فرقه های زیدیه را نام ببرید؟

زیدیه از فرق معروف شیعه و پیرو زید بن علی بن حسین بن علی ـ علیه السّلام ـ معروف به زید شهید می باشند. در تاریخ ولادت و شهادت زید فرزند امام سجاد ـ علیه السّلام ـ اختلاف است. قول معروف در این باره این است که زید در سال 80 هجری متولد و در سال 122 هجری به شهادت رسید[1] و به کسانیکه قائل به امامت زید بوده اند «زیدیه» گویند. این گروه در مسالة امامت عقیدة ویژه ای دارند و برای امامت شرایطی را لازم می دانند و از آن جمله است که گویند: امام آن است که قیام به سیف کند و مردم را آشکارا به دین خدا دعوت کند.[2] زیدیه نیز همچون سایر مذاهب و فرق در طول حیات خود به چندین فرقه منشعب شد که به برخی از آنها اشاره می کنیم: 1. جارودیه: پیروان ابی جارود، زیاد بن منذر همدانی (150 میلادی یا 160 هجری). ابن جارود در آغاز از اصحاب امام محمد باقر ـ علیه السّلام ـ و امام جعفر صادق ـ علیه السّلام ـ بود. سپس به زیدیه پیوست. وی از طرف امام باقر ـ علیه السّلام ـ به «سرحوب» ملقب گردید. بدین جهت این فرقه را «سرحوبیه» نیز گویند. امام باقر ـ علیه السّلام ـ «سرحو ب» را به شیطان نابینا که در دریا ساکن است تفسیر کرد. و چنانچه نوبختی نقل کرده، ابوجارود از نظر چشم دل و چشم سر هر دو نابینا بود.[3] جارودیه در مورد آخرین امام خود سه دسته شدند: گروهی از آنان محمد بن عبدالله بن حسن (نفس زکیه) را ‌آخرین امام دانستند و گفتند او نمرده است و قیام خواهد کرد. گروهی دیگر محمد بن قاسم صاحب طالقان را مصداق آخرین امام دانستند و گروه سوم در مورد یحیی بن عمر فرزند حسین بن زید بن علی به این عقیده گرائیدند.[4] 2. سلیمانیه یا جریریه: پیروان سلیمان بن جریر، که معتقدند امامت باید به شورا باشد و به محض آن که دو تن از بزرگان امت بر آن اتفاق کنند شرعی است. ایشان امامت مفضول یعنی خلافت ابوبکر و عمر را قبول داشتند و می گفتند که: مسلمانان با این که در بیعت امیر المومنین علی ـ علیه السّلام ـ ترک اصلح کردند، فاسق و کافر شمرده نمی شوند. این گروه از عثمان بیزاری جسته و به کفر وی گواهی می دهند.[5] 3. صالحیه و بتریه: پیروان حسن به صالح بن حسن و کثیر النواء شاعر معروف ملقب به ابتر. آنان بر این عقیده اند که علی ـ علیه السّلام ـ پس از پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ به امر امامت سزاوارتر بود لیکن خود او از روی میل و رغبت امر امامت را به دیگران تفویض کرد و ما به آنچه علی به آن راضی گردید رضایت می دهیم. آنها در این باره می گویند: امامت مفضول در صورتی که فاضل و افضل به آن راضی باشد جایز است[6] و در مورد عثمان قائل به توقفند و در مدح یا ذم او چیزی نمی گویند.[7] فرقه های سه گانه یاد شده به گفته بغدادی در مورد اینکه مرتکبان کبایر مخلد در دوزخ می باشند اتفاق نظر داشته و در این عقیده با خوارج هم عقیده بودند.[8] 4. اَبْرَقیّه (ابراقیه): از یاران عباد بن ابرق کوفی بودند که با «جارودیه» اختلاف پیدا کردند و شیخین را انکار نکردند.[9] 5. ادریسیه: پیروان ادریس بن عبدالله بن حسن مثنی بن حسن بن علی بن ابیطالب ـ علیه السّلام ـ . ادریس موسس دولت ادریسیان در شمال آفریقا بود. وی در دورة خلافت هادی همراه حسین شهید فخ قیام کرد و چون حسین کشته شد، به مغرب رهسپار شد و در ‌آنجا دولت علوی و شیعی را تاسیس نمود و در سال 172 هجری مردم مراکش وی را به خلافت برگزیدند. ادریس در سال 177 هـ درگذشت.[10] 6. حسنیه: پیروان حسن بن زید بن حسن بن علی بن ابیطالب ـ علیه السّلام ـ . وی در سال 250 هـ بر سلیمان بن عبدالله بن طاهر فرمانروای مازندران شورید و برگرگان تسلط یافت.[11] 7. حسینیه: گروهی از زیدیه اند که می گویند، هر که از آل محمد ـ صلی الله علیه و آله ـ خروج کند امام مفترض الطاعه است.[12] 8. خشبیه (سرخابیه): پیروان سرخاب طبری که پس از مختار بن ابی عبید ثقفی ظهور کردند و چون سلاحی جز خشب (چوب) نداشتند از این جهت آنها را خشبیه گفتند.[13] 9. خلفیه: پیروان خلف بن عبد الصمد. این فرقه نماز را در زمان غیبت، پشت سر غیر امام جایز نمی دانستند و به فرادی نماز می خواندند.[14] 10. دُکینیه: از فرق زیدیه و پیروان فضل بن دکین.[15] 11. ذکیریه: از فرق زیدیه و یاران ذکیر بن صفوان.[16] 12. صباحیه: پیروان ابوصباح بن معمر. اینان ابوبکر را امام می دانستند و می گفتند: با این که علی ـ علیه السّلام ـ افضل بود ولی نصی بر امامت او نیست و در مورد عثمان اختلاف داشتند.[17] 13. عجلیه: پیروان هارون بن سعید عجلی می باشند، هارون از اصحاب امام صادق ـ علیه السّلام ـ بود.[18] شیخ طوسی هم در رجال خویش وی را از اصحاب آن حضرت ذکر کرده و می گوید: وی کوفی بود.[19] 14. قاسمیّه: پیروان قاسم بن ابراهیم بن اسماعیل حسنی علوی معروف به «الرسی». قاسم پس از مرگ برادرش محمد بن ابراهیم در سال 199 هـ دعوی امامت کرد و در «الرس» که کوهی سیاه نزدیک «ذوالحلیفه» اطراف مدینه بود درگذشت. وی 23 رساله در بیان عقاید زیدیه نوشته است. حسین بن حسن بن قاسم زیدی آن مذهب را در دیلم رواج داد و ایشان در هدایت و رهبری از امامان زیدی یمن پیروی می کردند.[20] 15. نعیمیه: این گروه از یاران نعیم بن یمان بودند و عقیده داشتند که علی ـ علیه السّلام ـ بعد از پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ افضل مردم بود و دربارة‌کسانی که ترک بیعت آن حضرت کردند گفتند: ترک افضل کردند و خطا کار بودند و از عثمان و دشمنان علی ـ علیه السّلام ـ بیزاری می جستند و آنان را کافر می شمردند.[21] 16. یعقوبیه: اینان پیرو فردی بنام «یعقوب بن عدی کوفی» بودند و عذاب قبر و سوال منکر و نکیر و شفاعت را منکر می شدند.[22] همچنین اصل رجعت را انکار کرده و از کسانیکه قائل به رجعت بودند، تبری می جستند. این گروه امامت ابوبکر و عمر و عثمان را رد می کردند ولی آن را ظلالت نمی دانستند.[23] البته باید در نظر داشت که بیشتر فرق مذکور که ساخته و پرداخته برخی از ملل و نحل نویسان بوده و آنهایی هم که واقعیت خارجی داشتند امروزه دیگر یا پیروانی ندارند و اگر داشته باشند در اقلیت محدود به سر می برند. ولی به احتمال می توان گفت که سه فرقة‌ اول از فرق مشهور زیدیه بوده و هنوز هم در گوشه و کنار جهان پیروان و یارانی دارند که همگی به همان اسم زیدیه شناخته می شوند. معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: 1. مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین (ابوالحسن اشعری). 2. جامع الفرق و المذاهب الاسلامیه، امیر مهنا و علی خریس. 3. فرق الشیعه، ابو محمد نوبختی. 4. فرهنگ فرق اسلامی، محمد جواد مشکور.[1] . ربانی گلپایگانی، علی، در آمدی بر علم کلام، انتشارات دارالفکر، چاپ اول، 1378 هـ . ش، ص 199. [2] . همان، ص 208. [3] . نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، المطبعه الحیدریه فی النجف، 1355 هـ . ق، ص 55. [4] . اشعری، علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، بیروت، المکتبة العصریه، صیدا، 1419 هـ .ق، ج 1، ص 141. [5] . مشکور، محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، بنیاد پژوهش های اسلامی ‌آستان قدس رضوی، چاپ دوم، 1372 هـ . ش، ص 234. [6] . درآمدی بر علم کلام، ص 211. [7] . بغدادی، عبدالقادر بن طاهر بن محمد، الفَرق بین الفِرق، بیروت، دارالمعرفة، ص 33. [8] . همان، ص 34. [9] . فرهنگ فرق اسلامی، ص 13. [10] . گروه مولفان، دائرة المعارف الاسلامیه، 1352 هـ . ق، ج 1، ص 544. [11] . مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، ج 1، ص 160. [12] . فرق الشیعه، نوبختی، ص 58. [13] . فرهنگ فرق اسلامی، ص 181. [14] . امین، شریف یحیی، معجم الفرق الاسلامیه، بیروت، دار الاضواء ، 1406 هـ . ق، ص 111. [15] . فرهنگ فرق اسلامی، ص 195. [16] . همان، ص 197. [17] . معجم فرق الاسلامیه، ص 157. [18] . اشعری قمی، سعد بن عبدالله بن خلف، المقالات و الفرق، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، 1361، ص 73 و 204. [19] . طوسی، محمد بن حسن، رجال طوسی، منشورات المکتبه و المطبعه الحیدریه فی النجف، 1380 هـ . ق، ص 328. [20] . فرهنگ فرق اسلامی، ص 356. [21] . مدرسی تبریزی، محمد علی، ریحانة الادب، انتشارات کتابفروشی خیام، چاپ سوم، 1369 هـ . ش، ج 6، ص 220. [22] . فرهنگ فرق اسلامی، ص 477. [23] . مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، ج 1، ص 145. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه