با عرض سلام و خسته نباشیدمیخواستم بدانم خداوند متعال در قرآن کریم راجع به قسم خوردن چه فرمودندمرجع تقلید بنده آیت الله هاشمی شاهرودی هستند ولی متاسفانه اسمشون در لیست اسمی مراجع نبودبا تشکر

درجواب سوال کننده گرامی باید عرض کرد: خداوندمتعال درآیاتى از قرآن مجید که عمده آن، آیه شریفه 224 سوره بقره مى باشد. درباره قسم یاد کردن می فرماید : «وَلَا تَجْعَلُوا اللَّهَ عُرْضَةً لِایْمَانِکُمْ أَنْ تَبَرُّوا وَتَتَّقُوا وَتُصْلِحُوا بَیْنَ النَّاسِ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ»؛ خدا را در معرض سوگندهاى خود قرار ندهید؛ و براى اینکه نیکى کنید، و تقوا پیشه سازید، و در میان مردم اصلاح کنید (سوگند یاد ننمایید). و خداوند شنوا و داناست». آیه مذکور مردم را از قسم خوردن، حتّى در کارهاى خوب نهى کرده، و به آنها سفارش مى کند قسم را ترک کنند. در شأن نزول این آیه شریفه آمده است که دختر عبداللَّه بن رواحه، از اصحاب و یاران پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله، با همسرش اختلاف داشت. عبداللَّه بارها در مورد اختلاف آنها وساطت کرده بود، ولى این بار حوصله اش سر رفت و قسم خورد که دیگر کارى به کار آنها نخواهد داشت. خداوند متعال در ادامه این بحث، در آیه 225 سوره بقره به دو نوع سوگند و قسم اشاره مى کند:   « «لَا یُؤَاخِذُکُمُ اللَّهُ بِاللَّغْوِ فِى أَیْمَانِکُمْ وَلَکِنْ یُؤَاخِذُکُمْ بِمَا کَسَبَتْ قُلُوبُکُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ حَلِیمٌ»؛ خداوند شما را به خاطر سوگندهایى که بدون توجّه یاد مى کنید مؤاخذه نخواهد کرد، امّا به آنچه دلهاى شما کسب کرده (و سوگندهایى که از روى اراده و اختیار یاد مى کنید،) مؤاخذه مى کند و خداوند آمرزنده و بردبار است». نوع اوّل، سوگند لغو نامیده مى شود. منظور از قسم لغو، آن است که انسان در حالتى غیر عادى، که حال خودش را نمى فهمد قسم یاد کند. چنین قسمى اعتبارى ندارد، و طبق آیه شریفه نباید به آن اعتنا کرد. نوع دوم، سوگندى است که در حال عادى، و از روى اراده و اختیار بجا آورده مى شود. چنین قسمى معتبر، و عمل بر طبق آن لازم، و تخلّف از آن حرام است؛ مشروط بر اینکه آنچه براى آن قسم خورده شده، کار حرامى نباشد. مثل اینکه در حال عادى و با علم و اختیار قسم مى خورد که دیگر به خانه برادرش نرود، چنین قسمى اعتبار ندارد. زیرا هر چند از روى علم و اختیار و در حالت عادى بوده، ولى چون براى کار حرامى است عمل به آن واجب نیست. چرا که صله رحم واجب است، و نمى توان با قسم و نذر و مانند آن، واجب الهى را ترک کرد.                        امّا اگر سوگند در حال عادى و همراه با اختیار و اراده باشد، و آنچه براى آن قسم مى خورد نیز کار بدى نباشد، باید مطابق آن عمل کند. مثل اینکه قسم مى خورد هر هفته به نماز جمعه برود، یا ماهى یکى دو بار به زیارت فلان امامزاده مشرّف شود، یا نمازهایش را به جماعت بخواند. سوگندهاى دروغ و مجازات شدید آن: به دو نمونه از سوگندهاى دروغ و پیامدهاى آن در قرآن مجید اکتفا مى کنیم: اوّل: خداوند متعال در آیه 77 سوره آل عمران، آن دسته از یهودیان معاصر پیامبر صلى الله علیه و آله که از پذیرش اسلام استنکاف ورزیده، و اصرار بر لجاجت و کارشکنى داشتند را چنین توصیف مى کند:   « «إِنَّ الَّذِینَ یَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَأَیْمَانِهِمْ ثَمَناً قَلِیلًا أُوْلَئِکَ لَاخَلَاقَ لَهُمْ فِى الْآخِرَةِ وَلَا یُکَلِّمُهُمُ اللَّهُ وَلَا یَنْظُرُ إِلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَلَا یُزَکِّیهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ»؛ کسانى که پیمان الهى و سوگندهاى خود (به نام مقدّس او) را به بهاى ناچیزى مى فروشند، آنها بهره اى در آخرت نخواهند داشت؛ و خداوند با آنها سخن نمى گوید، و به آنان در قیامت نمى نگرد، و آنها را (از گناه) پاک نمى سازد، و عذاب دردناکى براى آنهاست». مجازاتهاى سخت و دردناکى که براى این دسته از یهودیان، بخاطر عمل نکردن به سوگندهایشان ذکر شده، قابل تأمّل است. 1. هیچ بهره اى از رحمت خدا و بهشت برین، و همنشینى با بزرگان و اولیاءاللَّه ندارند. (لا خلاق لهم فى الآخرة) 2. خداوند در روز قیامت با آنها سخن نخواهد گفت. «لا یکلمهم اللَّه» از این آیه شریفه استفاده مى شود که خداوند در سراى آخرت با مؤمنان و افراد صالح العمل سخن مى گوید. و بسى افتخار است که خداوند متعال بندگان شایسته خویش را در آن جهان مخاطب قرار دهد، و همان گونه که با پیامبرانش در دنیا سخن مى گفته، با آنها سخن بگوید.البتّه معناى این جمله آن نیست که خداوند همچون بشر جسم است، و همانند وى زبان و چشم و گوش و دیگر اعضا دارد، بلکه سخن گفتن پروردگار به معناى ایجاد امواج صوتى است. 3. علاوه بر اینکه با سوگندشکنان سخن نمى گوید، به آنها نگاه هم نکرده، و نظر لطفش را شامل حال آنها نمى نماید. «و لا ینظر الیهم». 4. چهارمین مجازات چنین اشخاصى این است که آلودگیهاى آنها را از بین نمى برد، و از گناه پاکشان نمى سازد. «و لا یزکیهم». 5. و در نهایت عذابى سخت و دردناک درانتظار آنهاست. «و لهم عذاب الیم». دوم: از جمله کسانى که به شهادت قرآن مجید قسم دروغ یاد مى کنند منافقین هستند. خداوند متعال در مورد این صفت آنان مى فرماید:«اتَّخَذُوا أَیْمَانَهُمْ جُنَّةً فَصَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ إِنَّهُمْ سَاءَ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ»؛ آنها سوگندهایشان را سپر ساخته اند تا مردم را از راه خدا باز دارند، و کارهاى بسیار بدى انجام مى دهند». خداوند متعال منافقین را، که در پناه قسم هاى دروغ، خویش را مسلمان جلوه داده، و به اغوا و فریب مسلمین مى پرداختند، شدیداً سرزنش کرده، و آیه چهارم همین سوره در تعبیر کم نظیرى مى فرماید:«قَاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّى یُؤْفَکُونَ»؛ خداوند آنها را بکشد، چگونه از حق منحرف مى شوند .                         جالب اینکه تعبیر مذکور در سراسر قرآن فقط دوبار به کار رفته است؛ یکبار در مورد منافقین دو چهره، که با قسم هاى دروغ مردم را از راه خداوند منحرف مى کنند، و بار دیگر در سوره توبه در مورد مشرکان از یهود. همین دو آیه براى ارائه تصویرى روشن از زشتى قسم دروغ و مجازاتهاى شدید آن در قرآن مجید کافى است. روایات متعدّدى هم از پیشوایان دینى در این زمینه وجود دارد که به چند نمونه آن قناعت مى شود: 1. امام صادق علیه السلام خطاب به یکى از یارانش به نام سدیر مى فرماید:   «یا سُدَیْرُ مَنْ حَلَفَ بِاللَّهِ کاذِباً کَفَرَ، وَ مَنْ حَلَفَ بِاللَّهِ صادِقاً اثِمَ؛ اى سدیر.هر کس به نام خدا قسم دروغ یاد کند مرتکب گناه بزرگى شده، و اگر قسم راست بخورد کار مکروهى بجا آورده است. منظور از کفر در روایت مذکور خروج از دین نیست، بلکه منظور گناه بزرگ و کبیره است. بنابراین، قسم دروغ از گناهان کبیره است. همان گونه که منظور از «إثم» در این حدیث، گناه و معصیت نیست، بلکه کراهت شدید است. نتیجه اینکه قسم دروغ گناه کبیره است؛ و قسم راست کراهت شدید دارد. 2. در روایت دیگرى از امام صادق علیه السلام مى خوانیم که: روزى عدّه اى از یاران خاصّ حضرت عیسى بن مریم علیهما السلام خدمت آن حضرت رسیده، و عرض کردند: اى تعلیم دهنده خوبیها، ما را ارشاد کن. حضرت در پاسخ به تقاضاى آنان فرمود: «انَّ مُوسى نَبِىَّ اللَّهِ امَرَکُمْ انْ لا تَحْلِفُوا بِاللَّهِ کاذِبینَ وَ أنَا آمُرُکُمْ انْ لا تَحْلِفُوا بِاللَّهِ کاذِبینَ وَ لا صادِقینَ؛ پیامبر خدا حضرت موسى علیه السلام به شما دستور داد که قسم دروغ نخورید، ولى من از شما مى خواهم که به نام خدا قسم یاد نکنید؛ نه قسم دروغ، و نه راست». نتیجه اینکه آیات قرآن و روایات معصومان به شدّت قسم دروغ را تقبیح نموده، بلکه قسم راست را نیز مکروه شمرده است. برای آشنائی بیشترمی توانید سوگندهاى پر بار قرآن، آیت الله مکارم شیرازی مراجعه نمائید.   .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه