۲۱- وَ مِنْ عَدَاوَةِ الْأَدْنَیْنَ الْوَلَایَةَ، وَ مِنْ عُقُوقِ ذَوِى الْأَرْحَامِ الْمَبَرَّةَ، وَ مِنْ خِذْلَانِ الْأَقْرَبِینَالنُّصْرَةَ بِسْمِ اللّهِ الْرَّحْمنِ الْرَّحیم

21- وَ مِنْ عَدَاوَةِ الْأَدْنَیْنَ الْوَلَایَةَ، وَ مِنْ عُقُوقِ ذَوِى الْأَرْحَامِ الْمَبَرَّةَ، وَ مِنْ خِذْلَانِ الْأَقْرَبِینَالنُّصْرَةَ بِسْمِ اللّهِ الْرَّحْمنِ الْرَّحیم این سه جمله از دعاى ((مکارم الاخلاق )) به خواست خدا موضوع سخنرانى امروز است . امام علیه السلام به پیشگاه خداوند عرض مى کند: بارالها! دشمنى نزدیکان را به دوستى و جدایى ارحام را به نیکى و پیوستگى و ترک یارى بستگان را به حمایت و نصرت تبدیل فرما. پروردگار حکیم ، نظام عالم را براساس علل و معالیل استوار فرموده و براى هر چیزى اسباب و وسایلى را قرار داده است . هر کس بخواهد به هدف مورد نظر خود دست یابد باید از مجرایى که مقدر است وارد شود تا به آن نایل گردد: کسى که رزق مى خواهد مجراى آن کشاورزى ، دامدارى ، و برخى اشجار میوه است . کسى که علم مى خواهد مجراى آن کتاب و کلاس و شنیدن درس استاد و بحث کردن با سایر محصلین است . و همچنین سایر امور. عن ابیعبد الله علیه السلام انه قال : ابى الله ان یجرى الاشیاء الا باسباب و جعل لکل شى ء سببا و جعل لکل سبب شرحا و جعل لکل شرح علما(434) امام صادق (ع) فرموده : خداوند ابا دارد از اینکه امور جهان را به جریان اندازد مگر از راه وسایل و اسباب . آفریدگار حکیم براى هر چیزى وسیله اى را خلق نموده و براى هر وسیله اى شرح و توضیحى را مقرر داشته و براى هر شرحى علمى را تعیین نموده است . بنابراین انسانهایى که خواهان تعالى و تکامل معنوى یا مادى هستند باید وسایل و اسباب کمال را در هر یک از امور بشناسند و از آن مجارى ، فیض خدا را بخواهند. البته به هر نسبت که علم و آگاهى بشر به علل و معالیل افزایش یابد و بر طبق آنها عمل کند به همان نسبت پیروزى و موفقیتش بیشتر خواهد بود. امورى را که مربوط به هدایت الهى و فراگرفتن تعالیم دینى براى براى نیل به سعادت ابدى است باید از بیان پیمبر گرامى و ائمه معصومین علیهم السلام استفاده نمود و چیزهایى که مربوط به علل و عوامل مادى و دنیوى است ، از قبیل فیزیک و شیمى ، و رشته هاى فنى ، و همچنین شناخت معادن مس و سرب و چگونگى تصفیه و بهره بردارى از آنها براى اداره امور دنیوى مربوط به علوم طبیعى دانشگاهى و تدریس اساتید متخصص است . براى آنکه مطلب ، هر چه بهتر، جهت شنوندگان محترم روشن شود و به اهمیت و ارزش اسباب و علل در نظام خلقت واقف گردند، لازم است در مضمون این روایت دقت کنند و از عنایت الهى به این سنت حکیمانه آگاهى یابند. عن ابیعبد الله علیه السلام قال : ان نبیا من الانبیاء مرض و قال : لا اتدواى حتى یکون الذى امرضنى هو الذى یشفینى . فاوحى الله عزوجل : لا اشفیک حتى تتداوى ، فان الشفاء منى و الدواء منى . فجعل یتداوى فاتى الشفاء(435) امام صادق (ع) فرمود: یکى از پیمبران الهى بیمار شد. گفت : من مداوا نمى کنم تا آن کس که مرا مریض ‍ نموده ، شفایم بخشد. خداوند به او وحى فرستاد: ترا شفا نمى دهم تا خود را مداوا نمایى ، زیرا شفا از من است و دوا نیز از من و تو باید از وسیله من به شفایم دست یابى . آن پیمبر طبق دستور الهى عمل نمود و مداوا کرد و خداوند به او عافیت بخشید. ناگفته نماند اینکه در روایات آمده که ((خداوند ابا دارد از اینکه امور جهان را جز از راه وسایل و اسباب به جریان اندازد)) بدین معنى نیست که آفریدگار توانا خویشتن را نیز در چارچوب علل و اسبابى که خود آنها را آفریده است زندانى نموده و دیگر قادر نیست که بدون وسیله و اسباب کارى انجام دهد، بلکه خداوند به مشیت حکیمانه خود این نظم و ترتیب را برقرار فرمود تا افراد از راه وسایل و مقررات تعیین شده به هدفهاى خویش دست یابند، اما خود حضرت بارى تعالى در این اسباب محصور نیست و اگر در موردى بخواهد مى تواند به طور سبب سوزى و بدون وسیله و اسباب عادى به اراده خود جامه تحقیق بپوشاند و هدف خود را ایجاد نماید و کلمه ((ابا)) که در حدیث آمده حاکى از همین مطلب است ، مثلا اگر یک نفر بگوید: فلان تاجر بزرگ ابا دارد و معاملات خود را بدون واسطه انجام دهد، از کلمه ((ابا)) استفاده مى شود که این تصمیم جنبه عمومیت دارد و باید در معاملات او واسطه در کار باشد نه آنکه تاجر نمى تواند بدون واسطه معامله کند، بلکه او آزاد است و اگر در موردى اراده نماید مى تواند بدون مداخله واسطه چیزى را بخرد یا بفروشد. خداوند نیز ابا دارد از اینکه امور جهان را بدون اسباب به جریان اندازد، اما اگر در موردى اراده فرماید مى تواند خارج از مقررات و اسباب عادى ، آن را که خواسته است ایجاد نماید و این مطلب به صریح قرآن شریف مکررا به وقوع پیوسته است . اراده خداوند در نظام خلقت این است که بچه چهار پایان به وسیله آمیزش نر و ماده تشکیل شود و متولد گردد، اما در مورد ناقه صالح این قانون را عملا برهم زد و اراده فرمود که شترى را از سینه سنگ بزرگى به درآورده و آن را معجزه نبوت حضرت صالح قرار دهد. همچنین در مورد موسى بن عمران قانون تکوین مار را برهم زد و عصاى او را که چوب خشکى بود در یک لحظه به اژدهایى بزرگ تبدیل نمود و چیزهایى را که ساحران به صورت مار جلوه داده بودند بلعید و در لحظه دیگر آن اژدها را با دست موسى بن عمران به صورت عصا درآورد. نتیجه آنکه دنیا عالم علل و اسباب است و دعاى ما در پیشگاه الهى به معناى نادیده گرفتن وسایل و اسباب نیست ، بلکه موظفیم در مواردى که وسایل و اسباب را نیز مهیا نماییم و در جایى که وسیله در اختیار ما نیست چون بارى تعالى امر به دعا نموده و وعده استجابت داده است ، اگر دعاى ما مقبول درگاه الهى افتد وسیله آن را نیز خود به لطف و رحمتش فراهم مى آورد. و این مطلب در خلال بحث راجع به سه جمله از دعاى ((مکارم الاخلاق )) که موضوع سخنرانى امروز است روشن خواهد شد. امام سجاد (ع) در جمله اول این این قسمت از دعا به پیشگاه بارى تعالى عرض مى کند: و من عداوه الادنین الولایه بارالها! دشمنى نزدیکان را به دوستى مبدل فرما. دوستى و دشمنان ، حب و بغضهاى درونى خویش را با واکنشهاى گوناگون از قبیل مدح و ذم ، تصدیق و تکذیب ، و گاهى با اعمال شدیدتر ابراز مى دارند. بسیارى از افراد نیز همانند امام سجاد (ع) از پیشگاه الهى درخواست مى کنند که دشمنى نزدیکان را به دوستى مبدل فرماید. با توجه به شرحى که معروض افتاد، دنیا عالم علل و اسباب است و براى آنکه دعا به استجابت برسد باید اسباب و علل دوستى به موازات دعا فراهم آید تا خواسته دعا کننده در پیشگاه الهى مقبول افتد و مورد استجابت واقع شود، پیش از آنکه علل و عوامل دوستى مورد بحث قرار گیرد قسمتى از حدیث امام صادق (ع) را که براى یکى از دوستان خود بیان نموده و در توضیح این جمله از دعاى امام سجاد (ع) مفید است ، به عرض شنوندگان محترم مى رساند: عن ابیجعفر علیه السلام فى وصیته لجابر بن یزید الجعفى قال : یا جابر! اوصیک بخمس : ان ظلمت فلا تظلم ، و ان خانوک فلا تخن ، و ان کذبت فلا تغضب ، و ان مدحت فلا تفرح ، و ان ذممت فلا تجزع ، و فکر فیما قیل فیک فان عرفت من نفسک ما قیل فیک فسقوطک من عین الله جل و عز عند غضبک من الحق اعظم علیک مصیبه مما خفت من سقوطک من اعین الناس و ان کنت على خلاف ما قیل فیک فثواب اکتسبته من غیر ان یتعب بدنک (436) امام باقر (ع) به جابر جعفى فرمود: پنج چیز را به تو سفارش مى کنم : اگر مورد ستم واقع شدى ستم مکن ، اگر دگران به تو خیانت نمودند تو خیانت منما، اگر تکذیبت کردند خشمگین مشو، اگر تمجیدت نمودند شادى مکن ، و اگر مذمتت کردند بیتابى منما و به چیزى فکر کن که درباره ات گفته اند، اگر گفته هاى دگران را در خویشتن یافتى و به صفات بدى متصف بودى ، پس وقوف تو در پیشگاه الهى بر اثر خشمى که از شنیدن سخن حق نشان دادى مصبیتش سنگینتر از وقوف تو در اجتماع است ، و اگر آنچه را از بدى که درباره ات گفته اند در تو نیست به اجرى از خداوند نایل شده اى بدون آنکه براى دست یافتن به آن اجر، بدنت به تعب افتاده باشد. کسى که دعا مى کند و از خداوند مى خواهد که دشمنى نزدیکانش را به دوستى مبدل سازد باید از توصیه امام باقر (ع) به جابر جعفى استفاده نماید و فکر کند آیا دشمنى وى با من بر حق است یا ناحق و در مواقعى که او مرا مذمت نموده یا تکذیب کرده ، بجا بوده است یا نابجا، خلاصه منشاء دشمنى او را مورد بررسى و دقت قرار دهد، اگر دعا کننده در مواقعى او را تحقیر نموده و کوچک شمرده است یا درباره او کلمات زشت و زننده گفته و مورد اهانتش قرار داده است یا در غیابش از او بدگویى نموده و کسانى این خبر را داده اند و این قبیل امور منشاء عداوت او گردیده ، براى اینکه دعایش مستجاب شود و دشمنى او به دوستى مبدل گردد باید حتما رفتار و گفتار خویش را تغییر دهد و روش خصمانه را ترک گوید و به یاد داشته باشد که دنیا عالم علل و اسباب است و چون ترک عوامل دشمنى و به کار بستن وسایل و انگیزه هاى دوستى در اختیار اوست باید به موازات دعا اعمال خود را اصلاح کند و رفتار و گفتارش به گونه اى باشد که مایه محبت و دوستى گردد. عن على علیه السلام قال : ثلاث یوجبن المحبه : حسن الخلق و حسن الرفق و التواضع (437) على (ع) فرموده : سه چیز است که موجب محبت و دوستى مى شود: یکى حسن خلق ، آن دیگر مدارا نمودن صحیح و شایسته ، و سوم تواضع و فروتنى . اگر دشمنى وى نابجا و خلاف حق بوده و دعاکننده در تمام مواقع با رعایت اصول اخلاق و ادب با وى برخورد مى نموده است ، در این صورت او از نظر تاءمین وسایل و اسباب دوستى ، وظیفه و تکلیفى به عهده ندارد و اصلاح دشمن فقط به تحول قلب اوست و این امر مهم به ذات اقدس الهى اختصاص دارد، اوست که مى تواند نیت را تغییر دهد و دلها را از مسیرى که مى روند بگرداند، اگر خداوند اراده نماید و دل او را متحول سازد دعا مستجاب مى شود و محبت جایگزین دشمنى مى گردد و اگر در او تحولى ایجاد ننماید به فرموده امام باقر (ع) دعاکننده بدون تحمل رنج و تعب بدنى از اجر بارى تعالى برخوردار مى گردد. این قبیل عناصر منحرف که بى جهت نسبت به وظیفه شناسان و بردباران دشمنى دارند بیش و کم در جوامع بشرى وجود داشته و دارند. على (ع) درباره اینان فرموده است : عاده الاشرار معاداه الاخیار(438) دشمنى با اخیار و پاکان از جمله عادات مذموم و ناپسند اشرار و بدخواهان است . امام سجاد (ع) خود مربى انسانها بود و تمام وظایف اخلاق و ادب را در مورد همه افراد رعایت مى فرمود و دشمنى بعضى از نزدیکان ناشى از سوء برخورد نبوده است ، اینکه در مقام دعا عرض مى کند: و من عداوه الادنین الولایه بارالها! دشمنى نزدیکان را به دوستى مبدل نما، ممکن است ناظر به دشمنانى باشد که نسبت به آن حضرت در اشتباه بوده و سوءنیتى نداشته اند و از خدا مى خواهد که اشتباه را از صفحه خاطرشان بزداید و آنان را واقع بین کند تا دشمنى نابجا و بى موردشان مبدل به دوستى گردد یا ناظر به دشمنى بدخواهان و اشرار است که على (ع) درباره آنان فرموده است : عداوت اشرار با پاکان از عادات مذموم و ناپسند این گروه است . امام سجاد (ع) از مقلب القلوب مى خواهد که در ضمیر اینان تحولى به وجود آورد تا دوستى و محبت نسبت به آن حضرت جایگزین دشمنى و عداوت گردد. در جمله دوم این قسمت از دعاى ((مکارم الاخلاق )) که موضوع سخنرانى امروز است . امام (ع) در پیشگاه خدا عرض مى کند: و من عقوق دوى الارحام المبره بارالها! جدایى از ارحام را به نیکى و پیوستگى مبدل فرما. از جمله امورى که در تعالیم اسلام مورد تاکید قرار گرفته و رعایت آن اکیدا به جامعه مسلمین توصیه شده مسئله ((صله رحم )) است ، و در این باره آیات متعدد و روایات بسیارى رسیده که در اینجا پاره اى از آنها ذکر مى شود: عن النبى صلى الله علیه و آله : اوصى الشاهد من امتى والغائب منهم و من فى اصلاب الرجال و ارحام النساء الى یوم القیامه ان یصل الرحم و ان کانت منه على مسیره السنه فان ذلک من الدین (439) رسول اکرم صلى الله علیه و آله به امت خود، فرموده است آنانکه حاضرند و آنانکه غایب اند و آنانکه از اصلاب مردان و ارحام زنان تا روز قیامت به دنیا مى آیند سفارش مى کنم که صله رحم نمایند، اگر چه فاصله آنان تا ارحامشان به قدر یک سال مسافرت با کاروان باشد، چه آنکه صله رحم یکى از مسائل مهم دین است . رسول اکرم (ص ) براى پرورش افکار مسلمانان و راهنمایى آنان به وظایف اسلامى و انسانى ، در تمام مواقع مهمترین تذکرات را در مواقع مختلف در منبر و محضر به مردم مى داد. از آن جمله به مناسبت فرا رسیدن ماه مبارک رمضان و مهیا نمودن افکار مردم براى وظایف اجتماعى در منبر خطبه خواند و در خلال آن سه جمله را از پى هم فرمود: وقروا کبارکم وارحموا صغارکم وصلوا ارحامکم (440) بزرگسالان خود را احترام نمایید، خردسالان شامل حال ارحام نیز مى شود، ولى چون مسئله صله رحم اهمیت دارد، حضرت آن را تخصیص به ذکر داد. افراد با ایمان و پیروان راستین اسلام به امر بارى تعالى در مورد صله رحم توجه کامل دارند و از مواخذه الهى در این مورد، سخت خائف و نگران اند، زیرا در قرآن شریف آمده است : و الذین یصلون ما امر الله به ان یوصل و یخشون ربهم و یخافون سوء الحساب (441) خردمندان با ایمان کسانى هستند که دستور بارى تعالى را در مورد اشخاصى که امر به صله آنها فرموده اطاعت مى کنند و از خداوند و حسابرسى سخت او بیم دارند. در حدیث آمده است : قال تعالى ، انا الرحمن ، وهذه الرحم شققت لها اسما من اسمى ، فمن وصلها و صلته و من قطعها قطعته (442) خداوند سبحان فرموده است : من رحمان هستم و نام رحم را از اسم خودم مشتق نموده ام ، پس هر کس صله رحم کند و با بستگان خود پیوند نماید من او را با رحمت خود صله خواهم کرد و هر کس قطع رحم کند من رحمت خود را از او قطع خواهم نمود. اگر کسى صله رحم مى کند و به ارحام خود عملا و قولا خدمت مى نماید ولى در مقابل ،از آنان اذیت و آزار مى بیند، پیشواى اسلام به چنین شخصى اجازه نمى دهد قطع رحم کند و خاطرنشان مى نماید که این کار عذاب الهى را در پى دارد. ان رجلا اتى النبى صلى الله علیه و آله فقال : یا رسول الله : ان لى اهلا قد کنت اصلهم و هم یوذونى ، و قد اردت رفضهم . فقال له رسول الله : اذا یرفضکم الله جمیعا(443) مردى به حضور پیمبر گرامى شرفیاب شد. عرض کرد: من ارحامى دارم و آنها را صله مى کنم ولى آنان مرا آزار مى دهند، مى خواهم ترکشان گویم . حضرت فرمود: در این صورت خداوند همه شما را ترک خواهد گفت . صله رحم و نیکوکارى از عوامل جلب بارى تعالى در دنیا و آخرت است و در حدیثى امام صادق علیه السلام این دو مطلب را در کنار هم ذکر کرده و از فایده دنیوى و اخروى آن نام برده است . عن ابیعبد الله علیه السلام قال : ان صله الرحم والبر لیهونان الحساب و یعصمان من الذنوب ، فصلو ارحامکم و بروا باخوانکم ولو بحسن السلام و رد الجواب (444) امام صادق علیه السلام فرموده : صله رحم و نیکى کردن به برادران حساب را در قیامت آسان مى کند و آن دو آدمى را از گناه محافظت مى نماید. پس شما به ارحام خود صله کنید و به برادران خود نیکى نمایید اگر چه به سلام کردن نیکو و جواب سلام دادن باشد. با توجه به اینکه مردم از جهت نیروى کار، بنیه مالى ، تعداد عائله ، سلامتى و بیمارى ، و دیگر جهات با یکدیگر متفاوت اند، قهرا درآمد کافى دارند و زندگى خود را بشایستگى اداره مى کنند به کمک مالى نیاز ندارند، صله رحم در این قبیل موارد به دیدن یکدیگر رفتن ، سلام و احوالپرسى نمودن ، و از آزار و اذیتشان پرهیز داشتن است . عن ابى الحسن الرضا علیه السلام قال : قال ابو عبدالله (ع)، صل رحمک و لو بشربه من ماء و افضل ما توصل به الرحم کف الاذى عنها(445) حضرت رضا از امام صادق علیهماالسلام حدیث نموده که فرموده است : صله رحم نما اگر چه به شربت آبى باشد و بهترین صله رحم خوددارى از ایذاء آنان است . عن النبى صلى الله علیه و آله قال : صلوا ارحامکم فى الدنیا ولو بسلام (446 ) رسول گرامى فرموده است : در دنیا صله رحم نمایید، گر چه با سلام گفتن باشد. در مواردى که ارحام بر اثر پیرى یا بیمارى یا نقص عضو از کار افتاده و عائله دارند ارحام متمکن باید در کمال علاقه مندى و گشاده رویى دست به دست هم بدهند و زندگى آنان را از جمیع جهات اداره نمایند. در روایات اولیاى گرامى آمده که براى هر چیزى زکاتى است : زکوه علم معلومات خود را به افراد شایسته و لایق آموختن است ، زکوه عقل رفتار و گفتار جهال را تحمل نمودن است ، زکوه قدرت عفو و بخشیدن است و دیگرى امورى از این قبیل . در روایتى از على (ع) رسیده که فرموده است : زکوه الیسار بر الجیران و صله الارحام (447) زکات کسانى که از تسهیلات مالى برخوردارند نیکى به همسایگان و صله ارحام است . جالب آنکه به موجب روایات ، کسانى که به ارحام تهیدست و بى بضاعت خود کمک مالى مى نمایند پاداش و اجرشان در قیامت نزد بارى تعالى از سایر انفاقهاى مالى که درباره دگران انجام مى دهند بیشتر و فزونتر است . عن النبى صلى الله علیه و آله قال : الصدقه بعشره و القرض بثمانى عشره و صله الاخوان بعشرین و صله الرحم باربع و عشرین (448) رسول اکرم فرموده است : اجر صدقه ده برابر، پاداش قرض دادن هجده برابر، مزد صله برادران دینى بیست برابر، و اجر صله رحم بیست و چهار برابر است . از آنچه معروض افتاد جمله دوم امام سجاد (ع) در این قسمت از دعاى ((مکارم الاخلاق )) که موضوع قسمتى از سخنرانى امروز است روشن گردید: و من عقوق ذوى الارحام المبره بارالها! جدائى ارحام را بنیکى و پیوستگى تبدیل فرما. امام سجاد (ع) در جمله سوم دعاى ((مکارم الاخلاق )) که موضوع آخرین قسمت سخنرانى امروز است در پیشگاه الهى عرض مى کند: و من خذلان الاقربین النصره و ترک یارى بستگان را به حمایت و نصرت تبدیل فرما. صله رحم از چند جهت شایان توجه است : اول از دیدگاه جود و عطا. کسانى که طبع سختى و دست گشاده دارند، ارحام بى بضاعت خویش را با بلند نظرى مورد حمایت قرار مى دهند و با حفظ آبرو و عزتشان زندگى آنان را اداره مى نمایند. این گروه داراى برترى و فضیلت اخلاقى هستند. على (ع) درباره اینان فرموده است : صله الارحام من افضل شیم الکرام (449) صله رحم از بزرگترین خوى و منش مردمان کریم النفس و بزرگوار است . دوم ، از نظر دینى و ارزش اسلامى ، صله رحم از وظایف قطعى افراد باایمان است و قطع رحم از گناهان بزرگ . در حدیثى که مذکور افتاد، مردى از رسول اکرم سؤ ال کرد: مبغوضترین کارها نزد خدا چیست ؟ حضرت ، اول از شرک نام برده و دوم از قطع رحم . پاسخ آن جناب روشنگران این حقیقت است که قطع رحم در کنار شرک قرار گرفته و به آن اندازه مورد بغض و بدبینى ذات اقدس الهى است . از این رو ائمه معصومین علیهم السلام همواره مواظب اصحاب و دوستان خود بودند و در مقام بیان وظایف مالى آنان ، خدمت به ارحام بى بضاعت را خاطر نشان مى ساختند و این مهم را تذکر مى دادند. مردى به نام عمار از دوستان متمکن امام صادق (ع) بود. قال له ابوعبدالله علیه السلام : یا عمار! انت رب مال کثیر. قال : نعم ، له جعلت فداک . قال : فتودى ما افترض الله علیک من الزکوه ؟ قال : نعم قال فتخرج المعلوم من مالک ؟ قال : نعم . قال : فتصل قرابتک ؟ قال : نعم . قال : فتصل اخوانک ؟ قال : نعم . فقال : یا عمار! ان المال یفنى ، والبدن یبلى و العمل یبقى ، والدیان حى لایموت ، یا عمار! انه ما قدمت فلن یسبقک وما اخرت فلن یلحقک (450) امام صادق (ع) به وى فرمود: اى عمار! تو صاحب مال بسیارى . عرض کرد: بلى ، فدایت گردم . فرمود: آیا زکات واجب را مى دهى ؟ عرض کرد: بلى . آیا مال معلومى که قرآن شریف فرموده ((فى اموالهم حق معلوم )) پرداخت مى کنى ؟ عرض کرد: بلى . آیا صله رحم مى نمایى و به آنان کمک مالى مى کنى ؟ عرض کرد: بلى . آیا برادران دینیت را از حمایت مالى برخوردار مى سازى ؟ عرض کرد: بلى . فرمود: اى عمار! مال فانى مى شود، بدن در قبر مى پوسد، و عمل باقى مى ماند، و خداوند زنده اى است که هرگز نمى میرد. اى عمار! آن را که پیش فرستادى از تو سبقت نمى گیرد و آن را که باقى گذاردى به تو ملحق نمى شود. سوم ، از نظر خذلان قاطع رحم و اینکه ارحام بى بضاعت در روز گرفتارى او را یارى نمى نمایند و نیازش را با حمایت خویش برطرف نمى سازد. زندگى بشر براساس همکارى و تعاون استوار است ، مردم در جمیع شئون حیاتى به یکدیگر نیاز دارند، باید همه دست به دست هم بدهند و چرخ زندگى را به حرکت درآورند تا در پرتو آن جمیع نیازهاى مادى و معنوى تاءمین گردد و بشر به حیات انسانى خویش ادامه دهد. مردى به نام ابوعبیده به امام صادق (ع) عرض کرد: ادع الله لى ان لایجعل رزقى على ایدى العباد. فقال علیه السلام : ابى الله علیک ذلک الا ان یجعل ارزاق العباد بعضهم من بعض و لکن ادع الله ان یجعل رزقک على ایدى خیار خلقه فانه من السعاده ولا یجعله على ایدى شرار خلقه فانه من الشقاوه (451) از خدا بخواهید که رزق مرا در دست بندگانش قرار ندهد. فرمود: خداوند از این امر ابا دارد و باید نیاز افراد مردم با تعاون یکدگر تاءمین گردد. تو از خداوند بخواه که رزقت را در دست مردمان خوب و خیر قرار دهد که این خود از سعادت است ، و در دست اشرار و بدان قرار ندهد که این از بدبختى و شقاوت انسان است . براى آدمى در طول زندگى وقایعى پیش مى آید و با حوادثى مواجه مى گردد که به کمک دیگران نیاز دارد، مثلا یکى از افراد خانوده اش ناگهان دچار بیمارى سخت مى شود و باید هر چه زودتر به بیمارستان منتقلش ‍ نمایند یا آنکه مى میرد و براى تهیه وسایل حمل جنازه و کفن و دفن لازم است اشخاصى او را یارى دهند یا مورد هجوم کسانى واقع مى شود و باید با حمایت دگران از خطر رهایى یابد و سایر رویدادهایى از این قبیل . البته افراد متمکن بیش از افراد عادى یا تهیدستان به حمایت و یارى احتیاج دارند. صله رحم در انجام این مهم نقش موثرى دارد، زیرا اولا صله کننده بر اثر صله رحم محبوبیت به دست مى آورد، و ثانیا در مواقع لازم ارحامى که مدیون اخلاقى او هستند به یاریش قیام مى کنند و دشمن او را خوار و سرکوب مى نمایند. عن على علیه السلام قال : صله الرحم توجب المحبه و تکبت العدو(452) صله رحم محبوبیت به بار مى آورد و موجب خوارى و ذلت دشمن مى شود. امام سجاد (ع) در جمله سوم این قسمت از دعاى ((مکارم الاخلاق )) کمک و یارى ارحام را مورد توجه قرار داده و به پیشگاه خدا عرض مى کند: و من خذلان الاقربین النصره بارالها! ترک یارى بستگان را به حمایت و نصرت تبدیل فرما. نه تنها ارحام و بستگان نزدیک باید با دست و زبان ، قلم و قدم ، و در صورت لزوم با کمکهاى مالى مورد حمایت افراد غنى و متمکن خانواده قرار گیرند، بلکه افراد وظیفه شناس و مال اندیش این روش پسندیده را در مورد تمام بستگان دور و نزدیک رعایت مى نمایند و حدود و حقوق اخلاقى همه آنها را محترم مى شمرند تا در حوادث و رویدادها از عواطف و نصرت آنان برخوردار گردند و این دستور حکیمانه را على (ع) ضمن حدیثى خاطرنشان فرموده است : عن على علیه السلام قال : لن یرغب المرء عن عشیرته و ان کان ذامال و ولد و عن مودتهم و کرامتهم و دفاعهم بایدیهم و السنتهم ، هم اشد الناس حیطه من ورائه و اعطفهم علیه و المهم لشعثه و ان اصابته مصیبه اونزل به بعض مکاره الامور و من یقبض یده عن عشیرته فانما یقبض عنهم یدا واحده و تقبض عنه منهم اید کثیره (453) هرگز نباید آدمى نسبت به فامیل و بستگان بى اعتنا شود و آنان را با چشم بى رغبتى بنگرد. اگر چه داراى مال و اولاد باشد، نباید دوستى و کرامت اخلاقى و دفاع آنان را که با دست و زبان انجام مى دهند نادیده انگارد. اگر با او مصیبتى موجه شود یا با ناملایمى روبه رو گردد، عشیره و فامیل از پشت سر بزرگترین مدافع ،عطوفترین افراد، و جمع کننده ترین پراکندگى هاى وى هستند. اگر کسى از اقارب و بستگان خود دست بکشد او یک دست را از آنان قبض نموده اما در مقابل ، دستهاى متعدد فامیل و بستگان از وى قبض شده است . کسى که مى خواهد در مواقع گرفتارى و سختى از نصرت و یارى دگران برخوردار باشد و مورد خذلان قرار نگیرد، حتما باید حقوق تمام برادران دینى و همه بستگان و ارحام را محترم شمرد و همواره مورد توجه قرار دهد زیرا کم اعتنایى و سبک شمردنشان موجب محروم ماندن از یارى و نصرت آنان مى گردد. عن على علیه السلام قال : من دلایل الخذلان الاستهانه بحقوق الاخوان (454) یکى از موجبات خذلان و محروم ماندن از نصرت دگران ناچیز شمردن حقوق برادران است . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه