چه فرقي بين فرهنگ و ايدئولوژي وجود دارد؟

در ابتدا مناسب است آشنايي مختصري از مفهوم فرهنگ و ايدئولوژي داشته باشيم. واژه فرهنگ ترکيبي از «فر» و «هنگ» است که «فر» يا «فره» همان بارقه الهي است که بر دل انسان تجلي مي کند و مايه کمال و تعالي نفس مي گردد و «هنگ» هم به معني برآوردن و جلوه گر ساختن مي باشد. امّا مفهوم فرهنگ در اصطلاح همان مجموعه بينش ها و گرايش ها و ارزش هاي يک ملت است. مي توان گفت فرهنگ همان رفتارها و باورهاي والا و جاافتاده جامعه است و شامل آدابي است که الگو و اسوه اعمال افراد در جمع و نمايان گر روح هر جامعه است. برخی گفته اند: فرهنگ همان «ارزش ها، هنجارها و نظام اعتقادات يک جامعه، مشتمل بر سنّت ها، آداب و رسوم و مذاهب، ايدئولوژي ها و تشريفات مذهبي، ميراث و زبان و کليه عادت ها يا ديدگاههاي مشترک ديگر که ممکن است از اين نوع مفاهيم مستثني شده باشد». با توجه به تعاريف مختلف فرهنگ،می توان گفت: اجمالا،فرهنگ شامل ارزش ها و اعتقادات و باورها بوده و منش ها و خصائل و هنجارها و حتي آئين ها و افسانه ها و اسطوره ها را هم در بر مي گيرد. درباره مفهوم ايدئولوژي هم تعريف هاي زيادي و گوناگونی مطرح مي باشد.برخی گفته اند: ايدئولوژي عبارت است ازيک سلسله آراء کلي هماهنگ درباره رفتارهاي انسان. البته ايدئولوژي به مجموعه اي از باورها و رفتارها که با يکديگر ارتباط دارند هم گفته شده است. لکن آن چه که مورد توجه هست اين که ايدئولوژي، انديشه اي عمل زا است. بنابراين ايدئولوژي تنها عقيده و طرز تفکر و يا باور نيست بلکه ايدئولوژي به معناي اخص آن مجموعه اي از انديشه ها که به طور نظامدار و هم پيوند که درباره سازمان اجتماعي به طور کل است، تعريف گرديده است. يعني درست است که در تعريف فرهنگ باورها و انديشه ها و حتي بنابر برخي تعريف ها ايدئولوژي هم آمده و فرهنگ آنها را در بر مي گیرد. با اين وجود ايدئولوژي انديشه و باورهايي است که علاوه بر انسجام يافتگي و نظامند بودن آن، معطوف به عمل و عمل زا بودن آن هم، مورد توجه است و به عبارتي ايدئولوژي را مي توان در مفهوم محدود آن به عنوان برنامه و راه حل عملي پيشنهادي يک مکتب فکري به کار برد و همين برنامه و دستور العمل پيشنهادي که به ايدئولوژي تعبير مي شود، مي تواند نظام سياسي اجتماعي موجود را به يک نظام مطلوب آن مکتب، متحول کند. البته ترديدي نيست که ايدئولوژي، باورها و انديشه هايي است که به هم پيوستگي اجتماعي را هم مي تواند داشته باشد امّا وقتي ايدئولوژي را در مفهوم محدود آن و به عنوان برنامه و راه حل عملي پيشنهادي يک مکتب فکري به کار برديم، ديگر آن باورها و انديشه ها را از فرهنگ عاريت گرفته ايم و آنها را درباره سازمان اجتماعي و سياسي و يا عمل و حرکت اجتماعي به کار برده ايم. در واقع ايدئولوژي با اين معناي اخص آن، باورها و انديشه هايي هستند که به صحنه اجتماع آمده و برنامه و دستورالعمل پيشنهادي دارند، و اين وضعيتي که براي اين انديشه ها پيدا مي شود ديگر در تعريف فرهنگ جاي نمي گيرند. درست است که ما در تعريف هاي فرهنگ باورها و انديشه ها و حتي ايدئولوژي را هم آورديم و ايدئولوژي به معناي عام کلمه جزئي از تعريف فرهنگ بود لکن آن جزئيت ايدئولوژي مربوط به وضعيتي است که به عنوان برنامه و دستورالعمل پيشنهادي براي سازمان اجتماعي سياسي به عاريت گرفته شود؛ و آن ،همان طوريکه گفتيم، ايدئولوژي به معناي اخص کلمه است. و اين ايدئولوژي با ايدئولوژي به معناي عام کلمه تفاوت دارد و در اين جا ايدئولوژي شکل دهنده چارچوبي است که راهبردهاي عمل از آن ساخته و پرداخته مي شود. اگر ايدئولوژي به معناي اخص با فرهنگ يک جامعه اي سازگاري بيشتري داشته باشد، پيامدهاي مهمی دارد. ازجمله، ايدئولوژي براي حرکت و عمل اجتماعي زودتر فراگير، و با استقبال بيشتري مواجه می شود؛ و سريعتر به اهدافش می رسد و ثبات و دوام بيشتري پیدا می کند. و اين پیامدها همه منوط به ميزان سازگاري ايدئولوژي با فرهنگ جامعه است. و سازگاري بیشتر ايدئولوژي با فرهنگ يک جامعه، موفقيت ها و پايداري هاي بیشتري را براي برنامه هاو دستورالعملهای آن مکتب فکري به دنبال دارد. بنابراين مفهوم ايدئولوژي به معناي عام کلمه که جزئي از فرهنگ هم هست با ايدئولوژي به معناي اخص کلمه متفاوت است و بايد از يکديگر تفکيک شوند، چون ايدئولوژي به معناي عام کلمه همان باورها و انديشه ها است امّا ايدئولوژي به معناي اخص کلمه، صرفا باورها و انديشه ها نيست؛ بلکه انديشه هاي عمل زا هستند و داراي ویژگی انسجام دهنده گي بوده و در قالب برنامه و دستورالعمل پيشنهادي يک مکتب فکري و براي سازماندهی و يا عمل اجتماعي بکار می روند. البته ایدئولوژی گرچه برخاسته از باورها و انديشه ها و اعتقادات مردم يک جامعه است، که درون يک فرهنگ وجود دارد، امّا چون تعلق ديگري پيدا کرده است و در قالب برنامه و دستورالعمل يک مکتب فکري براي يک عمل اجتماعي قرار گرفته است؛ ديگر به آن فرهنگ نمي گويند و به اين لحاظ، مي توان گفت ايدئولوژي به معناي اخص کلمه از مقوله فرهنگ نيست. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه