از طرفی گفته می شود به نفس خود سخت نگیرید که آن مرکب شماست و نگذارید اکراه از عبادت در آن به وجود آید و از طرفی گفته می شود با نفس مبارزه کنید. از طرفی نماز شب خواندن مورد اکراه نفس است و از طرفی گفته می شود با نفس مبارزه کنید و از خواب بیدار شوید. لطفا بفرمایید جمع بین این دو چگونه است؟

روح انسان دارای حالات مختلف و نشیب و فرازهای فراوانی است. گاه اقبال و میل و توجه انسان به عبادات فراوان و شدید است و گاه این میل کمتر و کم رنگ می گردد. هر چند کم شدن میل به عبادت و دعا و معنویات معلول عوامل متعددی است که به برخی اشاره می کنیم ولی گاهی اوقات حالت قبض و گرفتگی و بی رغبتی به عبادات برای این است که انسان قدر و لذت زمان اقبال و توجه و میلش به عبادت را بهتر درک کند و متوجه گردد چه نعمتی داشته و ارزش آن را نمی دانسته است. در نهج البلاغه از امیرالمومنین ( ع ) نقل شده است که فرمودند: »ان للقلوب شهوه واقبالا وادبارا«. بنابراین قلب انسان گاه اقبال به خدا ومعنویات دارد و گاه پشت می کند .در این رابطه فرموده اند : در هنگام اقبال دل به مستحبات و مندوبات بپردازید و در صورت ادبار به واجبات اکتفاکنید . البته هر قدر انسان مجاهده نفس بیشتری کند و با خدا و قرآن واهل بیت ( ع ) انس بیشتری گرفته و دل از هواهای نفسانی تخلیه کند به تدریج اقبالش بیشتر شده و به صورت ملکه راسخه در می آید .آن گاه است که درهمه حالات به یاد خدا و متوجه اوست و هیچ چیز نمی تواند او را ازمحبوب حقیقی باز دارد . اگر بی میلی به عبادت و انجام مستحبات طولانی گردد، نشانگر بروز مشکلی مانند راحت طلبی، لذت طلبی، یا حب نفس و عدم اطلاع به نقش عبادت و مستحبات در سعادت انسان، در زوایای وجودی انسان است . در این صورت باید بکوشید با پایداری و توسعه سطح اطلاعات دینی با نفس خویش به مخالفت برخواسته و آن را به انجام برخی کارهای خیر و مستحبات مانند تعقیبات نماز عادت دهید.قلوب انسان ها دارای اقبال و ادبار است یعنی گاهی اوقات به معنویات میل داشته، از آن لذت برده و خسته نمی شود - مگر آن که قلبی را کاملاً ظلمت فرا گرفته باشد-. اما برخی مواقع به معنویات پشت کرده و میلی ندارد، خسته و ملول است و با سختی و تحمل، یک کار معنوی را با زحمت به پایان می برد. سفارش شده که در زمان اقبال، نفستان را به مستحبات وادار کنید و در زمان ادبار بر واجبات اکتفا نمایید. راه حل مورد سوال و شبهه تناقضی که به ذهن شما رسیده هم همین است، یعنی اگر گفتند سخت نگیرید نسبت به مستحبات و نوافل است آنگاه که نفس اقبال ندارد و به تکلف انداختن آن موجب زدگی می شود و اینکه گفتند مبارزه کنید و سخت بگیرید آنگاه است که نفس بخواهد از واجبات الهی نیز سرپیچی کند و راه طغیان و سرکشی پیش گیرد.باید توجه داشته باشیم که برخی حالات که با توصیه عرفان نماها حاصل می شود را با اقبال خلط نکنیم. اقبال، توجه واقعی روح به مبدأ عالم است و انسان در وجود خود آن را به راحتی حس می کند.اقبال در وجود یک انسان به معنای بهتر بودن آن شخص نیست. اقبال و ادبار در اکثر مردم وجود دارد. مهم این است که از این اقبال، انسان چگونه بهره ببرد. صد البته انسانی که بهره خوبی از اقبال نفس می برد و از این نفحات رحمانی خداوند استفاده می نماید، خداوند متعال نیز به حکم « لئن شکـرتم لأزیدنـّکم»(1) اقبال های او را بیشتر می گرداند، زیرا شکر عملی یک نعمت، به خوب استفاده کردن از آن نعمت است.اقبال در وجود انسان تنها علامتی است که انسان آن را ببیند و با آن مسیر صحیح را ادامه دهد. مانند علائم راهنمایی و رانندگی در جاده ها که فقط نقش علامت را بازی می کنند و نشانه رسیدن به منزل و مقصود نیستند. باید علامت را دید و رد شد.انسان ها مصالحی که خداوند در نظر دارد را نمی توانند ببینند و درک کنند، پروردگار مهربان، برای تربیت بندگان از راه های مختلف استفاده می نماید. شاید یکی از این راه ها کم شدن اقبال به صورت موقتی باشد. امام باقر یا امام صادق علیهما السلام می فرماید:خداوند تبارک و تعالی می فرماید: برخی از بندگان من از من توفیق طاعتی می طلبند تا بدان وسیله دوستشان بدارم اما من آن را به آنان نمی دهم مبادا از عمل خود دچار غرور و خود پسندی شوند.(2)نمی توان به طور مطلق گفت اگر کسی اقبال بیشتری داشت انسان بهتری است. اقبال داشتن تنها مهم نیست، استفاده از آن و فریفته نشدن به خود مهم است. هم چنین ممکن است اقبال از باب استدراج باشد، یعنی مهلتی از پروردگار برای امتحان و اتمام حجت .امیرالمؤمنین می فرماید: خدا هرگز جباران دنیا را در هم نشکسته مگر پس از آن که مهلت های لازم و نعمت های فراوان بخشید.(3)اقبال مانند نعمت های دیگر می ماند که باید به درستی از آن استفاده کرد و اگر در راه صحیح از آن بهره برده نشود این نعمت از انسان سلب خواهد شد. لئن شکرتم لأزیدنکم و لأن کفرتم إنّ عذابی لشدید.(4) اگر شکر کنید (نعمت خود را ) بر شما خواهم افزود و اگر نا سپاسی کنید مجازاتم شدید است.منابع1- سوره ابراهیم ، آیه 72- منتخب میزان الحکمة، ح39903- نهج البلاغة، خ884- ابراهیم /7 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه