چرا نصف خمس سهم سادات است مگر دیگران ادم نیستند از ۱۴۰۰میلیون مسلمان چقدر سید هستند که نصف خمس مال ان هاست این عدالت است؟

درپاسخ این سوال مطالبی را عنوان می داریم :الف) جهت گیری احکام اسلامهمان گونه که می دانید، اسلام تمام افراد بشر را از یک پدر و مادر مى داند و هیچ امتیازى براى رنگ، ثروت، مقام، قبیله، نژاد و... قائل نمى شود. اسلام تنها امتیاز را تقوا مى شمرد و گرامى ترین مردمان را، پرهیزگارترین آنان مى داند(حجرات (49)، آیه 4)اسلام، مردم را مانند دانه هاى شانه با هم برابر مى داند؛ چنان که پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله فرمود: «الناس کلهم سواء کاسنان المشط»؛ «مردم مانند دانه هاى شانه برابرند».صدوق، من لایحضره الفقیه، (قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1413 ه. ق)، ج 4، ص 379. در نگاه اسلام، نابودى ملت ها و اقوام مختلف، ناشى از حس برتری جوی و عدم مساوات آنان در برابر قانون حق و اجرا نشدن آن در سطح جامعه است وبرای تامین عدالت اجتماعی ، حفظ کرامت بشر،زدودن حس برتری جوی وتفوق طلبی؛ احکام وآموزه های رادر نظر گرفته است.خمس و زکات از واجبات اسلامیاند و مانند تمام احکام دین مقدّس اسلام براساس مصالح و مفاسد استوار شده و ضامن سعادت بشرند و برای از بین بردن اختلافات طبقاتی، حس برتری جویی ویا حداقل کاهش آن، وضع شده است تا مسلمانان با مراعات آن ها از تهیدستان و بینوایان دستگیری کنند تا در سایه آن تهیدستان با کمک دیگران از حدّاقل زندگانی برخودار شوند. عمل به این دو فریضه بزرگ مالی در این مسئله نقش چشم گیری دارد.بنا براین، خمس و زکات از مالیات های اسلامی هستند که به منظور رفع مشکلات مالی امت اسلامی و توزیع عادلانه ثروت و تقویت بنیة‌ مالی حکومت اسلامی وضع شده است. قانون خمس هیچ گونه امتیاز طبقاتی برای سادات ایجاد نمی کند و از نظر جنبه های مادی هیچ گونه تفاوتی با زکات که برای سایر فقرا است ندارد، در حقیقت دو صندوق وجود دارد: صندوق خمس و صندوق زکات هر کدام از نیازمندان تنها حق دارند از یکی از این دو صندوق استفاده کنند آن هم به اندازة مساوی، یعنی به اندازة‌ نیازمندی یک سال( تفسیر نمونه، ج 7، ص 184) فقرای غیر سادات از صندوق زکات و فقرای سادات از صندوق خمس بهره مند می شوند. نیازمندان سادات حق ندارند چیزی از زکات مصرف کنند. بنا براین،خمس اگرچه از نظرمعنوی امتیاز واکرامی برای اهل بیت می باشداما از جنبه مادی امتیازی برای سایر مردم به حساب نمی آیدچرا که:اولا: نیمى از خمس که مربوط به سادات و بنى هاشم است و منحصرا باید به نیازمندان آنان داده شود، آن هم به اندازه احتیاجات یک سال، و نه بیشتر، بنابراین تنها کسانى مىتوانند از آن استفاده کنند که یا از کارافتاده، و بیمارند، و یا کودک یتیم و کسان دیگرى که به علّتى در بن بست از نظر هزینه زندگى قرار دارند.بنابراین کسانى که قادر به کار کردن هستند، ( بالفعل و یا بالقوه) و مى توانند درآمدى که زندگى آنها را بگرداند داشته باشد هرگز نمىتواند از این قسمت خمس استفاده کنند و جملهاى که در میان بعضى از عوام معروف است که مىگویند سادات مىتوانند خمس بگیرند، هر چند ناودان خانه آن ها طلا باشد، گفتار عوامانهاى بیش نیست، و هیچ گونه پایهاى ندارد .ثانیا: مستمندان و نیازمندان سادات و بنى هاشم حق ندارند چیزى از زکات مصرف کنند، و به جاى آن مى توانند تنها از همین قسمت خمس استفاده نمایند. 1ثالثا: اگر سهم سادات که نیمى از خمس است، از نیازمندى سادات موجود بیشتر باشد باید آن را به بیت المال ریخت و در مصارف دیگر مصرف نمود.همان طور که اگر سهم سادات کفایت آن را ندهد باید از بیت المال و یا سهم (( زکات)) به آن ها داد. پس خمس را به هر سیدی نمی شود داد، به سیدی می توان داد که شرایطی دارد از قبیل اینکه متجاهر به فسق نباشد، در راه فسق پول خرج نکند، علاوه بر اینها فقیر باشد یعنی نه واقعا ثروتی داشته باشد که از آن ثروت بتواند زندگی کند و نه قدرتی داشته باشد که با آن قدرت بتواند کار کند. پس اگر سیدی در قدرت و توانایی اش است که به اندازه یک زندگی متعارف و معمولی – البته مقرون به قناعت نه مقرون به اسراف – برود کسب و کار بکند، نمی شود به او خمس داد. پس تمام ساداتی که ثروتمند یا قدرتمندند، به آنها هم نمی شود خمس داد. باقی می ماند یک عده سادات فقیر که تعدادشان بسیار کم است. با توجّه به جهات سه گانه فوق روشن مىشود که در حقیقت هیچگونه تفاوت از نظر مادّى میان سادات و غیر سادات گذارده نشده است .نیازمندان غیر سادات مىتوانند مخارج سال خود را از محلّ زکات بگیرند ولى از خمس محرومند، و نیازمندان سادات تنها مىتوانند از محلّ خمس استفاده کنند، امّا حق استفاده از زکات را ندارند .پس زمینه برتری جوی و تفوق طلبی از این زاویه وجود ندارد.ب)موارد مصرف خمسموارد مصرف خمس در آیه 41 سوره انفال آمده است. «واعلموا انما غنمتم من شى ء فان لله خمسه و للرسول و لذى القربى و الیتامى والمساکین و ابن السبیل...؛ در این آیه شریفه خمس به شش قسمت تقسیم شده سهمى براى خداوند و سهمى براى پیامبر و سهمى براى ذوالقربى و نزدیکان پیامبر که مراد ائمه طاهرین هستند و سهمى براى یتیمان از سادات و سهمى براى مسکینان از سادات و سهمى براى در راه ماندگان از سادات. سه سهم اول سهم امام نامیده مى شود چرا که سهم خداوند و پیامبر به امام داده مى شود و سه سهم دوم که مخصوص سادات است سهم سادات نامیده مى شود. پس مى شود گفت خمس به دو قسمت تقسیم مى شود سهم امام و سهم سادات. همچنین در روایات فراوانى موارد مصرف خمس آمده است، اکثر این روایات در تفسیر همین آیه شریفه است و بیان کننده این است که سهم خدا و پیامبر مال امام است و سهم یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان مال این سه گروه از سادات مى باشد ، (وسائل الشیعه، ج 9، )بنا براین توجه داشته باشیم که مصرف خمس فقط فقراى سادات هستند نه تمام آنها و اگر خمس اموالى که به آنـهـا خـمس تعلق گرفته از احتیاجات سادات زیادتر باشد , مازاد آن را- طبق دستورى که به ما رسیده است - باید به بیت المال مسلمانان ریخت که در راه مصالح عمومى مصرف گردد . هم چنان که اگر احتیاجات فقراى سادات از میزان خمس زیادتر باشد باید از بیت المال کمبود آن را تأمین نمود. از طرفى سادات بطورکلى از گرفتن زکات که حق سایر فقرا و محتاجان مى باشد محرومند (مگر این که زکات از مال ثروتمندان سادات باشد).ج)فلسفه ووجوب حکمت خمسبودجه اداره جامعه اسلامى از چند راه تأمین مى گردد: یکى از آنها زکات است که داراى مصارف مشخصى از قبیل کمک به فقرا، مساکین، در راه ماندگان و... است و طریق دیگر خمس است که به دو سهم تقسیم مى گردد (سهم امام معصوم(ع) و سهم سادات فقیر). از آن جا که خداوند احترام فراوانى براى معصومین(ع) و اولاد آنها قائل شده، پرداخت زکات غیر سادات را به سادات فقیر ممنوع دانسته است؛ زیرا زکات صدقه مى باشد و ممکن است پرداخت صدقه غیر سادات به سادات، نوعى تفوّق غیر سادات بر آنان یا کم احترامى به آنان تلقى گردد. ازاین رو جهت جبران این مسأله نیمى از خمس جهت اداره امور سادات تعیین شده است و نیم دیگر نیز مربوط به امام معصوم(ع) است و این اموال ملک شخص امام(ع) نیست بلکه مربوط به خدمات دینى به جامعه اسلامى است. در زمان غیبت کبرى این سهم در اختیار نواب عام آن حضرت - که مراجع تقلید و فقهاى عظام هستند - قرار مى گیرد تا در مصارف اسلام و مسلمین خرج شود .به نظر عده اى از مفسران حکم وجوب زکات در مکه نازل گردید و مسلمانان به پرداخت این فریضه الهى موظف شدند؛ ولى هنگامى که پیامبر اسلام به مدینه پا نهاد و حکومت اسلامى را پایه گذارى کرد، از طرف خدا مأمور به دریافت زکات از مردم شد تا با آن، دست مستمندان و محرومان جامعه را بگیرد؛ ولى بنى هاشم (سادات) حق نداشتند چیزى از این بودجه دریافت کنند(تفسیر نمونه، ج 8، ذیل آیه 60، سوره توبه، ج 14، فضیلت سوره مؤمنون.) و این امر شاید به دو جهت بود: 1. بهانه اى به دست مخالفان نیفتد که پیامبرصلى الله علیه وآله خویشان خود را بر اموال عمومى (زکات) مسلط ساخته است. این امر باعث گردید که بنى هاشم از دستیابى به زکات دور نگه داشته شوند. 2. استفاده بنى هاشم از زکات یک نوع تفوق و برترى جویى براى غیر بنى هاشم محسوب شده و ذلت و خوارى را براى سادات به همراه داشت. خداوند متعال جهت حفظ کرامت و مقامشان زکات را بر آنان حرام ساخت. البته سادات به خودشان مى توانند زکات بدهند؛ چرا که حس برترى جویى در این داد و ستد به چشم نمى خوردر.ک: وسائل الشیعه، ج 6،ابواب قسمة الخمس، باب 1، ح 8. .حضرت على علیه السلام در روایتى فرموده: «لم یجعل لنا سهماً فى الصدقه اکرم (الله) نبیه و اکرمنا ان یطعمنا او ساخ ما فى ایدى الناس»؛ «خداوند متعال سهمى براى ما در زکات قرار نداده، بلکه پیامبرصلى الله علیه وآله و ما اهل بیت علیهم السلام را از خوردن چرک هاى اموال مردم (زکات) گرامى داشته است»: همان، ابواب قسمة الخمس، باب 1، ح 4. این دو امر سبب شد این قشر از زکات محروم بمانند و از سوى دیگر مى دانیم که در میان سادات افراد از کار افتاده، در راه مانده، یتیم و... وجود دارند که باید به طریقى تأمین شوند. خداوند متعال جهت پر کردن این خلأ و اکرام و احترام آنان، آیه خمس را پس از جنگ بدر نازل فرمود و محل ارتزاق مستمندان از این خاندان را، خمس قرار داد. در حقیقت در اسلام دو صندوق وجود دارد: صندوق خمس و صندوق زکات و این جداسازى نه براى این است که سادات سهم بیشترى پیدا کنند ویا مزد رسالت دریافت کنند؛ بلکه تنها به جهت احترام و اکرام این خاندان در جامعه مى باشد. بـنـابـر ایـن , در حـقیقت خمس به جاى همان زکاتى است که به سایر مستمندان داده مى شودو شـرایط پرداخت آن هم به سادات تقریبا مشابه شرایط پرداخت زکات به سایر فقراست ,منتها براى حفظ حیثیت فرزندان پیغبر صلى اللّه علیه و آله و سلم که در واقع حفظ حیثیت خود پیغمبر صلى اللّه علیه و آلـه و سلم و رعایت مقام شامخ اوست , به صورت دیگرو به عنوان دیگرى پرداخت مى شود و این یک نوع ادب و احترام در برابر شخصیت والاى پیغمبر گرامى اسلام است و به هیچ وجه جنبه مزد و پـاداش نـدارد و بـدیهى است که احترام و ادب و حفظ حیثیت مردان بزرگ با مزد و پاداش فرق بسیار دارد. (پاسخ به پرسشهاى مذهبى، مکارم شیرازى - ناصر و جعفر سبحانى به نقل از سایت تبیان) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه