علم خواه چرا باید دعا کنیم؟ لطفا پاسختان با استناد به سند باشد و از نظر روانشناسی نیز توضیح دهید. با تشکر از سایت خوبتان

هدف نهایی از دعا ذکر و یاد خدا و قرب الهی است که فلسفه وجودی انسانها نیز بر همین مبنا استوار می باشد (ما خلقت الجنّ و الانس الّا لیعبدون – جن و انس را خلق نکردم مگر برای عبادت. ذاریات 56).دعا از این جهت که عبادت است؛ بلکه افضل العبادات است، باعث قرب و نزدیکی به خداوند می گردد و روی گردانی ازآن موجب داخل شدن در آتش قهر و غضب الهی؛ خداوند درآیه ی۶۰ سوره ی غافر می فرماید: (وَ قالَ رَبُّکُمْ اُدْعُونی اَسْتَجِبْ لَکُمْ اِنَّ الَّذینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرینَ – پروردگار شما چنین می گوید: مرا بخوانید تا اجابت گویم شما را، همانا کسانی که از عبادت من سر کشی کنند پس به زودی با خواری داخل جهنم می شوند. در این آیه، خداوند نفرموده است «یَستَکبِرُونَ عَن دُعایِى»، بلکه از دعا به عبادت تعبیر فرموده است و رسماً دعا را به عنوان عبادت معرفى مى‌کند و آن را از لوازم بندگى مى‌داند؛ زیرا تهدید به آتش دوزخ که براى ترک کننده نیایش آمده متناسب با ترک عبادت است نه ترک دعا.ممکن است این سؤال به ذهن خطور کند که چگونه اگر انسان چیزى از خدا بخواهد، او را عبادت کرده است؟ براى روشن شدن این سؤال، باید حقیقت عبادت روشن شود.حقیقت عبادت این است که انسان خود را بنده و مملوک خدا بداند، براى خود مالکیتى قایل نباشد و براى خود اراده مستقلّى در مقابل خدا قایل نباشد، بلکه خود و دارایى خود را از آن خدا بداند؛ بطور کامل تسلیم اراده او باشد، به عبد بودن خود در مقابل پروردگار اعتراف کند و از روى اختیار، بندگى تکوینى خود را در مقابل خدا اظهار بدارد به عبارت دیگر، در برابر خدا اظهار کند که تو خدایى و من بنده توام، تو عزیزى و من ذلیلم، تو مالکى و من مملوکم، تو ربّى و من مربوبم. حقیقت دعا نیز اظهار همین مطلب است که خدایا، من بنده ام، عبودیت شأن من است و تو مالک من هستى.عبادت در واقع اظهار این مطلب است، خواه با توجه قلبى، خواه با اظهار زبانى یا نشان دادن با اعضا و جوارح ؛رکوع و سجود نیز اگر عبادت به حساب مى‌آیند به این دلیل است که بیانگر این حالت قلبى است: اظهار ذلّت در مقابل عظمت بیکران الهى. ذکر زبانى و دعا نیز گویاى این حقیقت است.اصل همه عبادات و روح آنها همین توجّه قلبى است و حرکات و ذکر زبانى جلوه این حقیقت است. دعا نشان دهنده اعتقاد به مالکیت، ربوبیت، عزّت و قدرت الهى در عمل است.کسى که دست خویش را به درگاه الهى دراز، گردن خود را کج و سر خود را خم مى‌نماید، روى به خاک مى‌ساید و اشک از دیدگان سرازیر مى‌کند و با دعاى خود از او حاجت مى‌خواهد، در عمل نهایت شکستگى و تذلّل خود را در برابر عظمت الهى نشان مى‌دهد؛ خود را فقیر، ضعیف، ذلیل و بیچاره و خدا را غنى، قوّى، عزیز و قادر مى‌بیند و با حالت خود این حقیقت را بیان مى‌کند.باید دعا کنیم و فقط از خدا بخواهیم چون همه وجود و داشته هایمان از خدا است و هر چه می خواهیم هم در ید قدرت او است. هر کس هر چه دارد از خدا است و غیر خدا کسی چیزی از خودش ندارد تا ما از او چیزی بخواهیم. گرچه دعا در ظاهر درخواست رفع نیازهاى مادّى و معنوى است، ولى در واقع، اعتراف به بندگى، فقر و عجز انسان است. درست است که معمولاً دعا به شکل تکلّم الفاظ است؛ اما الفاظ از ما فى الضمیر حکایت مى‌کنند و خود از اصالتى برخوردار نمى‌باشند. به عبارت دیگر، دعا امرى است قلبى و زبان فقط از آنچه در دل است حکایت مى‌کند. پس دعا باید از دل و جان انسان برآید. تلفّظ برخى کلمات با زبان، بدون هیچگونه توجّه قلبى، دعا به حساب نمى‌آید. بنابراین، دعا باید با خواست جدّى قلبى همراه باشد. (بر درگاه دوست/ ص 19 و 20). در واقع دعا از آن روی مورد توجه و اهمیت است که عبادت کردن و بندگی دارای اهمیت می باشد. در روایت شریفی از پیامبراکرم صلی الله علیه و آله نقل شده است که: (الدُّعاءُ مُخُّ الْعِبادَةِ - دعا به منزله مغز همه عبادات است. بحار /ج93/ص300/ر37). امیرمؤمنان علی علیه السلام می فرماید: (أَحَبُّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْأَرْضِ الدُّعَاءُ - محبوب ترین کارها در نزد خداوند در روی زمین دعااست . (کافی/ج4/ص213).عامل تقرب به خدا این است که انسان اعمالی انجام دهد که در نزد خداوند محبوبند شخصی که بسیار دعا می کند از این جهت که کاری را انجام می دهد که در نزد خداوند کریم محبوبترین اعمال است او نیز در پیشگاه خدا از محبوب ترین بندگان می گردد و هنگامی که در نزد خدا محبوب گردید لطف و عنایت الهی شامل حال او می گردد و باعث نزدیکی او به خداوند کریم می شود. امام صادق علیه السلام در این رابطه می فرماید : (عَلَیْکُمْ بِالدُّعَاءِ فَإِنَّکُمْ لَا تَقَرَّبُونَ بِمِثْلِهِ - بر شما باد به (ملازمت) دعـاء زیـرا بـه هیچ چیز مانند آن به خدا نزدیک نشوید. (کافی/ج4/ص225).حقیقت دعا توجه به بارگاه معبود است و براى مؤمنان نوعى معراج روحى و معنوى به حساب مى‌آید. دعا فقط تلفّظ پاره اى کلمات و مراعات برخى آداب خاص نیست. حقیقت و روح دعا توجه قلبى انسان به خداوند عالم است و قوّت این توجه به میزان معرفت و محبت انسان به خداوند بستگى دارد. از این رو، باید پیش از دعا و هنگام دعا به صفات خداوند توجّه داشت.مطالب در باب دعا و فلسفه و اهمیّت آن بسیار فراوان می باشد و ما به دلیل رعایت اختصار به همین مقدار اکتفا می کنیم و اگر مایل به دانستن مطالب بیشتری هستید، در مکاتبات بعدی منتظر شما می باشیم.«دعا از منظر روانشناسی»روانشناسان به این حقیقت پی برده اند که نماز (دعا و نیایش) فریاد فطرت طبیعی است و تربیت نسل نمازگزار، یعنی بیدار کردن فطرت ها. خدای متعال در قرآن کریم می فرماید: همانا انسان، حریص آفریده شده است. وقتی شرّی به او رسد، فریاد می کشد و جزع می کند و هرگاه خیر و نعمتی به او رسد، بخل می ورزد مگر نمازگزاران. (معراج آیه 20 – 23).همه انسانها «هلوع» هستند، هلوع یعنی شدت حرص، یعنی حرصشان و آزمندی هایشان پایان ندارد و هنگامی که در برآوردن خواسته ها با موانع و تجارب ناخوشایند مواجه شوند، زود بی قرار می شوند. (نماز زیباترین روح پرستنده، جلال رفیع، تهران: اطلاعات، 1369).اگر این انسان در سایه سار نماز و نیایش تربیت شود و از عذاب قیامت ترسان گردد، آن گا هبه قرب الهی نزدیک می شود و چون احساس نزدیکی به خداوند بکند، آرام می گیرد. این نیاز به خداپرستی و پناه بردن بهم وجودی بی نهایت کامل، امری فطری است، زیرا انسان اگر در موجودی، کمال فوق العاده ای را ببیند به طور فطری در مقابل او خضوع می کند. این احساس، کاملا فطری است و در مراتب بالای آن، خضوع کردن جز در برابر پروردگار و پناه بردن جز به او، آدمی را اشباع نمی کند و شیوه ارضای این نیاز (ابراز محبت به پروردگار)، خضوع و دعا و نیایش است. (معرفت، شماره 75، ص 115).دیل کارنگی روانشناس مشهور آمریکایی می نویسد: (در آمریکا به طور متوسط در هر 35 دقیقه، یک نفر خودکشی و در هر دو دقیقه، یک نفر دیوانه می شود که اگر این مردم از تسکین خاطر و آرامشی که دین و عبادت به آدمی می بخشد نصیبی داشتند، ممکن بود از اغلب این خودکشی ها و بسیاری از دیوانگی ها جلوگیری شود. (آرامش در پرتو نیایش، رحیم کارگر).قرآن بسیار زیبا می فرماید: (کسانی که ایمان آوردند، قلب هایشان با یاد خدا آرام می گیرد. آگاه باشید که تنها یاد خدا، آرام بخش دلهاست. رعد آیه 28)غلبه بر اضطراب: ملاک برتری انسان بر سایر موجودات، اندیشه و تفکر اوست، و در اندیشه او نگرش او به زندگی، مرگ و جاودانگی نهفته است. نگرش مثبت به زندگی، از امتیازات اندیشه های سالم است و نگرش منفی یا منفی گرایی در بخش عمده ای پیامدهای نا به هنجاری را به دنبال خواهد داشت و گاه، انسان را از مسیر صحیح زندگی به بیراهه های گمراهی می کشاند.(از دیدگاه بسیاری از روانشناسان و جامعه شناسان، عبادت و نیایش، موجب نگرش مثبت به زندگی و کاهش ناهنجاری ها می گردد. البته این دست آورد نیکو و شیرین، در سایه عبادت و نیایشی حاصل می شود که با ادراک و توجه و یاد حق، همراه باشد. دعا در بهداشت روانی انسان از منظر صحیفه سجادیه. بهرام درخشان). افراد و گروه هایی از محققان در سراسر جهان، درباره تأثیر ایمان به خدا، مذهب و محیطهای مذهبی و آداب و رسوم دینی در سلامت روانی افراد، بهداشت روانی جامعه و بهبود بخشی از بیماران روانی و مقاوم کردن افراد در برابر حوادث و وقایع دردناک و ایجاد آرامش، به نتایج مثبت و قابل توجهی دست یافته اند. به رغم اختلاف روش ها، محیطها و موضوعات مورد بررسی، تقریبا تمامی این تحقیقات بر این موضوع اتفاق نظر دارند که در محیط های مذهبی و جوامعی که ایمان مذهبی آنها بیشتر است، میزان اختلالهای روانی بخصوص اضطراب و افسردگی به طور محسوسی، کمتر از میزان آنها در محیطها و جوامع غیر مذهبی است و افراد مذهبی به طور کلی، از سلامت روانی بیشتری نسبت به دیگران برخوردار هستند. (بررسی رابطه تقید به نماز و سطح اضطراب دانش آموزان شهرستان قم، علی احمد پناهی، مؤسسه امام خمینی، گروه روانشناسی ص 89).کولکای با بررسی تأثیر ایمان مذهبی، نماز و دعا در کاهش اضطراب، به این نتیجه رسید که 42 درصد افراد نمونه او گزارش داده اند که نماز و نیایش، اضطراب را پایین می آورد. (معرفت ش 75، ص 17).تحقیقاتی که به بررسی تقید به نماز و میزان اضطراب دانش آموزان پرداخته نشان می دهد که هر قدر تقیّد به نماز و دعا بیشتر است، اضطراب دانش آموز، کمتر است. (معرفت ش 75، ص 17).همچنین در تحقیقات دیگری روانشناسان به این نتیجه رسیدند که میزان اضطراب در دانش آموزانی که در مراسم مذهبی و دعا شرکت نمی کنند، بیشتر است. (بررسی نقش دعا در کاهش اضطراب در بین دانش آموزان استان کرمان، سید حسین سید جعفری، مرکز آموزشی خواجه نصیر کرمان).نتیجه:باید توجه داشت که دعا و تضرع به درگاه خداوند، باعث کاهش شدت اضطراب می شود؛ زیرا مؤمن می داند که خداوند فرموده است: (مرا بخوانید اجابت می کنم شما را. غافر آیه 60) و (هنگامی که بندگان من، از تو درباره من سؤال می کنند، بگو من نزدیکم و دعای دعا کننده را، به هنگامی که مرا می خواند، پاسخ می گویم. بقره آیه 186) و به همین دلیل است که دعا و نیایش به درگاه خداوند از شدت اضطراب می کاهد؛ زیرا مؤمن، امیدوار است که خداوند دعایش را مستجاب، مشکلاتش را حل و حاجاتش را برآورده و اندوه و اضطرابش را رفع کند. (قرآن و روانشناسی، محمد عثمان نجاتی، ص 366).کارل گوستاو یونگ، روانشناس بزرگ معاصر می گوید: در طول سی سال گذشته، افراد زیادی از ملیّت های مختلف جهان متمدن، با من مشورت کردند و من صدها تن از بیماران را معالجه و درمان کرده ام، اما از میان بیمارانی که در نیمه دوم عمر خود به سر می بردند (یعنی از 35 سالگی به بعد) حتی یک بیمار را ندیدم که اساسا مشکلش نیاز به یک گرایش دینی در زندگی نباشد. به جرئت می توانم بگویم که تک تک آنها به این دلیل قربانی بیماری روانی شده بودند که آن چیزی را که ادیان موجود در هر زمانی به پیروان خود می دهند، فاقد بودند و فرد فرد آنها تنها وقتی که به دین و آموزه های دینی بازگشته بودند، به طور کامل درمان شدند. (قرآن و روانشناسی، محمد عثمان نجاتی، ص 366).«دعا از منظر روانشناسان»اثرات دعا و راز و نیاز با خداوند به قدری در روح و روان انسان چشمگیر است که این موضوع از دید روانشناسان غربی نیز مخفی نمانده است. مقالات فراوان و کتاب هایی که از این روانشناسان به ما رسیده است خود دلیلی بر این مطلب می باشد.روانشناس معروف دیل کارنگی در مقاله ای در رابطه با این موضوع می نویسد : «امروز جدیدترین علم ها همان چیزهایی را تعلیم می دهد که پیامبران تعلیم می دادند. چرا ؟ به علّت این که پزشکان روحی دریافته اند که دعا و نیایش و نماز و داشتن یک ایمان محکم به دین؛ تشویش، هیجان و ترس را که موجب بیشتر ناخوشی های ماست را برطرف می سازد. ایمان مذهبی به طور قطع عالی ترین وسیلۀ معالجۀ غم و نگرانی است». از نظر ایشان نیایش به معنی پذیرفتن ضعف و سستی نیست و دعا جای عمل را نمی گیرد و شخص را بی نیاز از آن نمی کند بلکه انسان باید تمامی تلاش خود را بکند و شرایط استجابت دعا را فراهم آورد.الکسین کارلمی گوید : «نیایش و تضرع و طلب استعانت گاهی یک حالت کشف و شهود و آرامش درونی و بدور از محسوسات در انسان به وجود می آورد؛ نیایش پرواز از روح به سوی خدا یا حالت پرستش عاشقانه نسبت به جدایی از اوست که معجزۀ حیات را آفریده است، و بالاخره نیایش نمودار کوشش انسان است برای ارتباط با آن وجود نامرئی که آفرینندۀ عقل کل، قدرت مطلق و خیر مطلق است. از نظر کارلمی آرامش ناشی از نیایش موجب شکفتگی و انبساط مغزی و باطنی است و کسی که حقیقتاً معتقد به مذهب است هرگز گرفتار امراض عصبی نخواهد شد.» اگر مذهب حقیقت نداشته باشد زندگی بی معنا و پوچ است و بازیچه ای بیش نخواهد بود.امروزه حتی پزشکان و روانشناسان نیز مبلغین دین شده اند. آنها بیماران را از آن جهت به دین داری تشویق نمی کنند که از آتش جهنــم در آن دنیا رهایی یابند؛ بلکه برای رهایی از آتش جهنم همین دنیا یعنی جهنم زخم معده، آنژین، اختلال عصبی و جنون است که گرویدن به دین را توصیه می نمایند. حتما شما نیز کسانی را سراغ دارید که پس از آنکه تمام معالجات دیگر در آنان مؤثّر واقع نشد به نیروی دعا و عبادت از بیماری رهایی یافته اند. از راه دعا بشر می کوشد نیروی محدود خود را با متوسل شدن به منبع نامحدود تمام نیروها (خداوند) افزایش دهد. هنگامی که ما دعا می خوانیم خود را به قوّه ی محرّکه ی پایان ناپذیری که تمام کائنات را به هم پیوسته است متصل ومربوط می کنیم. ما دعا می کنیم تا قسمتی از آن نیرو به حوائج ما اختصاص داده شود. به خاطر همین استدعا وتمنا نواقص ما مرتفع شده وبا قدرتی بیشتر و حالی بهتر ازجا بر می خیزیم. هر وقت ما با شور و حرارت خداوند را در دعا و نماز مخاطب می سازیم؛ هم روح و هم جسم خود را به وجهی احسن تغییر می دهیم و غیر ممکن است مرد یا زنی برای یک لحظه به دعا بپردازد و نتیجه ی مثبت و مفیدی از آن نگیرد . »( چهل حدیث به نقل ازآئین زندگی ص186).این ارتباط عاشقانه و مستمر با خالق هستی در قالب دعا و عبادات، اثرات سازنده و عمیقی در تهذیب نفس، صفای باطن و بهداشت روانی انسان دارد، چنان چه همه ادیان توحیدی بر راز و نیاز با خداوند تأکید فراوان دارند.در آخر:قرآن کریم و روایات معصومین (ع)، درمان تمام نگرانی ها و اضطراب ها را یاد و ذکر خدا (دعا و نیایش) معرفی می کنند و آرامش را در توجه به خدا عنوان می فرمایند. بر این اساس و نتایج تحقیقات متخصصان، بهترین پناهگاه و امن ترین جایگاه برای غلبه بر اضطراب، روی آوردن به مذهب و دین و در نهایت، دعا و نیایش است.برای اطلاعات بیشتر می توانید به کتب زیر مراجعه نمایید:- قرآن و روانشناسی (دکتر محمد عثمان نجاتی / ترجمه:عباس عرب)- تحلیل روانشناختی نیایش (محمود صادقی جانبهان)- روانشناسی دین از دیدگاه ویلیام جیمز (ترجمه: دکتر مسعود آذربایجانی) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه