نظر علما در سال 1279 شمسي در باب ورود سينما به ايران چه بود؟ اگر کتابي در اين زمينه است، معرفي شود؟

مظفر الدين شاه قاجار در بيست و چهارم فروردين سال 1279 هجري شمسي از تهران به قصد اروپا حرکت کرد. او پس از سياحت مفصّل در اغلب کشورهاي اروپايي، در اوايل تابستان به چشمه هاي معدني شهر معروف «کنترکس ويل» فرانسه رفت، مشغول معالجه شد و در همين ايام بود که سينما را شناخت. اين حادثه پنج سال پس از رواج اختراع سينما توسط برادران لومير در پاريس رخ داده است. مظفر الدين شاه از اين پديده سحرانگيز خوشش مي آيد و دستور خريد دستگاه و تجهيزات مربوط به آن را به کارگزاران خود مي دهد. کوشش مظفر الدين شاه براي يافتن سرگرمي ها و اسباب تفنّن تازه که ناشي از روحيه تنوّع طلبانه شاهان قاجاريه بوده است، زمينه ساز ورود سينما به ايران مي شود. ميرزا ابراهيم خان عکاسباشي ابراهيم خان در سفر نخست مظفر الدين شاه به اروپا در سال 1279 هجري شمسي همراه او بود و در خريد دستگاه و تجهيزات سينمايي نقش زيادي داشت و نخستين فيلم بردار ايراني محسوب مي شود. در واقع سينما در ابتداي ورودش به ايران به خدمت طبقه حاکم در مي آيد و تنها درباريان قاجار و اشراف از سينما استفاده مي کردند و در جشن هاي عروسي، ختنه سوران و مراسم شاد ديگر با آپاراتهاي ابتدايي، فيلم هايي را که از راه روسيه به ايران مي آوردند، نمايش مي دادند. بدين ترتيب سينما در نخستين سال هاي ورود به ايران، از آنجا که دامنه نفوذش در ميان درباريان محدود مي ماند، از قضاوت افکار عمومي و واکنش هاي احتمالي مصون مي ماند. ميرزا ابراهيم خان صحاف باشي نخستين گام براي عمومي شدن سينما به وسيله فردي به نام ميرزا ابراهيم خان صحاف باشي برداشته شد، در سال 1283ش، اوّلين سالن سينما، البته اگر بشود نام سالن بر آن گذاشت ـ در خيابان چراغ گاز تهران به وسيله صحاف باشي باز شد. در اين سالن فيلم هاي کمدي کوتاه را که در نهايت از ده دقيقه تجاوز نمي کرد، پشت سر هم نشان مي دادند و قبل از ورودي سالن، دالاني وجود داشت که در آن يک دستگاه «کنيه تو سکوپ» گذاشته بودند. عمر سينماي ميرزا ابراهيم خان صحاف باشي، تنها يک ماه رمضان (1322هجري قمري) بود. دو روايت براي تعطيلي زودرس سينماي صحاف باشي در دست است: روايت نخست، حاکي از آن است که با بدگويي گروهي از مردم که تأسيس سالن سينما را در خيابان چراغ گاز، بي ديني مي دانستند، آيت الله شيخ فضل الله نوري به تحريم سينما مي پردازد و صحاف باشي به ناچار سينمايش را تعطيل مي کند. روايت دوّم اين است که چون صحاف باشي از مبارزان مشروطه خواه بود، به لحاظ درگيري هايي که با دربار داشت، با بدگويي هايي که از سينما شد، بهانه اي به دست درباريان افتاد تا سينمايش را به تعطيلي بکشانند. بنابراين، با توّجه به اينکه حدود چهار سال (از 1279 تا 1283) سينما در ايران مختص دربار قاجار بود و دامنه نفوذش در ميان درباريان محدود مي ماند، لذا به طور طبيعي و قهري از قضاوت افکار عمومي و واکنش هاي احتمالي مصون ماند. وقتي که سينما در سال 1283 عمومي شد و حدود يک ماه فعّاليت کرد، از نحوه برخورد با آن، دو گزارش متفاوت در دست است که يکي از آنها دال بر اين است که حاکمان دربار، سينماي صحاف باشي را تعطيل کردند. گزارشي ديگر حاکي از تحريم سينما توسط آيت الله شيخ فضل الله نوري است. استدلال آيت الله شيخ فضل الله نوري اين بود که در سينما زنان بي حجاب را نمايش مي دهند و لذا آن را تحريم کرد امّا وقتي که ايشان دو سه پرده از فيلم هاي آن را ديد، تحريم را لغو کرد. نتيجه گيري: اگر فرض را بر اين بگذاريم که آيت الله شيخ فضل الله نوري سينما را تحريم کرده است، ايشان با اصل سينما مخالف نبود، بلکه با اين مخالف بود که سينما وسيله اي براي ترويج بي بند و باري و فساد اخلاقي شود. در طول تاريخ سينماي ايران تا پيروزي انقلاب، هر زمان که (به خصوص در زمان پهلوي اول و دوم) سينما مروّج فساد و فحشاء شده است، به طور طبيعي، علما و نويسندگان متعهد و مردم متدين با آن به شدت مخالفت کرده اند. بيشتر مخالفت ها با پديده سينما ( به خصوص در زمان سلسله پهلوي) با توجّه به بافت سنّتي جامعه ايراني و باورهاي ريشه دار سنّتي و مذهبي، از نظر اخلاق عمومي مي پذيرفت. چرا که فيلم هاي سينمايي که در سينماها به نمايش در مي آمدند، نمايشگر روابط و شکلي از زندگي بودند که هيچ تناسبي با شئون اخلاقي و اجتماعي جامعه ايراني نداشتند و منافي اخلاقيات مرسوم و هنجارهاي مورد قبول بودند و مروّج اخلاق و شيوه هاي زندگي غربي بودند. لذا با توجه به چنين سابقه بد سينماي قبل از انقلاب، هيچ چشم انداز روشني براي فعاليت سينما در بعد از انقلاب وجود نداشت، امّا امام خميني در بدو ورود به ايران در بهشت زهرا نظر اسلام را در مورد سينما بيان داشت و خط مشي فعاليت سينمايي صحيح را بيان فرمود: «ما با سينما مخالف نيستيم، ما با فحشا مخالفيم». .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه