توکل بر خداوند متعال و منان يعني چه؟ و چه ارتباطي بين توکل بر پروردگار و وسيله قرار دادن اشخاص هست؟

(توکل) از ماده وکالت به معناي سپردن کارها به ديگري است. راغب در مفردات خود مي نويسد: «التوکيل أن تعتمد علي غيرک و تجعله نائبا عنک؛ وکيل گرفتن يعني اين که بر غير خودت اعتماد و تکيه کني و او را نائب از طرف خودت قرار دهي». انسان وقتي با مشکلات و دشواري ها مواجه مي شود و احساس مي کند که به تنهايي بر حل مشکلات توانا نيست کسي را که توانايي انجام آن را دارد، وکيل خود قرار مي دهد و از اين طريق بر توانايي خويش گسترش مي بخشد. حقيقت وکالت در امور عادي انسان ها همين است و بس؛ از اين جهت هر اندازه وکيل، آگاهي، توانايي، امانتداري، درستکاري، علاقه و دلسوزي، به موکل داشته باشد، ارزش وکالت او بيشتر و فائق آمدن موکل بر مشکلات و سختي ها قطعي تري مي شود. عين اين حقيقت درباره «توکل انسان بر خدا» حکم فرماست. انسان در طول زندگي با مشکلات و سختي ها رو به رو مي شود و با توجه به محدوديت هايي که دارد، به تنهايي براي انجام دادن آن کارها توانا نيست. چنين انساني براي جبران ضعف خود، در عين استفاده از عوامل طبيعي و اسباب مادي، بايد به نيروي غيبي و قدرت بي پايان خدا تکيه و اعتماد کرده، از خداوند استمداد جويد که او را در امور زندگي موفق و پيروز کند. و اين همان توکل بر خداست. ...وَمَن يَتَوَکلْ عَلَي اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ.... هر کسي بر خداوند توکل کند خدا کفايت مهمات و مشکلات او را مي کند. ...وَعَلَي اللّهِ فَلْيَتَوَکلِ الْمُؤْمِنُونَ. مؤمنان بايد بر خداوند توکل کنند. توکل به خدا يکي از مفاهيم بنيادي در اخلاق و معارف اسلامي است که همچون ديگر مفاهيم تعاريف متعددي براي آن ارائه شده است که در عين حال وجوه اشتراک فراواني در تعاريف متعدد از توکل وجود دارد. امّا در اين ميان غباري و همکاران (1376) در نتيجه گيري از کليه تعاريف عنوان شده و با رويکرد روان شناختي، تعريف ديگري از توکل به خداوند ارائه داده اند که در آن توکل به خدا چنين است: "معطوف نمودن توجه از آفريده به آفريدگار يکتا، اعتقاد به تصرف حکيمانه خداوند در امور جهان و اطمينان قلبي به لطف مستمر خداوند در هدايت و راهنمايي بشر،: کليه تغيير و تحولات جهان را به خواست و مشيت او دانستن، ايجاد اطمينان قلبي و آرامش فکري ناشي از اين اعتقاد، و واگذاري أمور زندگي به اراده و لطف خداوند. شخص متوکل، در تمام کارهايش بر خداوند اعتماد نمود، و دل به او مي سپارد و در اثر اين اعتماد و اطمينان قلبي، در دل فرد متوکل، آرامش ايجاد مي شود که در اثر حوادث زندگي دچار تزلزل و شک و ترديد نمي گردد". و امّا پاسخ به قسمت دوم سؤال شما: توکل در نظام اعتقادي اسلام بر توحيد افعالي مبتني است. يعني اعتقاد به اين که در مجموع جهان فقط يک موجود مؤثر مستقل به نام خدا وجود دارد و تأثير علل و اسباب ديگر به او بر مي گردد و همه اين علل و اسباب به فرمان او کار و طبق اراده و خواست او انجام وظيفه مي کنند. بر اساس ديدگاه اسلام درست است که آفتاب نور و حرارت مي دهد و ماه مي درخشد و آتش مي سوزاند ولي اين پديده ها هر چه دارند، از منشأ اول و علت نخستين يعني خداست. بنابراين متوکل، مؤثر حقيقي را در هر موقعيتي، خدا مي داند و توکل بنابر اين رويکرد عبارت است از: اعتقاد به اين که روزي دهنده فقط خداست، ياري و خذلان به دست اوست، جز او هيچ کس در سود و زيان و بخشش و حرمان انسان نقشي ندارد، قطع طمع و نا اميدي از مردم فقط از خدا ترسيدن، بازگشت همه کارها را به سوي خدا دانستن، اعتقاد به اين که خداوند او را کفايت مي کند و فقط از او ياري خواستن هست. و نکته اساسي درباره «توکل به خدا» آن است که اين عالم، عالم اسباب به شمار مي رود و انسان براي ادامه زندگي خود چاره اي ندارد جز اين که با توسل به اسباب و علل مادي و در ارتباط با مردم و اشخاص، کارهاي خود را انجام دهد. اما بينش «توکل مدارانه» مي گويد: انسان در عين اين که بايد در زندگي خود دنبال وسيله و سبب برود، مسبب الاسباب را نبايد فراموش کند، بلکه بايد وسايل و اسباب را پرتوي از ذات الهي و اراده او بداند نه اين که مخلوق را قادر و خالق را مقهور و مغلوب به شمار آورد. لازم است انسان در هر کار بزرگ و کوچک همه مقدمات و اسباب آن از قبيل: مطالعه، مشورت، آينده نگري در نتايج آن عمل و فراهم کردن ابزار را در نظر بگيرد و در عين رعايت اسباب و علل، توجه داشته باشد که سر رشته تدبير به دست خداست. لذا سبب قرار دادن اشخاص با توجه به مطالب بيان شده اشکال ندارد. و هيچ منافاتي بين وسيله قرار دادن اشخاص و توکل بر خداوند متعال نيست. چرا که خود خداوند متعال خواسته است که امور از مجاري طبيعي خود انجام گيرد که يکي از مجاري، ارتباط با ديگران و از طريق آنان نيازهاي خود را بر طرف نمودن مي باشد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه