؛ سیستانى، استفتاآت، بخش مبطلات روزه، س 25.   [121] . توضیح  المسائل مراجع، م 1657 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1665.   [122] . مکارم، توضیح المسائل، م 1339 و استفتاآت، ج 2، بخش روزه، س 424؛ فاضل، استفتاآت، ج 2، س 393 ؛ بهجت، استفتاآت، روزه بیماران و ناتوانان، س 1412.   [123] . استفتا از دفتر.   [124] . صافى، 240 سؤال پیرامون روزه، س 105 ؛ سیستانى، استفتاآت، بخش روزه، س 1 ؛ نورى، استفتاآت، ج 2، س 251.   [125] . سیستانى، نورى، تعلیقات على العروة، ج 2، المفطرات، السادس ؛ امام، مکارم، فاضل و تبریزى، توضیح  المسائل مراجع، م 1605 ؛ بهجت، وسیله  النجاه، ج 1، م 1104 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1613 ؛ دفتر: خامنه  اى و صافى.   [126] . توضیح المسائل، امام، م 1605؛ تبریزى، م 1614؛ فاضل، م 1678؛ نورى، م 1602؛ صافى، 240 سؤال پیرامون روزه، س 74.   [127] . نورى، تعلیقات على العروة، ج 2، المفطرات، السادس ؛ امام، توضیح  المسائل مراجع، م 1605 ؛ دفتر: خامنه  اى.   [128] . بهجت، وسیله  النجاه، ج 1، م 1104.   [129] . سیستانى، تعلیقات على العروة، ج 2، المفطرات، السادس ؛ مکارم، فاضل و تبریزى، توضیح  المسائل مراجع، م 1605 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1613 ؛ دفتر:  صافى.   [130] . صافى، 240 سؤال پیرامون روزه، س 71 و 72؛ امام، استفتاآت، ج 1، احکام روزه، س 22و23؛ خامنه  اى، اجوبه  الاستفتاآت، س 800 ؛ سیستانى، توضیح المسائل، م 1584.   [131] . توضیح المسائل، م 1360.   [132] . توضیح المسائل، امام، م 1603؛ بهجت، م 1297؛ تبریزى، م 1612؛ فاضل، م 1677؛ نورى، م 1600؛ صافى، م 1612؛ سیستانى، م 1583 ؛ صافى، 240 سؤال پیرامون روزه، س 66.   [133] . مکارم، توضیح المسائل، م 1360.   [134] . خامنه  اى، اجوبه  الاستفتاآت، س760؛ توضیح  المسائل  مراجع، م1605؛ وحید، توضیح  المسائل، م1613 و دفتر:بهجت.   [135] . استفتاآت، ج 2، س 429.   [136] . توضیح المسائل، امام، م 1605؛ بهجت، م 1297؛ تبریزى، م 1614؛ فاضل، م 1678؛ نورى، م 1602؛ صافى، م 1614؛ سیستانى، م 1586 ؛ سیستانى، استفتاآت، بخش مبطلات روزه.   [137] . توضیح  المسائل مراجع، م 1646 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1654.   [138] . العروة الوثقى، احکام المفطرات، فصل 4 و 5 و نورى، استفتاآت، ج 1، س 216.   [139] . توضیح المسائل، امام م 1657؛ تبریزى، م 1666؛ صافى، م 1666؛ فاضل، م 1729؛ صافى، 240 سؤال پیرامون روزه، س 103 و 104 ؛ فاضل، استفتاآت، ج 2، س 329 ؛ سیستانى، استفتاآت، بخش مبطلات روزه.   [140] . العروة الوثقى، ج 2، الفصل الخامس ؛ اللمعة الدمشقیة، ج 2، ص 133 و تبریزى، استفتاآت، ج 1، س 689.   [141] . استفتاآت، احکام روزه، س 1482.   [142] . امام، استفتاآت، ج 1، احکام روزه، س 20 ؛ نورى، استفتاآت، ج 1، س 219 و توضیح المسائل مراجع، م 1608، 1609، 1610.   [143] . توضیح  المسائل مراجع، م 1608 و دفتر: خامنه  اى.   [144] . بهجت، توضیح  المسائل مراجع، م 1608 و وحید، توضیح  المسائل، م 1616.   [145] . توضیح  المسائل مراجع، م 1608.   [146] . توضیح المسائل، امام ، م 1608 و 1618؛ تبریزى، م 1627؛ فاضل، م 1690؛ نورى، م 1615؛ صافى، م 1627؛ مکارم، م 1367؛ صافى، 240 سؤال پیرامون روزه، س 80.   [147] . وحید و تبریزى، منهاج  الصالحین، ج 1، المفطرات الخامس؛ بهجت، استفتاآت، ج 2، س 2858؛ امام، مکارم، فاضل و نورى، تعلیقات على العروة، المفطرات، م 31 و دفتر: صافى و خامنه  اى.   [148] . توضیح  المسائل مراجع، م 1608.   [149] . 240 سؤال پیرامون روزه، س 78 و 79 ؛ ضیافت رحمت، س 21.   [150] . توضیح  المسائل مراجع، م 1625 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1633.   [151] . مکارم : توضیح  المسائل مراجع، م 1625.   [152] . توضیح  المسائل مراجع، م 1633 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1641.   [153] . توضیح المسائل، امام ، م 1627؛ بهجت، م 1311؛ تبریزى، م 1636؛ فاضل، م 1698؛ صافى، م 1636؛ مکارم، م 1377؛ سیستانى، م 1599؛ سیستانى، استفتاآت، بخش مبطلات روزه.   [154] . توضیح  المسائل مراجع، م 726؛ وحید، توضیح  المسائل، م 733 و خامنه  اى، اجوبه  الاستفتاآت، س 202 و 204.   [155] . بهجت، استفتاآت، ج 2، س 2837؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 546 ؛ تبریزى، استفتاآت، س 680 ؛ دفتر: همه مراجع.   [156] . نورى، توضیح  المسائل، م 727 ؛ امام، توضیح  المسائل مراجع، م 726.   [157] . توضیح  المسائل مراجع، م 726 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 733.   [158] . بهجت، استفتاآت، ج 2، س 2840 ؛ دفتر: همه مراجع.   [159] . توضیح  المسائل مراجع، م 1590 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1598 ؛ دفتر: خامنه  اى.   [160] . توضیح  المسائل مراجع، م 1632 و وحید، توضیح  المسائل، م 1640.   [161] . توضیح  المسائل مراجع، م 1635.   [162] . بهجت، وسیله  النجاة، ج 1، م 1089.   [163] . توضیح  المسائل مراجع، م 1635 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1641.   [164] . توضیح  المسائل مراجع، م 1635.   [165] . توضیح  المسائل مراجع، م 1635.   [166] . تبریزى، صراط  النجاة، ج 1، س 107 و منهاج الصالحین، ج 1، بعد از م 1004 ؛ وحید، منهاج الصالحین،2، بعد از م 1004 ؛ امام، استفتاآت، ج 1 روزه، س 31 ؛ خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 194 و دفتر: بهجت.   [167] . سیستانى، منهاج الصالحین، ج 1، بعد از م 1004 ؛ فاضل، جامع  المسائل، ج 1، س 558 ؛ دفتر: صافى و وحید.   [168] . توضیح  المسائل مراجع، م 1658.   [169] . نورى، استفتاآت، ج 2، س 69.   [170] . توضیح  المسائل مراجع، م 1622.   [171] . امام، استفتاآت، ج 1، روزه، س 31 ؛ خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 195 ؛ نورى، استفتاآت، ج2، س69؛ تبریزى، صراط النجاه، ج 1، س 107 ؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 558 ؛ بهجت، وسیله  النجاه، ج 1، م 1089 ؛ سیستانى و تبریزى، منهاج الصالحین، م 985 ؛ صافى، هدایة العباد، ج 1، م 1282؛ دفتر: وحید، مکارم.   [172] . توضیح المسائل مراجع، م 1688.   [173] . سیستانى، استفتاآت، بخش غسل و دفتر مراجع.   [174] . توضیح  المسائل مراجع، م 1621، مکارم، توضیح  المسائل، م 1371؛ نورى، توضیح  المسائل، م 1618.   [175] . توضیح المسائل مراجع، م 1629 و 1621.   [176] . تبریزى، استفتاآت، س 687؛ سیستانى، توضیح المسائل، م 1630.   [177] . نورى، استفتاآت، ج 1، س 208 و دفتر مراجع.   [178] . امام، استفتاآت، ج 1، س 101؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 560 ؛ صافى، جامع  الاحکام، ج 1، س 108 ؛ نورى، استفتاآت، ج 2، س 69 ؛ تبریزى، استفتاآت، س 682 و دفتر: سیستانى، بهجت، مکارم و وحید.   [179] . امام، استفتاآت، ج 1، روزه، س 101 ؛ تبریزى، استفتاآت، س 682 ؛ خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 198 ؛ دفتر: همه مراجع.   [180] . توضیح  المسائل مراجع، م 1572 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1580 و دفتر: خامنه  اى.   [181] . توضیح  المسائل مراجع، م 1665 ؛ نورى، توضیح  المسائل، م 1662 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1673.   [182] . توضیح  المسائل مراجع، م 1665 ؛ خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 785.   [183] . توضیح  المسائل مراجع، م 1665.   [184] . تبریزى، وحید، منهاج الصالحین، کفّاره الصوم، تتمیم ؛ امام، فاضل، نورى، تعلیقات على العروة، الفصل الثالث، السادس ؛ دفتر: خامنه  اى، صافى و بهجت.   [185] . سیستانى، منهاج الصالحین، ج 1، کفاره الصوم، تتمیم.   [186] . اجوبه  الاستفتاآت، س 773 و دفتر استفتاآت.   [187] . مکارم، توضیح  المسائل مراجع، م 1658، 1659 ؛ تعلیقات على  العروة، الفصل الثالث و السادس.   [188] . توضیح  المسائل مراجع، م 1595 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1603 ؛ العروة الوثقى، ج 2، المفطرات، الرابع.   [189] . امام، تحریرالوسیلة، ج 1، فیما یجیب الامساک فیه، م 18، فیما یترتب على  الافطار، م 1 ؛ صافى، هدایه  العباد، ج 1، م 1311، 1318 ؛ نورى، تعلیقات على العروة، الفصل الثالث، السادس.   [190] . بهجت، وسیله  النجاة، ج 1، م 1109، 1117 ؛ فاضل، تعلیقات على العروة، الفصل الثالث و السادس ؛ خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 817.   [191] . تبریزى، وحید : منهاج الصالحین، کفارة الصوم، تتمیم.   [192] . سیستانى، منهاج الصالحین، ج 1، کفارة الصوم، تتمیم.   [193] . مکارم، توضیح  المسائل مراجع، م 1658.   [194] . توضیح  المسائل مراجع، م 1594 ؛ خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 785.   [195] . توضیح  المسائل مراجع، م 1594 ؛ دفتر: بهجت.   [196] . توضیح  المسائل مراجع، م 1594.   [197] . سیستانى، توضیح  المسائل مراجع، م 1594 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1602.   [198] . توضیح  المسائل مراجع، م 1594 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1602 و دفتر: بهجت.   [199] . توضیح  المسائل مراجع، م 1594 ؛ خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 785.   [200] . دفتر: همه مراجع.   [201] . توضیح  المسائل، امام ، م 1589 و 1595؛ بهجت، م 1295؛ تبریزى، م 1598؛ فاضل، م 1664؛ نورى، م 1586؛ صافى، م 1598؛ مکارم، م 1347؛ سیستانى، م 1569؛ سیستانى، استفتاآت، بخش مبطلات روزه.   [202] . توضیح  المسائل مراجع، م 1595 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1603 ؛ العروة الوثقى، ج 2، المفطرات، الرابع ؛ خامنه  اى، اجوبه  الاستفتاآت، س793 ؛ صافى، جامع  الاحکام، ج2، س1717 و 1605 ؛ فاضل، جامع  المسائل، ج1، س1729 و 1731 ؛ مکارم، استفتاآت، ج1، س778 و 782 ؛ سیستانى، sistani.org ، فیلم، س4 ؛ تبریزى، استفتاآت، س1603 و 1605 و صراط  النجاة، ج5، س1129. دفتر: نورى، امام، بهجت و وحید.   [203] . العروة الوثقى، ج 1، مستحبات غسل الجنابه، م 6.   [204] . توضیح  المسائل مراجع، م 1595 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1603 و دفتر: خامنه  اى و بهجت.   [205] . توضیح  المسائل مراجع، م 1683 ؛ وحید، توضیح  المسائل، 1691.   [206] . العروه  الوثقى، ج 2، المفطرات، الثالث.   [207] . مکارم، تعلیقات على العروه، المفطرات، الثالث.   [208] . امام، تحریر الوسیلة، ج 1، فیمایجیب الامساک فیه، م 18، فیما یترتب على الافطار، م 1 ؛ صافى، هدایه  العباد، ج1، م 1311، 1318 ؛ نورى، تعلیقات على العروة، الفصل الثالث، السادس.   [209] . بهجت، وسیله  النجاة، ج 1، م 1109، 1117 ؛ فاضل، تعلیقات على العروة، الفصل الثالث، السادس ؛ خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 817.   [210] . تبریزى، سیستانى و وحید، منهاج الصالحین، کفارة الصوم، تتمیم.   [211] . مکارم، توضیح  المسائل مراجع، م 1658.   [212] . العروة الوثقى، ج 2، فصل فى شرائط وجوب الصوم، م 6.   [213] . العروة الوثقى، ج 2، المفطرات، م 8.   [214] . العروه  الوثقى، ج 2، المفطرات، الخامس.   [215] . العروه  الوثقى، ج 2، المفطرات، الخامس.   [216] . سیستانى، استفتاآت، بخش نماز و دفتر مراجع.   [217] . توضیح  المسائل، امام ، م 2786؛ فاضل، م 2119؛ بهجت، م 1608؛ مکارم، م 2414؛ نورى، م 2789؛ صافى، م 2860؛ خامنه  اى، اجوبه  الاستفتاآت، س 1057 و 1060 ؛ تبریزى، استفتاآت، س 702.   [218] . العروة الوثقى، ج 2، شرایط صحة الصوم، السادس.   [219] . همان.   [220] . توضیح  المسائل مراجع، م 1743، 1744 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1751، 1752 ؛ خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 746.   [221] . خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 756 ؛ تبریزى، استفتاآت، س 646 ؛ صافى، جامع  الاحکام، ج 1،485 ؛ دفتر: همه مراجع.   [222] . امام، استفتاآت، ج 1، روزه، س 6 ؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 551 ؛ مکارم، استفتاآت، ج 1، س285 ؛ نورى، استفتاآت، ج 1، س 212.   [223] . استفتاآت، ج 2، س 2880.   [224] . تبریزى، استفتاآت، س711 ؛ دفتر: وحید.   [225] . سیستانى، توضیح المسائل جدید، م 1556 و سایت استفتاآت.   [226] . دفتر.   [227] . توضیح المسائل، امام ، م 1743؛ تبریزى، م 1752؛ فاضل، م 1813؛ نورى، م 1739؛ صافى، م 1752؛ سیستانى، م 1712؛ تبریزى، استفتاآت، س 653.   [228] . سیستانى، استفتاآت، بخش مبطلات روزه؛ بهجت، استفتاآت، روزه بیماران و ناتوانان، س 1418؛ خامنه  اى، استفتاآت جدید، س 352.   [229] . توضیح  المسائل مراجع، م 1703 و 1744.   [230] . توضیح المسائل مراجع، م 1583 ؛ وحید، توضیح المسائل، م 1591 ؛ خامنه  اى، اجوبة، س 732.   [231] . دفتر: همه مراجع.   [232] . توضیح  المسائل مراجع، م 1743، 1744.   [233] . تبریزى، سیستانى، وحید، منهاج الصالحین، شرایط صحة الصوم، م 1029.   [234] . امام، استفتاآت، بخش روزه، س 41؛ خامنه  اى، اجوبه  الاستفتاآت، س 754؛ نورى، استفتاآت، ج 1، س 207؛ مکارم، استفتاآت، ج 3، س 300؛ صافى، 240 سؤال پیرامون روزه، س 216؛ توضیح  المسائل، امام ، م 1743؛ تبریزى، م 1752؛ فاضل، م 1813؛ نورى، م 1739؛ صافى، م 1752؛ سیستانى، م 1712.   [235] . توضیح  المسائل مراجع، م 1743 و 1744 ؛ خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 753 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1751 و 1752.   [236] . توضیح  المسائل مراجع، م 1743، 1744 ؛ خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 755.   [237] . سیستانى، منهاج الصالحین، ج 1، م 1032 ؛ بهجت، توضیح  المسائل مراجع، م 1743.   [238] . تبریزى، توضیح  المسائل مراجع، م 1743 ؛ وحید، منهاج الصالحین، ج 2، م 1032.   [239] . مکارم، توضیح  المسائل مراجع، م 1743.   [240] . توضیح  المسائل مراجع، م 1744؛ خامنه  اى، اجوبه  الاستفتاآت، س 735؛ صافى، 240 سؤال پیرامون روزه، س 222.   [241] . امام، استفتاآت، بخش روزه، س 64؛ خامنه  اى، اجوبه  الاستفتاآت، س 756 و استفتاآت جدید، س 360 و374؛ تبریزى، استفتاآت، س 653؛ صافى، 240 سؤال پیرامون روزه، س 214؛ مکارم، استفتاآت، ج 3، س 302.   [242] . توضیح  المسائل مراجع، م 1728 ؛ دفتر: خامنه  اى.   [243] . توضیح  المسائل مراجع، م 1728.   [244] . توضیح  المسائل مراجع، م 1728 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1736.   [245] . صافى، توضیح  المسائل، م 1728.   [246] . توضیح  المسائل مراجع، م 1728 ؛ العروة الوثقى، ج 2، فصل 11.   [247] . بهجت، وسیله  النجاة، ج 1، م 1157 ؛ مکارم، استفتاآت، ج 2، س 443 ؛ خامنه  اى، اجوبه  الاستفتاآت، 747 و دفتر: همه مراجع.   [248] . توضیح  المسائل مراجع، م 1729 ؛ دفتر: خامنه  اى.   [249] . توضیح  المسائل مراجع، م 1729.   [250] . توضیح  المسائل مراجع، م 1729 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1737.   [251] . امام، استفتاآت، ج 1، س 39 ؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 563 ؛ صافى، جامع  الاحکام، ج 1، س 512 ؛ دفتر: همه مراجع.   [252] . سیستانى، استفتاآت، بخش روزه ؛ بهجت، استفتاآت، بخش روزه، س 1422 ؛ صافى، 240 سؤال پیرامون روزه، س 94 و 95.   [253] . توضیح  المسائل مراجع، م 1637 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1645 ؛ العروة الوثقى، ج 2، المفطرات 55، الفصل  السادس.   [254] . توضیح المسائل مراجع، م 1743 و 1744 ؛ فاضل استفتاآت، ج 1، س 567؛ صافى، 240 سؤال پیرامون روزه، س 221.   [255] . توضیح  المسائل مراجع، م 1641 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1649.   [256] . استفتاآت، ج 2، س 2835.   [257] . مکارم، تعلیفات على العروة، المفطرات، م 50.   [258] . توضیح  المسائل مراجع، م 1640 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1648.   [259] . توضیح  المسائل مراجع، م 2657 ؛ خامنه  اى، استفتاء، س 1097.   [260] . توضیح  المسائل مراجع، م 2657 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 2721.   [261] . امام، استفتاآت، ج1، روزه، س76 و 88؛ خامنه  اى، اجوبه  الاستفتاآت، س731، 732 ؛ فاضل، جامع  المسائل، ج1، س568 ؛ صافى، جامع  الاحکام، ج 1، س 491، 498 ؛ نورى، استفتاآت، ج 2، س 2893 ؛ دفتر:  بهجت و وحید.   [262] . تبریزى، صراط  النجاة، ج 2، س 458 و 1519.   [263] . مکارم، استفتاآت، ج 2، س 439.   [264] . امام، استفتاآت، ج 1، روزه، س 38 ؛ دفتر: همه مراجع.   [265] . فاضل، استفتاآت، ج 2، س 396 ؛ توضیح المسائل مراجع، م 1653.   [266] . امام، استفتاآت، ج 1، بخش روزه، س 79 و80؛ خامنه  اى، استفتاآت جدید، س 385؛ مکارم، استفتاآت، ج 1، س 297 و 298؛ صافى، 240 سؤال پیرامون روزه، س 28؛ بهجت، استفتاآت، س 1366.   [267] . صافى، 240 سؤال پیرامون روزه، س 27؛ سیستانى، توضیح  المسائل، م 1630؛ تبریزى، استفتاآت، س 659 ؛ سیستانى، استفتاآت، بخش مبطلات روزه.   [268] . توضیح  المسائل مراجع، م 1661 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1669 ؛ العروة الوثقى، ج 2، صوم الکفاره،1 ؛ احکام القضاء، م 7.   [269] . دفتر مراجع.   [270] . دفتر.   [271] . توضیح  المسائل مراجع، 1705، 1709 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1713، 1717.   [272] . امام ، توضیح  المسائل، م 1698، باید رمضان آخر را بگیرد ؛ توضیح المسائل، صافى، م 1707؛ سیستانى، م 1668؛ نورى، م 1695 احتیاط مستحب اول قضاى رمضان آخر را بگیرد؛ فاضل، استفتاآت، ج 2، بخش روزه، س 403؛ سیستانى، توضیح  المسائل، م 1669؛ امام، تحریرالوسیله، بخش قضاء روزه رمضان، م 5.   [273] . العروة الوثقى، ج 2، احکام القضا، م 6.   [274] . توضیح المسائل، م 1763.   [275] . توضیح  المسائل مراجع، م 1706 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1714 ؛ بهجت، وسیله  النجاه، ج 1، م 1173 ؛ دفتر: خامنه  اى.   [276] . سیستانى، توضیح  المسائل مراجع، م 1706.   [277] . توضیح  المسائل مراجع، م 1687.   [278] . مکارم، استفتاآت، ج 2، بخش روزه، س 434 ؛ صافى، 240 سؤال پیرامون روزه، س 157 و دفتر مراجع.   [279] . توضیح المسائل جدید، م 1607.   [280] . دفتر: همه مراجع.   [281] . العروة الوثقى، ج 2، نیة الصوم.   [282] . توضیح  المسائل مراجع، م 1390، 1712.   [283] . صافى، فاضل، توضیح  المسائل مراجع، م 1390، 1712 ؛ بهجت، وسیله  النجاه، ج 1، م 916، 1177.   [284] . تبریزى، توضیح  المسائل مراجع، م 1390، 1712.   [285] . سیستانى، توضیح  المسائل مراجع، م 1390 و 1712 ؛ خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 547 ؛ توضیح  المسائل مراجع، م 1390، 1712 ؛ مکارم، توضیح  المسائل مراجع، م 1390، 1712.   [286] . وحید، توضیح  المسائل، م 1398، 1720.   [287] . توضیح  المسائل مراجع، م 1392 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1400 ؛ دفتر: بهجت و خامنه  اى.   [288] . سیستانى، توضیح  المسائل مراجع، م 1392 ؛ فاضل، تعلیقات على العروة، ج 2، احکام القضا، م 25.   [289] . مکارم، تعلیقات على العروة، احکام القضا، م 25 و استفتاآت، ج 3، س 261.   [290] . العروة الوثقى، ج 2، احکام القضا، م 23.   [291] . العروة الوثقى، ج 2، احکام القضا، م 10.   [292] . امام، نورى، مکارم، تعلیقات على العروة، ج 2، قضاءالولى، م 3 ؛ خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 546 ؛ تبریزى، سیستانى، وحید، منهاج الصالحین، م 743 ؛ فاضل، تعلیقات على العروة، ج 1، قضاءالولى، م 3 ؛ توضیح  المسائل مراجع، م 1398 ؛ بهجت، وسیله  النجاه، ج1، م 917 ؛ صافى، هدایة العباد، ج 1، م 992.   [293] . العروة الوثقى، ج 1، قضاءالولى، م 10 ؛ دفتر: همه مراجع.   [294] . امام، نورى، مکارم، تعلیقات على العروة، ج 2، قضاءالولى، م 3 ؛ خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 546 ؛ تبریزى، سیستانى، وحید، منهاج الصالحین، م 743 ؛ فاضل، تعلیقات على العروة، ج 1، قضاءالولى، م 3 ؛ توضیح  المسائل مراجع، م 1398 ؛ بهجت، وسیله  النجاه، ج1، م 917 ؛ صافى، هدایة العباد، ج 1، م 992.   [295] . امام، نورى، مکارم و فاضل، تعلیقات على العروة، ج 2، قضاء الولى ؛ سیستانى، وحید و تبریزى، منهاج الصالحین، م 737 ؛ بهجت، وسیله  النجاة، ج 1، م 917 ؛ دفتر: نورى و خامنه  اى.   [296] . صافى، هدایة العباد، ج 1، م 991.   [297] . توضیح  المسائل مراجع، م 1390، 1712 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1398، 1720.   [298] . توضیح  المسائل مراجع، م 1390 1712 ؛ بهجت، وسیله  النجاه، ج 1، م 916، 1177.   [299] . خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 542.   [300] . توضیح  المسائل مراجع، م 1390، 1712.   [301] . دفتر مراجع.   [302] . صافى، 300 سوال از احکام، ج 2، س 115؛ سیستانى، استفتاآت، بخش روزه قضا، س 8 و دفتر مراجع.   [303] . العروة الوثقى، ج 1، صلاة الاستیجار.   [304] . امام، فاضل، مکارم و نورى، تعلیقات على العروة، ج 2، احکام القضا، م 10 ؛ تبریزى، سیستانى و وحید، منهاج  الصالحین، 1035 ؛ دفتر: بهجت، خامنه  اى و صافى.   [305] . استفتاآت، ج 1، احکام روزه، س 222.   [306] . توضیح  المسائل مراجع، م 1660، 1703 و 1686 و 1708.   [307] . العروة الوثقى، ج 2، الصوم، الفصل السادس، م 21.   [308] . العروة الوثقى، ج 2، فى ما تعلیق بالکفاره، م 22.   [309] . فاضل، استفتاآت، ج 2، بخش روزه، س 401 و دفتر مراجع.   [310] . دفتر.   [311] . دفتر.   [312] . فاضل، استفتاآت، ج 1، س 601 و دفتر مراجع.   [313] . امام، تحریر الوسیله، ج 2، الکفارات، م 18 ؛ صافى، هدایة العباد، ج 2، الکفارات، م 18 ؛ مکارم، استفتاآت، ج 1، س 296 ؛ تبریزى و وحید، منهاج الصالحین، الکفارات 1580 ؛ سیستانى، منهاج الصالحین، ج 3، م 773 ؛ دفتر: خامنه  اى، نورى، بهجت و فاضل.   [314] . دفتر مراجع.   [315] . دفتر.   [316] . سیستانى، منهاج الصالحین، ج 3، م 776 ؛ صافى، هدایة العباد، ج 2، الکفارات، م 20 ؛ امام، تحریرالوسیله، ج 2،الکفارات، م 20 ؛ خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 801 ؛ مکارم، استفتاآت، ج 1، س 291 و دفتر :فاضل، وحید، نورى، تبریزى و بهجت.   [317] . صافى، 240 سؤال پیرامون روزه، س 136؛ خامنه  اى، استفتاآت جدید، س 403 و 414 ؛ نورى، توضیح  المسائل، م 1683؛ تبریزى، توضیح  المسائل، م 1695؛ توضیح المسائل مراجع، م 1686 و 1708 ؛ مکارم، توضیح  المسائل، 1421 و 1437؛ سیستانى، توضیح  المسائل، 1656 و 1678.   [318] . خامنه  اى، استفتاآت جدید، س 418 و دفتر مراجع.   [319] . صافى، 240 سؤال پیرامون روزه، س 131 ؛ مکارم، استفتاآت، ج 2، س 435 و دفتر مراجع.   [320] . سیستانى، منهاج الصالحین، ج 3، م 776 ؛ صافى، هدایة العباد، ج 2، الکفارات، م 20 ؛ امام، تحریرالوسیله، ج 2، الکفارات، م 20 ؛ خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 801 ؛ مکارم، استفتاآت، ج 1، س 291 ؛ دفتر : فاضل، وحید، نورى، تبریزى و بهجت.   [321] . امام، تحریر الوسیله، ج 2، الصدقه، م 3 ؛ تبریزى، وحید، منهاج الصالحین، الصدقه، م 1223 ؛ سیستانى، منهاج الصالحین، ج 2، م 1604 ؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 602.   [322] . صافى، هدایة العباد، ج 2، الصدقه، م 3.   [323] . العروة الوثقى، ج 2، فیما تعلیق بالکفاره، م 24.   [324] . توضیح  المسائل مراجع، م 1660.   [325] . تبریزى، توضیح  المسائل مراجع، م 1660 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1668.   [326] . خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 811.   [327] . صافى، توضیح  المسائل مراجع، م 1660.   [328] . توضیح  المسائل مراجع، م 1660 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1668.   [329] . مکارم، توضیح  المسائل مراجع، م 1660 ؛ خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 812.   [330] . فاضل، جامع المسائل، ج 2، س 1313 ؛ سیستانى، منهاج الصالحین، ج 3، م 428 و دفتر: همه مراجع.   [331] . توضیح  المسائل مراجع، م 1660 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1668.   [332] . مکارم، توضیح  المسائل مراجع، م 1660 و خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 812.   [333] . توضیح  المسائل مراجع، م 1660 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1668.   [334] . العروة الوثقى، ج 2، نیة الصوم ؛ تبریزى، استفتاآت، س 659.   [335] . توضیح  المسائل مراجع، م 1660 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1668.   [336] . توضیح  المسائل مراجع، م 1659 ؛ فاضل، استفتاآت، ج 2، بخش روزه، س 395.   [337] . امام، استفتاآت، ج 1، بخش روزه، س 30؛ بهجت، استفتاآت، مبطلات روزه، س 1345؛ فاضل، استفتاآت، ج 1، س 595؛ صافى، 240 سوال پیرامون روزه، س 112.   [338] . بهجت، استفتاآت، بخش روزه، س 1476؛ فاضل، استفتاآت، ج 1، بخش روزه، س 592 ؛ سیستانى، استفتاآت، بخش روزه قضا، س 6؛ صافى، 240 سوال پیرامون روزه، س 18؛ خامنه  اى، استفتاآت جدید، س 424.   [339] . خامنه  اى، اجوبه  الاستفتاآت، س 815 و استفتاآت جدید، س 393 ؛ بهجت، استفتاآت، س 1321 ؛ تبریزى، استفتاآت، س 677 ؛ مکارم، استفتاآت، ج 1 روزه، س 289.   [340] . بهجت، استفتاآت، بخش روزه، س 1475؛ نورى، استفتاآت ج 2، س 260.   [341] . امام، نورى، تقلیقات على العروة، ج 2، شرایط صحة الصوم، الخامس ؛ دفتر: خامنه  اى.   [342] . فاضل، تعلیقات على العروة، ج 2، شرایط صحة الصوم، الخامس ؛ بهجت، وسیله  النجاة، ج 1، م 1141 ؛ صافى، توضیح  المسائل مراجع، م 1718.   [343] . تبریزى، سیستانى، وحید، منهاج الصالحین، الصوم، م 1026 ؛ مکارم، تعلیقات على  العروة، شرایط صحه  الصوم، الخامس.   [344] . امام، نورى، مکارم، تعلیقات على  العروة، ج2، شرایط صحه  الصوم، م3 ؛ تبریزى، سیستانى، وحید، منهاج الصالحین،1035 ؛ صافى، هدایة العباد، ج1، م1355؛ بهجت، وسیله  النجاه، ج 1، م 1149 و دفتر: خامنه  اى.   [345] . امام و نورى، تعلیقات على العروة، ج 2، شرایط صحة الصوم، م 3 ؛ تبریزى، منهاج الصالحین، 1035 ؛ دفتر: خامنه  اى.   [346] . بهجت، وسیله  النجاه، ج 1، م 1149 ؛ سیستانى، منهاج الصالحین، 1035.   [347] . مکارم و فاضل، تعلیقات على العروة، ج 2 شرایط صحة الصوم، م 3 ؛ وحید، منهاج الصالحین، 1035 ؛ صافى، هدایة العباد، ج 1، م 1355.   [348] . العروة الوثقى، ج 2، اقسام الصوم، م 1.   [349] . العروة الوثقى، ج 2، اقسام الصوم، م 2.   [350] . امام، سیستانى و نورى، تعلیقات على العروة، اقسام الصوم، السابع ؛ تبریزى، منهاج الصالحین، ج 1، م 1067 ؛ وحید، منهاج الصالحین، ج 2، م 1067 ؛ دفتر: خامنه  اى.   [351] . مکارم، تعلیقات على العروة، اقسام الصوم، السابع ؛ بهجت، وسیله  النجاة، ج 1، م 1186.   [352] . صافى، هدایة العباد، ج 1، م 1399.   [353] . امام، استفتاآت، ج 1، روزه، س 97 ؛ مکارم، استفتاآت، ج 2، س 436 ؛ سیستانى، منهاج الصالحین، ج 1، م 1048.   [354] . فاضل و نورى، تعلیقات على العروة، ج 2، شرایط صحة الصوم، م 3 صافى، جامع  الاحکام، ج 1، س 495 ؛ وحید و تبریزى، منهاج الصالحین، ج 1، م 1048 و دفتر: بهجت.   [355] . فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 585.   [356] . امام، استفتاآت، ج 1، بخش روزه، س 64؛ نورى، استفتاآت، ج 2، س 247.   [357] . توضیح  المسائل مراجع، م 2644 و نورى، توضیح  المسائل، م 2642 و خامنه  اى، استفتاء، س 1093.   [358] . توضیح  المسائل مراجع، م 2644.   [359] . توضیح  المسائل مراجع، م 2644 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 2708 ؛ تبریزى، منهاج الصالحین، ج 2،1551.   [360] . امام، نورى، فاضل، مکارم، تعلیقات على العروة، ج 2، المفطرات، الثامن ؛ تبریزى، سیستانى و وحید، منهاج الصالحین؛ صافى، هدایة العباد، ج 1، م 1282 ؛ بهجت، وسیله  النجاه، ج 1، م 1089.   [361] . توضیح  المسائل مراجع، م 1730.   [362] . العروة الوثقى، ج 2، الصوم، طرق ثبوت الهلال، م 1.   [363] . من لایحضره الفقیه، ج 2، باب الغسل فى اللیالى المخصوصه، ص 159.   [364] . العروة الوثقى، ج 2، الصوم، طرق ثبوت الهلال، م 1.   [365] . توضیح  المسائل مراجع، م 1732 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1740.   [366] . توضیح  المسائل مراجع، م 1561.   [367] . تبریزى، توضیح  المسائل مراجع، م 1561 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1569.   [368] . العروه  الوثقى، ج 2، فصل فى طرق ثبوت الهلال.   [369] . توضیح  المسائل مراجع، م 1735 ؛ خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 837، 839.   [370] . توضیح  المسائل مراجع، م 1735 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1743 و دفتر: فاضل.   [371] . توضیح  المسائل مراجع، م 1735 ؛ خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 837، 839.   [372] . 240 سؤال پیرامون روزه، س 205 و 206.   [373] . توضیح  المسائل مراجع، م 1735 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1743.   [374] . توضیح  المسائل مراجع، م، 1739 ؛ 1735 ؛ خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 837 و 839.   [375] . توضیح  المسائل مراجع، م 1735 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1743.   [376] . توضیح  المسائل مراجع، م 1731 ؛ خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 842 و 843 ؛ بهجت، وسیله  النجاه، ج 1، م 1162.   [377] . سیستانى، توضیح  المسائل، م 1731.   [378] . وحید، توضیح  المسائل، م 1739.   [379] . العروة الوثقى، ج 2، الصوم، طرق ثبوت الهلال، م 1.   [380] . دفتر: همه مراجع.   [381] . دفتر: بهجت، فاضل و خامنه  اى.   [382] . توضیح  المسائل مراجع، م 1730 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1738.   [383] . من لایحضره الفقیه، ج2، باب الفطرة، ص 183.   [384] . من لایحضره الفقیه، ج2، باب الفطرة، ص 183.   [385] . کافى، ج 4، باب الفطره، ص 174.   [386] . در روایتى در تفسیر آیه شریفه « قد افلح من زکیها » آمده است : منظور از تزکیه زکات فطره است. مستدرک وسائل  الشیعه، ج 7، ابواب زکاة الفطره، ص 137.   [387] . وسائل الشیعه، ج 9، ابواب زکاة الفطره، ص 318.   [388] . العروة الوثقى، ج 2، زکات الفطره، فصل 2، م 2.   [389] . امام، استفتاآت، ج 1، زکات، س 17 ؛ خامنه  اى، استفتاء، س 859 و 860 و 863 فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 876 ؛ تبریزى، استفتاآت، س 780 و 781 و 792 ؛ دفتر: وحید، بهجت و سیستانى.   [390] . جامع  الاحکام، ج 1، س 563.   [391] . مکارم، استفتاآت، ج 1، س 369.   [392] . نورى، استفتاآت، ج 2، س 302.   [393] . توضیح  المسائل مراجع، م 2008.   [394] . العروة الوثقى، ج 2، زکاة الفطره، الفصل الثانى، م 3.   [395] . العروة الوثقى، ج 2، زکاه الفطره، الفصل الثانى، م 3.   [396] . توضیح  المسائل مراجع، م 2006 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 2023.   [397] . توضیح  المسائل مراجع، م 2006.   [398] . دفتر.   [399] . العروة الوثقى، ج 2، زکاه  الفطره، الفصل الثانى، م 12.   [400] . توضیح  المسائل مراجع، م 1997 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 2014 ؛ دفتر: خامنه  اى.   [401] . سیستانى، توضیح  المسائل مراجع، م 1997.   [402] . تبریزى، استفتاآت، س 782 ؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 637 ؛ مکارم و بهجت، توضیح  المسائل مراجع،م 2006 ؛ دفتر: همه مراجع.   [403] . توضیح المسائل مراجع، م 2015.   [404] . ر.ک : منابع پرسش 245 با عنوان فطره زن و فرزند.   [405] . نورى، تعلیقات على العروة، زکاه الفطره، الفصل الثانى ؛ تبریزى، استفتاآت، س 783 ؛ خامنه  اى، استفتاء، س 888 ؛ سیستانى، وحید، منهاج الصالحین، زکاه الفطره، م 1172 ؛ بهجت، توضیح  المسائل، م 1997 و وسیله  النجاه، ج 1، م 1348 ؛ فاضل، جامع المسائل، ج 2، س 472.   [406] . بهجت، وسیله  النجاه، ج 1، م 1348.   [407] . صافى، هدایة العباد، ج 1، م، 1580.   [408] . امام، توضیح  المسائل مراجع، م 1995.   [409] . بهجت، وسیله  النجاه، ج 1، م 1348.   [410] . تبریزى، استفتاء، س 783 ؛ سیستانى و وحید، منهاج  الصالحین، زکاة الفطره، م 1172.   [411] . خامنه  اى، استفتاء، س 888 و فاضل، جامع  المسائل، ج 2، س 472.   [412] . صافى، هدایة العباد، ج 1، م، 1580.   [413] . مکارم، توضیح  المسائل مراجع، م 1995 و تعلیقات على العروة، زکاة الفطره، الفصل الثانى.   [414] . دفتر: همه مراجع ؛ تبریزى، استفتاآت، س 783؛ خامنه  اى، استفتاء، س 888 ؛ سیستانى، وحید، منهاج  الصالحین، زکاه  الفطره، م1172 ؛ بهجت، وسیله  النجاه، ج1، م1348 ؛ فاضل، جامع  المسائل، ج2، س472.   [415] . صافى، هدایة العباد، ج 1، م، 1580 ؛ نورى، تعلیقات على العروة، زکاه الفطره، الفصل الثانى.   [416] . توضیح  المسائل مراجع، م 2002 ؛ العروة الوثقى، ج 2، زکاه الفطره، الفصل الاول.   [417] . توضیح  المسائل مراجع، م 1948 و وحید، توضیح  المسائل، م 1965.   [418] . توضیح  المسائل مراجع، م 1948 و تعلیقات على العروه، ج 3 ؛ اوصاف المستحقین الزکاة، م 11. [419] . توضیح  المسائل مراجع، م 1948 ؛ نورى، توضیح  المسائل، م 944.   [420] . توضیح  المسائل مراجع، م 2016، 1946 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 2033.   [421] . بهجت، توضیح  المسائل مراجع، م 1946، 2014،2016.   [422] . توضیح  المسائل مراجع، م 1948 و خامنه  اى، استفتاء، س 880.   [423] . توضیح  المسائل مراجع، م 1935 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1952 و دفتر: خامنه  اى.   [424] . توضیح  المسائل مراجع، م 1925، 2014 ؛ خامنه  اى، استفتاء، س 893.   [425] . توضیح  المسائل مراجع، م 1925، 2014 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 2031، 1942.   [426] . خامنه  اى، استفتاء، س 893 ؛ توضیح  المسائل مراجع، م 1925، 2014.   [427] . توضیح  المسائل مراجع، م 1925، 2014 ؛وحید، توضیح  المسائل، م 2031، 1942.   [428] . توضیح  المسائل مراجع، م 2009 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 2026.   [429] . توضیح  المسائل مراجع، م 2018.   [430] . توضیح  المسائل مراجع، م 2018.   [431] . توضیح  المسائل مراجع، م 2018 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 2035.   [432] . توضیح  المسائل مراجع، م 2032 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 2049 ؛ خامنه  اى، استفتاء، س 885.   [433] . توضیح  المسائل مراجع، م 2031 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 2048.   [434] . بهجت، توضیح  المسائل مراجع، 2031.   [435] . تبریزى، توضیح  المسائل مراجع، م 2031 ؛ خامنه  اى، استفتاء، س 143.   [436] . سیستانى استفتاآت بخش فطریه، س 5 و دفتر مراجع.   [437] . توضیح  المسائل  مراجع، م 2029 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 2046 ؛ دفتر: خامنه  اى.   [438] . توضیح  المسائل مراجع، م 2025 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 2042 ؛ دفتر: خامنه  اى.   [439] . خامنه  اى، استفتاء، س 885 ؛ العروة الوثقى، ج 2، زکاة الفطره، الفصل السادس.   [440] . توضیح  المسائل مراجع، م 1991 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 2008.   [441] . توضیح  المسائل مراجع، م 2035 ؛ خامنه  اى، استفتاء، س 857 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 2052.   [442] . بهجت، توضیح  المسائل مراجع، م 2035.   [443] . توضیح  المسائل مراجع، م 1703، 1707 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1711، 1715.   [444] . توضیح  المسائل مراجع، م 1660 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م 1668 ؛ العروة الوثقى، ج 2، الصوم، الفصل السادس، م 26.   [445] . لسان  العرب، ماده  کفر ؛ مجمع  البحرین، ماده کفر ؛ فرهنگ اصطلاحات فارسى ؛اللمعة الدمشقیه.   [446] . همه مراجع، توضیح  المسائل مراجع، م 1665 ؛ امام، تحریر الوسیله، ج 2، الکفارات ؛ صافى، هدایة العباد، ج 2، الکفارات ؛ سیستانى، منهاج الصالحین، ج 3، الکفارات ؛ تبریزى و وحید، منهاج الصالحین، الکفارات،1565.   [447] . برخى تبریزى و وحید، کفّاره آن را کفّاره قسم مى  دانند و آن آزاد کردن بنده یا اطعام ده فقیر و یا پوشاندن ده فقیر است و در صورت عدم تمکن، گرفتن سه روز، روزه است.   [448] . اللمعة الدمشقیه ؛ العروه الوثقى، ج 2، نیة الصوم ؛ توضیح  المسائل مراجع، م 1568.   [449] . العروة الوثقى، ج 2، کتاب الصوم ؛ تفسیر نمونه، ج 13، ص 45.   [450] .توضیح  المسائل مراجع،م1992 ؛ وحید، توضیح  المسائل، م2009 ؛ خامنه  اى،استفتاء، س865.   [451] . خامنه  اى، اجوبة الاستفتاآت، س 838 ؛ توضیح  المسائل مراجع، م 1735.   [452] . مبانى تکملة المنهاج، کتاب القضاء، ص 3 ؛ التنقیح فى شرح العروة الوثقى، کتاب الاجتهاد و التقلید، م 57 و 68 ؛ العروة الوثقى، م 57 ؛ توضیح  المسائل مراجع، م 7.   کتابنامه   قرآن کریم. 1. ابن منظور الافریقى مصرى، ابى فضل جمال الدین، لسان العرب ، بیروت: دار الاحیاء التراث العربى. 2. ابن بابویه الصدوق، ابى جعفر محمدبن على، من لایحضره الفقیه، تحقیق على اکبر غفارى، قم: مؤسسه النشر الاسلامى. 3. موسوى خمینى، سید روحاللّه، استفتاآت ، قم: دفتر انتشارات اسلامى، اول، 1372. 4. ــــــــــــــــــــــ، تحریرالوسیله ، تهران: پیام، پنجم، 1365. 5. ــــــــــــــــــــــ، توضیحالمسائل ، قم: دفتر انتشارات اسلامى، نهم، 1379. 6. بنىهاشمى خمینى، سید محمدحسن، توضیحالمسائل مراجع ، قم: دفتر انتشارات اسلامى، اول، 1377. 7. بهجت، محمدتقى، توضیحالمسائل ، قم: شفق، بیست و چهارم، 1379. 8. تبریزى، میرزا جواد، استفتاآت جدید ، قم: سرور، اول، 1378. 9. ـــــــــــــــــــ، توضیحالمسائل ، قم: سرور، هفتم، 1379. 10. ـــــــــــــــــــ، جامعالمسائل ، قم: مهر، دوم، 1379. 11. ـــــــــــــــــــ، منهاج الصالحین ، قم: دارالصدیقة الشهیده، دوم، 1382. 12. حرعاملى، محمدبن حسن، وسائلالشیعه ، تهران: مکتبهالاسلامیه، پنجم، 1401ق.   13. حسینى خامنهاى، سید على،اجوبة الاستفتاآت ، تهران: الهدى، اول، 1381. 14. حسینى سیستانى، سید على، توضیحالمسائل ، مشهد: دفتر آیهاللّه سیستانى، 1419 ق. 15. ــــــــــــــــــــــــــــ، منهاج الصالحین. 16. خراسانى، وحید، توضیحالمسائل، قم: مدرسة الامام باقرالعلوم، چهارم، 1423ق. 17. ــــــــــــ، منهاج الصالحین. 18. خویى، سید ابوالقاسم، التنقیح فى شرح العروة الوثقى. 19. ــــــــــــــــــــــ، صراط النجاة معتعلیقات التبریزى ، قم: دارالاعتصام، 1417 ق. 20. صافى گلپایگانى، لطفاللّه، توضیحالمسائل ، قم: انتشارات حضرت معصومه، دوازدهم، 1418ق. 21. ـــــــــــــــــــــــــــ، جامعالاحکام ، قم: انتشارات حضرت معصومه، دوم، 1378. 22. ـــــــــــــــــــــــــــ، 240 سؤال پیرامون روزه، قم: انتشارات حضرت معصومه. 23. طریحى، فخرالدین، مجمع البحرین ، تحقیق سید احمد حسینى، الثقافة الاسلامیه، 1408. 24. طباطبایى یزدى، سیدمحمدکاظم، العروهالوثقى ، قم: اسماعیلیان، چاپپنجم، 1377. 25. فاضل لنکرانى، محمد، العروة الوثقى مع تعلیقات... ، قم: اعتماد، اول، 1422 ق. 26. مجلسى، محمدباقر، بحارالانوار، تهران: دار الکتب الاسلامیه. 27. مکارم شیرازى، ناصر، استفتاآت جدید ، قم: مدرسه على بن ابیطالب، اول، 1379. 28. ـــــــــــــــــــــ، توضیحالمسائل ، مشهد: هاتف، هفدهم، 1376. 29. ـــــــــــــــــــــ، تفسیر نمونه ، تهران: دارالکتب الاسلامیه، دوازدهم، 1374. 30. ـــــــــــــــــــــ، تعلیقات على العروة الوثقى ، قم: مدرسه علىبن ابیطالب، 1413 ق. 31. مکى عاملى، محمدجمال الدین، اللمعة الدمشقیه، قم: مکتبة الداورى، اول. 32. نورى همدانى، حسین، التعلیقات على کتاب العروة الوثقى. 33. ــــــــــــــــــــــ، توضیحالمسائل ، قم: مؤسسه مهدى موعود، پانزدهم، 1378. 34. نورى طبرسى، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: آلالبیت، 1408 ه.ق.   «همه حقوق براى ناشر محفوظ است» نقل و انتشار مطلب با ذکر منبع بلامانع است. از همکاریتان در گسترش فرهنگ پرسش و پاسخ متشکریم. [1] . « یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ » ؛ بقره2، آیه 183. حکم و حاکم   پرسش 280 . منظور از حاکم و حکم او در مسئله رؤیت ماه چیست؟ «حکم»، عبارت است از انشاى مجتهد جامعشرایط، از روى موازین شرعى در موضوعات جزئى ؛ از قبیل: ثبوت اول ماه، تعیین سرپرست، تعیین متولى، رفع خصومت بین مردم و... این حکم، بر تمامى مکلّفان - حتى مجتهدان - حجت است و همه باید از این حکم پیروى و اطاعت کنند و هیچ مجتهدى نمىتواند حکم او را نقض کند ؛ مگر آنکه به اشتباه و خطاى او پى ببرد. منظور از حکم، صرف خبر و اعلام نیست ؛ بلکه باید لفظ «حَکَمْتُ» و مانند آن به کار رود. منظور از حاکم در رسالههاى عملیه، همان مجتهد جامع شرایط فتوا است. [452]      اتحاد افق   پرسش 279 . منظور از اتحاد افق چیست؟ شهرهایى که از نظر علم هیئت در یک طول جغرافیایى (نصف النهار) قرار گرفته باشند، هم افق مىنامند. بنابراین اگر در یکى از این شهرها ماه دیده شود و مانعى مانند ابر در کار نباشد، در شهرهایى که در طول آن قرار دارد، نیز دیده مىشود. [451]   روزه سکوت   پرسش 277 . روزه سکوت چیست؟ روزه «صَمْت» یا سکوت، عبارت است از: «پرهیز از مفطرات هشتگانه و دورى از سخن گفتن». این روزه در شریعت حضرت موسى (علیهالسلام)، میان بنىاسرائیل شناخته شده بود. حضرت مریم علیهاالسلام بنا به مصالحى از جانب خداوند، مأمور شد تا در مدت معینى، از سخن گفتن اجتناب کند ؛ ولى این امر در اسلام یکى از محرمات شمرده شده است. [449]   روزه یوم الشک   پرسش 276 . روزه یوم الشک چیست؟ روزى که انسان شک دارد آخر ماه شعبان است یا اول ماه رمضان، «یومالشک» مىنامند. با توجه به این که در بین مردم، گفت و گو مىشود که در شب آن روز، ماه دیده شده یا نه و یا کسانى که شهادت به دیدن ماه مىدهند شرایط لازم را ندارند، باعث شک و تردید مىشود ؛ آن روز به این عنوان، نام گرفته است. گرفتن روزه آن روز نه تنها واجب نیست ؛ بلکه اگر کسى به نیت ماه رمضان روزه بگیرد، کار حرامى انجام داده است و چنانچه کسى بخواهد آن روز را روزه بگیرد، باید به نیت ماه شعبان یا روزه قضا (اگر به ذمه داشته باشد)، بگیرد. [448]   انواع کفّاره روزه   پرسش 275 . چند نوع کفّاره روزه وجود دارد؟ کفّاره روزه چهار نوع است:   1. کفاره روزهخوارى عمدى در ماه رمضان ؛ و آن آزاد کردن بنده یا گرفتن دو ماه روزه و یا اطعام شصت فقیر است. 2. کفاره خوردن عمدى روزه قضاى ماه رمضان در بعد از ظهر ؛ و آن اطعام ده فقیر است و در صورت عدم تمکن، گرفتن سه روز، روزه است. 3. کفاره روزه نذر معین ؛ و آن همان کفاره روزهخوارى عمدى در ماه رمضان است. [447] 4. کفاره روزه اعتکاف ؛ و آن همان کفاره روزهخوارى عمدى در ماه رمضان است.   کفّاره جمع   پرسش 274 . کّفاره جمع چیست؟ «کفّاره جمع» عبارت است از: «جمع بین آزاد کردن یک بنده و گرفتن دو ماه روزه و اطعام شصت فقیر». این کفّاره در دو مورد تحقق مىیابد: یکى این که انسان روزه خود را با چیز حرام باطل کند و دیگر این که شخص مسلمانى را بىگناه و از روى عمد به قتل برساند. [446]   تبصره . با توجه به این که در عصر حاضر آزاد کردن بنده مورد ندارد، باید بین دو مورد دیگر جمع کند.   کفّاره   پرسش 273 . کفّاره چیست؟ «کفّاره» از ماده «کفر» به معناى پوشاندن است و در اصطلاح دینى، عبارت است از: «پرداخت صدقه، قربانى و انجام دادن عمل شرعى و مانند آن به جهت گناهى که انجام گرفته است». از آنجایى که آثار گناه را محو مىسازد و آن را از انسان مىپوشاند، «کفّاره» مىنامند. انسان کافر، نیز از آن جهت که حقایقى از قبیل خدا، قیامت، نبوت و... را انکار کرده و آن را از خود مىپوشاند، کافر نامیده مىشود. کفّاره در همه شریعتها و ادیان، براى اجتناب از پیامدهاى سوء اعمال شرعى، غیراخلاقى و مخالف اصول اجتماعى انجام مىگیرد. مهمترین آثار آن، جلب رضایت و فرو نشاندن خشم الهى است. کفّاره چند نوع است: معین، مخیر، مرتب، مرتب و مخیر و کفّاره جمع. تعریف و موارد هریک از اینها در جاى خود بیان شده است. [445]   مد و طعام   پرسش 272 . منظور از مد و طعام در کفّاره روزه چیست؟ منظور از«طعام»، گندم، آرد، نان، جو، خرما و مانند آن است و «مد» حدود 750گرم یا ده سیر مىباشد. [444]   دانستنى  ها   قضاى روزه بیمار   پرسش 271 . کسى که چند سال مریض بوده و نتوانسته روزه ماه رمضان و قضاى آن را بهجا آورد، تکلیفش چیست؟ همه مراجع: در سالى که بهبود یابد، اگر تا رمضان آینده به مقدار قضا وقت داشته باشد، باید قضاى سال آخر را به جا آورد ؛ ولى قضاى سالهاى گذشته لازم نیست و تنها باید براى هر روز، یک مد طعام به فقیر بدهد.[443] فطره زن   پرسش 243 . اگر زن به جهت نیاز شوهر، در تأمین مخارج زندگى کمک کند ؛ چه کسى باید زکات فطره آنها را بدهد؟ همه مراجع: اگر زن نانخور شوهر محسوب شود، باید شوهر در صورت توانایى زکات فطره خود و همسرش را بدهد و اگر زن نانخور شوهر و شخص دیگرى نباشد، باید خودش زکات فطرهاش را بدهد.[394]   معناى فطره   پرسش 239 . واژه «فطره» در زکات فطره به چه مناسبت است؟ «فطره» در لغت چند معنا دارد که مهمترین آنها، خلقت و اسلام است. در اصطلاح عبارت است از: «زکاتى که هر مسلمان براى خود و هر کس که نان خور او محسوب مىشود، به مستحق مىپردازد». زمان اداى آن مغرب روز آخر ماه رمضان تا ظهر روز عید فطر است. با توجه به این که پرداخت این نوع حق مالى، باعث سلامت جسم (خلقت) و روح مىشود، آن را زکات بدن یا فطره مىنامند. شاید وجه تناسب آن با معناى اسلام، این باشد که زکات فطره مقتضاى اسلام است ؛ از این رو کسى که پیش از غروب شب عید فطر مسلمان شود، تکلیف از او ساقط نمىشود. زکات فطره بر تمام کسانى که قبل از غروب شب عید فطر «بالغ»، «عاقل» و غنى باشند واجب است؛ یعنى، باید براى خودش و کسانى که نانخور او هستند، براى هر نفر سه کیلو از خوراک مردم (مانند گندم، جو، خرما، کشمش، برنج، ذرت و یا مانند اینها) و یا پول یکى از آنها را به مستحق بدهد.   فلسفه فطره   پرسش 238 . فلسفه و فواید پرداخت فطره چیست؟ «زکات فطره» به اتفاق شیعه و سنى، واجب است و در متون دینى براى آن، فلسفه و فواید متعددى برشمرده است که مهمترین آنها عبارت است از: 1. زکات فطره مکمل و تمام کننده روزه است ؛ همانگونه که درود و صلوات بر پیامبر اسلام صلىاللهعلیهوآله مکمل و تمام کننده نماز است. [383] 2. باعث قبولى روزه ماه مبارک رمضان مىگردد. [384] 3. موجب حفظ انسان از مرگ در آن سال مىشود. [385] 4. باعث سلامتى جسم و پاکسازى روح از رزایل اخلاقى است. [386] 5. مکمل و تمام کننده زکات مال است. [387]   زکات فطره   رؤیت هلال   پرسش 223 . راههاى ثبوت اول ماه را به طور مختصر بیان کنید؟ اول ماه از چند راه ثابت مىشود: 1. خود انسان ماه را ببیند ؛ 2. دو مرد عادل شهادت بدهند که ماه را دیدهاند ؛ 3. عدهاى که از گفته آنان یقین پیدا مىشود، بگویند ماه را دیدهاند ؛ 4. سى روز از اول ماه شعبان بگذرد ؛ 5. حاکم شرع (مجتهد جامعشرایط) حکم کند که اول ماه است. [361]   تبصره . آیات عظام سیستانى و وحید معتقدند با حکم حاکم اول ماه ثابت نمىشود [مگر آنکه از حکم حاکم براى او اطمینان حاصل شود].   ثبوت اول ماه   [357] آیهاللّه بهجت: بنابر احتیاط واجب، بدون اجازه شوهر [از نظر وضعى] منعقد مىشود. [358]   آیات عظام تبریزى، سیستانى، صافى، مکارم و وحید: اگر با حق زناشویى شوهر منافات داشته باشد، بدون اجازه او باطل است. [359] روزه خوارى سهوى   پرسش 210 . اگر انسان، در روزه واجب، سهواً چیزى بخورد و به خیال این که روزهاش باطل شده است، افطار کند، آیا غیر از قضا کفّاره هم بر او واجب است؟ همه مراجع: اگر جاهل مقصّر بوده یعنى در یاد گرفتن مسئله کوتاهى کرده قضا و کفّاره بر او واجب است و اگر جاهل قاصر بوده باید روزه را قضا کند ولى کفاره ندارد.[337]     کفّاره روزه   پرسش 188 . آیا کفّاره افطار عمدى روزه، با کفّاره مریض تفاوت دارد؟ همه مراجع: آرى، در دو مورد با هم تفاوت دارد: 1. در مقدار،   2. در مصرف. در کفّاره افطار عمدى روزه، باید براى هر روز شصت فقیر را سیر کند (یا به هر کدام یک مد طعام بدهد) و یا دو ماه روزه بگیرد. اما در کفّاره مریض، اگر بیمارى تا رمضان آینده ادامه داشته باشد، باید براى هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد. در کفّاره افطار عمدى، اگر به شصت فقیر دسترسى دارد، نمىتواند به هر کدام از آنها بیشتر از یک مد طعام بدهد ؛ ولى در کفّاره مریض این امر لازم نیست. [306] دختر بزرگتر   پرسش 181 . اگر پدر، تنها فرزند دختر داشته باشد، آیا بعد از مرگش قضاى روزههاى او، بر دختر بزرگتر واجب است؟ همه مراجع (به جز صافى): خیر، واجب نیست. [295] آیهاللّه صافى: اگر پدر فرزند پسر نداشته باشد، بنابر احتیاط واجب باید از بین اولیاى میت، مردى که از همه بزرگتر است، روزهها را قضا کند و اگر کسى نبود، بر زنى که از همه بزرگتر است، واجب مىشود.[296]   پرسش 182 . آیا پسر ارشدى که پدرش فوت نموده و روزه قضا داشته، مىتواند روزه مستحبى بگیرد؟ آیات عظام امام، فاضل و صافى: ابتدا روزه قضاى پدر و بعد مستحبى. آیات عظام خامنهاى، سیستانى، مکارم، نورى: مىتواند روزه مستحبى بگیرد و مانعى ندارد.   قضا و کفاره   نهى والدین از روزه گرفتن بچهها   پرسش 161 . در سالهاى اوّل تکلیف به توصیه مادر و پدرم مبنى بر این که تو ضعیف هستى و نمىتوانى روزه بگیرى و روزه برایت واجب نیست مدتى را روزه نگرفتهام، اکنون نسبت به آن روزهها وظیفهام چیست؟ همه مراجع: آن مقدارى که یقین دارید که بعد از بلوغ روزه نگرفتهاید باید قضاى آن را بهجا آورید.   [235] ضعف چشم   پرسش 138 . چشم من ضعیف است و مىترسم روزه برایم ضرر داشته باشد، تکلیف من چیست؟ همه مراجع: اگر خوف ضرر عقلایى باشد، روزه بر شما واجب نیست و اگر تا ماه رمضان سال بعد بیمارى ادامه یافت، قضا هم واجب نیست. تنها براى هر روز 750گرم گندم، یا جو، یا آرد و... به عنوان کفّاره به فقیر بدهید.[229]   روزه خوارى مجاز   دروغ روزهدار   پرسش 126 . چه نوع دروغى روزه را باطل مىکند؟ همه مراجع (به جز بهجت، سیستانى و مکارم): دروغ بستن به خدا، پیامبر اسلام صلىاللهعلیهوآله، امامان و بنابر احتیاط واجب پیامبران، جانشینان آنان و حضرت زهرا علیهاالسلام. آیهاللّه بهجت: دروغ بستن به خدا، پیامبر اسلام صلىاللهعلیهوآله، امامان، پیامبران، جانشینان آنان و حضرت زهرا علیهاالسلام. آیهاللّه سیستانى: بنابر احتیاط واجب، دروغ بستن به خدا، پیامبر اسلام و امامان علیهمالسلام. آیهاللّه مکارم: بنابر احتیاط واجب، دروغ بستن به خدا، پیامبر اسلام صلىاللهعلیهوآله، امامان، پیامبران، جانشینان آنان و حضرت زهرا علیهاالسلام.   اشک چشم   پرسش 68 . اگر روزهدار هنگام گریه کردن اشک چشمش وارد فضاى دهان شود، روزهاش باطل مىشود؟ همه مراجع (به جز نورى): با فرض تحقق آنچه در سؤال ذکر شده، اگر به فضاى دهان برسد و در آب دهان مستهلک شود فروبردن آن در حال روزه مانعى ندارد و الا فرو بردن آن جایز نیست. آیهاللّه نورى: بنا بر احتیاط لازم، نباید آن را فرو برد.    مبطلات روزه   [71] آیات عظام سیستانى و فاضل: نماز تمام و روزه صحیح است. [72]           .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه