منتخبی از روایات در مورد اینکه علم قرآن همه اش در نزد اهل بیت علیهم السلام است.

منتخبی از روایات در مورد اینکه علم قرآن همه اش در نزد اهل بیت علیهم السلام است.کافی به اِسنادش از سلیم بن قیس هلالی آورده است که گفت شنیدم امیر المومنین علیه السلام می گفت و کلام حضرت را بیان داشت تا آنجا که فرمود: بر رسول خدا (ص) هیچ آیه قرآنى نازل نمى شد جز اینکه برایم مى خواند و دیکته مى کرد و به خط خود مى نوشتم و تأویل و تفسیر و ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه و خاص و عام آن را به من مى آموخت، و از خدا خواست که به من فهم و نیروى حفظ عطا کند، پس از آن هنگام که این دعا را در حق من نمود، من هیچ آیه اى از قرآن یا علمى را که به من املاء می کرد و می نوشتم، فراموش نکردم. و هیچ علمى از آنچه خدایش تعلیم نموده بود در باره حلال و حرام و امر و نهى که بود یا مى باشد باقی نماند مگر اینکه به من تعلیم فرمود و هیچ کتاب نازل بر یکى از پیغمبران پیش از خود در باره طاعت و معصیت نماند مگر اینکه به من آموخت، و من همه را حفظ کردم و یک حرفش را از یادم نرفت، سپس دستش را بر سینه من نهاد و از خدا خواست که دلم را پر از علم و فهم و حکمت و نور نماید، پس من گفتم: اى پیغمبر خدا، پدر و مادرم به فدایت، از آن وقت که آن دعا را در باره من کردى چیزى فراموش نکرده ام و آنچه هم ننوشته ام از من فوت نشده است، آیا پس از این بیم فراموشى برایم دارى؟ فرمود: نه، من از فراموشى و نادانى نسبت به تو بیمى ندارم.[1]این روایت را عیاشی در تفسیرش و صدوق در اکمال الدین نیز با تفاوت اندکی در الفاظ آورده اند.و صدوق در پایان آن اضافه دارد که : و همانا پروردگارم به من خبر داده است که این دعا را برای من در حق تو و شریکانت که پس از تو می آیند استجابت نموده است. پس گفتم : یا رسول الله چه کسانی شریکان من بعد از من هستند؟ فرمود: کسانی که خدا آنها را قرین خود و من قرار داده و فرموده است : اطاعت نمایید از خدا و رسول و اولی الامر از خودتان. پس گفتم : آنها کیانند؟ گفت : اوصیای من تا آن هنگام در حوض بر من وارد شوند همه آنها هدایت کنندگان و هدایت شدگان هستند و هر که آنها را واکذارد بدانها زیانی نمی رسد. آنها با قرآنند و قرآن با آنهاست از آنها جدا نمی شود و از او جدا نمی شوند. به وسیله آنها امت من یاری می شوند و به واسطه آنها باران می باردو به واسطه آنها بلا از امت من دفع می شودو به واسطه آنها دعایشان مستجاب می گردد. پس گفتم یا رسول الله آنها را برایم نام ببر. پس گفت : این پسرم و دستش را بر سر حسن گذاشت سپس این پسرم و دستش را بر سر حسین گذاشت سپس پسری از او که به او علی گفته می شود و در زمان حیات تو متولد می شود پس از طرف من به او سلام کن سپس بقیه دوازده نفر از فرزندان محمد (صلی الله علیه و آله) پس گفتم : پدر و مادرم به فدایت آنها را برایم نام ببر پس آنها را یک به یک برایم نام برد پس امیرالمومنین خطاب به من فرمود- به خدا سوگند اى اخا بنی هلال- در بین ایشان مهدىّ امت محمد است که زمین را از عدل و داد آکنده سازد همچنان که از ظلم و جور پر شده باشد،و به خدا سوگند من کسانى را که در میان رکن و مقام با او بیعت کنند مى شناسم و اسامى پدران و قبائلشان را نیز مى دانم.[2]و کافی به اسنادش از امام باقر علیه السلام نقل نموده است که فرمود: هیچ کس از مردم ادعا نکرد که تمام قرآن را چنان که نازل شده، جمع کرده است، مگر دروغگو و کسى آن را چنان که خدا فرستاده، جمع و نگهدارى نکرده است مگر على بن ابى طالب و امامان پس از وى علیهم السلام.[3] و باز به اسنادش از آن حضرت نقل نموده که فرمود: جز اوصیاء پیغمبر کسى را نرسد که ادعا کند تمام قرآن از ظاهر و باطنش نزد اوست.[4] و به اسنادش از در تفسیر قول خداى عز و جل: «بلکه آن آیاتى است روشن، در سینه کسانى که علم به آنها داده شده» فرمود: آنها ائمه علیهم السلام هستند.[5]و به اسنادش از امام صادق علیه السّلام نقل نموده است که میفرمود: من زاده رسول اللَّه صلى اللَّه علیه و آله هستم و من عالم بر کتاب خدای تعالی هستم درآنست آغاز خلقت و آنچه تا روز قیامت رخ دهد و خبر آسمان و زمین و خبر بهشت و دوزخ و خبر گذشته و آینده، تمام اینها را میدانم چنان که بکف دست خود مینگرم، همانا خدا میفرماید: در قرآنست بیان آشکار هر چیز.[6]می گویم : ولادت مورد اشاره در این روایت (که حضرت می فرمایند من زاده رسول الله هستم) شامل می شود ولادت جسمانی و روحانی را، چه علم حضرت به رسول الله باز می گردد همانگونه که نسبش بدان حضرت باز می گرددو او وارث علم پیامبر است همانگونه که وارث مالش است، و به خاطر این فرمود و من کتاب خداوند متعال را می دانم و در آن چه و چه است یعنی و من عالم به تمامی آن هستمو به اسنادش از آن حضرت نقل می نماید که : کتاب خدا در آن اخبار گذشتگان، سرنوشت آیندگان، و فیصله دهنده اختلاف های شماست، و ما از آن باخبریم.[7]و به اسنادش از آن حضرت نقل می نماید که : ما راسخان در علم هستیم و ما به تاویل قرآن عالمیم.[8]و در تفسیر عیاشی از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمود : ما اهل بیت از همگان ممتاز هستیم به اینکه پیوسته خدا در بین ما کسی را مبعوث می کند که کتابش را از اول تا آخر می داند. و در نزد ما از حلال الهی و حرام آن چیزهایی است که ما توان کتمان آنها را داریم ولی نمی توانیم برای دیگری نقل کنیم .[9]و در روایتی از علومی که به ما عطا شده تفسیر قرآن و احکام آن است اگر چنانچه کسی که گنجایش داشته باشد یا شخص مورد اطمینانی را می یافتیم قطعا می گفتیم و خدا یاری کننده است.و نیز در تفسیر عیاشی از آن حضرت نقل می نماید که : همانا خدا ولایت ما اهل بیت را قطب قرآن و قطب همه کتابهاى آسمانى قرار داده است؛ محکمات قرآن برگرد آن مى گردد، و بدان، کتابها ارزش یافته اند و ایمان از آن آشکار می گردد. و رسول الله صلی الله علیه و آله امر نمود که به قرآن و آل محمد علیهم السلام اقتدا شود.[10]و آن هنگامی است که در آخر خطبه ای که ایراد نمود فرمود: من در میان شما دو امانت گرانبها و سنگین (ثقلین) باقی می گذارم اما امانت بزرگتر کتاب پروردگارم است. اما امانت کوچکتر عترت من اهل بیتم هستند پس در حفظ این دو امانت من بکوشید که گمراه نشوید مادامی که بدانها تمسک بجویید.کافی به اسنادش از زید شحام آورده که: قتادة بن دعامه [یکى از مفسران بزرگ اهل سنّت ] خدمت امام باقر علیه السّلام شرفیاب شد. حضرت به او فرمود: اى قتاده! تو فقیه اهل بصره هستى؟ عرض کرد: این گونه مى پندارند. امام باقر علیه السّلام فرمود: به من خبر رسیده تو قرآن تفسیر مى کنى؟ قتاده گفت: آرى. امام باقر علیه السّلام فرمود: از روى علم و آگاهى تفسیر مى کنى.یا از روى نادانى؟ قتاده عرض کرد: خیر، شاید از روى دانایى. امام باقر علیه السّلام فرمود: اگر از سر آگاهى تفسیر مى کنى پس تو براى خود کسى هستى و من از تو پرسشى مى کنم. قتاده گفت: بپرسید. امام علیه السّلام فرمود: به من بگو منظور از این آیه سوره سبأ: ... وَ قَدَّرْنا فِیهَا السَّیْرَ سِیرُوا فِیها لَیالِیَ وَ أَیَّاماً آمِنِینَ[11] چیست؟ قتاده گفت: این آیه در باره کسى است که از خانه خود به قصد زیارت خانه کعبه خارج شود و با خود توشه و مرکب حلال بردارد و کرایه اش را از مال حلال بپردازد، این همان کسى است که در امان و آسایش است تا بازگشت به خانه خویش.امام باقر علیه السّلام فرمود: اى قتاده! تو را بخدا سوگند مى دهم آیا این را هم مى دانى که چه بسا مردى با توشه و مرکب و کرایه حلال از خانه خویش به قصد زیارت خانه خدا خارج شود و به راهزن گرفتار آید آن گونه که هزینه راه او را بربایند و چنان او را بزنند که به هلاکت رسد؟ قتاده پاسخ داد: بخدا سوگند آرى. امام علیه السّلام فرمود: واى بر تو اى قتاده، اگر قرآن را از پیش خود تفسیر کنى که در این صورت هم خود هلاک گشته اى و هم دیگران را به هلاکت کشانده اى، و اگر این تفسیر را از مردم گرفته اى باز هم خود به هلاکت رسیده اى وایشان را هم به هلاکت رسانده اى، واى بر تو اى قتاده، این آیه در حق کسى است که با توشه و مرکب و کرایه حلال به قصد زیارت کعبه برون آید و به حق ما آشنا باشد و در دل، عشق ما را داشته باشد چنان که خداوند مى فرماید: ... فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ ...[12] و مقصود ابراهیم علیه السّلام زیارت کعبه نبود و گر نه مى گفت: «الیه». پس بخدا سوگند ماییم مقصود از دعاى ابراهیم علیه السّلام که هر که در دل هواى ما کند حج او پذیرفته است و الّا خیر. اى قتاده! هر کس چنین باشد در روز رستاخیز از عذاب دوزخ ایمن باشد. قتاده گفت: از همین رو من هم آیه را این چنین تفسیر نمى کنم. امام علیه السّلام فرمود: واى بر تو اى قتاده، همانا قرآن را آن کسى فهمد که به او خطاب شده.[13]گویم : اینگونه این حدیث را در نسخه های کافی یافتیم و به نظر میرسد که چیزی از آن افتاده باشد چرا که آنچه قتاده گفته ارتباطی با قول خداوند «سیرو فیها لیالی و ایاما آمنین» ندارد. برای اینکه در آیه ذکر نشده این کجای زمین است . بلکه سخن قتاده با آیه «و من دخله کان آمنا »[14] ارتباط دارد و همچنین در آنچه امام علی علیه السلام فرموده و در روایت امام صادق علیه السلام که در آن از ابو حنیفه در مورد تفسیر این دو آیه سوال نموده اند، دلالت بر این افتادگی وجود دارد. و آن روایتی است که در علل الشرایع نقل کرده که حضرتش به ابو حنیفه فرمود : تو فقیه اهل عراق هستی؟ گفت : بله فرمود: چگونه به آنها فتوا می دهی؟ گفت: به کتاب خدا و سنت پیامبرش. فرمود : ای ابوحنیفه کتاب خدا را آنگونه که حق شناخت آن است می شناسی؟ گفت : بله فرمود: ای ابوحنیفه! داشتن علم بزرگی را ادعا نمودی؟ وای بر تو! خدا این علم را به جز در نزد اهل کتابی که بر آنها نازل نموده قرار نداده؟ وای بر تو و آن جز در نزد افراد خاصی از ذریه پیامبر ما نیست و من تو را نمی بینم که از کتاب خدا حرفی بدانی! و اگر اینگون هست که میگویی و حال اینکه چنان که می گویی نیستی پس به من خبر بده از سخن خدا : «سِیرُوا فِیها لَیالِیَ وَ أَیَّاماً آمِنِینَ»، آن کجای زمین است؟ گفت من آن را مابین مکه و مدینه می دانم. پس ابوعبدالله به اصحابش روکرد و فرمود: شما ها می دانید که مر دم مابین مدینه و مکه مورد دستبرد قرار می گیرند و اموالشان گرفته می شود و بر جانهای خود ایمن نیستند و کشته می شوند. گفتند : بله چنین است پس ابو حنیفه ساکت شد. پس فرمود : ای ابو حنیفه! درباره قول خداوند متعال (وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً) بگو آن کجاست؟ گفت: کعبه. فرمود: آیا قائلی که حجاج بن یوسف وقتی منجنیق بر سر ابن زبیر در کعبه قرار داد و او در آنجا به قتل رساند در آن ایمن بود! پس ساکت شد. و تفسیر این دو آیه در محلش خواهد آمد ان شاء الله. پی نوشت:[1] .کافی ، کتاب العلم، باب اختلاف الحدیث، حدیث1[2] . کمال الدین و تمام النعمة، ج 1، باب 24 : ما روی عن النبی صلی الله علیه و آله فی النص على القائم علیه السلام، حدیث 37[3] . کافی، کتاب العلم، باب أنه لم یجمع القرآن کله إلا الأئمة علیهم السلام و أنهم یعلمون علمه کله ، حدیث1[4]. کافی، کتاب العلم، باب أنه لم یجمع القرآن کله إلا الأئمة علیهم السلام و أنهم یعلمون علمه کله ، حدیث2[5] . کافی، کتاب العلم، باب أن الأئمة قد أوتوا العلم و أثبت فی صدورهم، حدیث2[6] . کافی، ج 1، کتاب العلم، باب الرد إلى الکتاب و السنة ، حدیث8[7] . کافی، ج 1، کتاب العلم، باب الرد إلى الکتاب و السنة ، حدیث9[8] . کافی، ج 1، کتاب العلم، باب ان الراسخین فی العلم هم الائمه ، حدیث1[9] . تفسیر عیاشی، مقدمه، باب "علم الائمه بالتاویل"، حدیث8[10] . تفسیر عیاشی، مقدمه، باب "فی فضل القرآن"، حدیث9[11] . و معیّن کردیم در آن [ منزلگاهها] براى سیر، و در آن جا شبها و روزها به آسودگى و ایمنى راه سپارید (سبأ/ 18)[12] . و قلوب مردم را چنان کن که بدانها عشق بورزند»(ابراهیم/37)[13] . کافی، ج 8، روضه،باب حدیث الفقهاء و العلماء، نقل ترجمه از بهشت کافى(ترجمه روضه کافى)، رسولی محلاتی، ص362[14] . و کسى که در آن (خانه خدا) داخل شود ایمن است (آل عمران/97)ترجمه : گروه پژوهشی موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت علیهم السلاممنبع : تفسیر صافی، فیض کاشانی، مقدمه دوم .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه