نشانه های ظهور اشاره: اسلام‌گرایی و گسترش اندیشة دینی در دهه‌های اخیر و رشد روزافزون پژوهش‌های اسلامی، و نیز گرایش فزایندة عموم مسلمانان ـ به‌ویژه نسل جوان‌ـ به مباحث مهدویت، امری مبارک و بااهمیت است؛ که زمینة مطالعات گوناگون و فراوانی را در زنجیرة مباحث مهدوی فراهم آورده است. از دیگر سو استفاده‌های نابجا و نادرست کژاندیشان منحرف و ناپاک از این زمینة فراهم شده، و گسترش خرافه‌گرایی و رواج‌ سطحی‌نگری در این موضوع، ضرورت تبیین درست و واقعی آموزه‌های «مهدویت» را امری ناگزیر ساخته است.

نشانه های ظهور اشاره: اسلام‌گرایی و گسترش اندیشة دینی در دهه‌های اخیر و رشد روزافزون پژوهش‌های اسلامی، و نیز گرایش فزایندة عموم مسلمانان ـ به‌ویژه نسل جوان‌ـ به مباحث مهدویت، امری مبارک و بااهمیت است؛ که زمینة مطالعات گوناگون و فراوانی را در زنجیرة مباحث مهدوی فراهم آورده است. از دیگر سو استفاده‌های نابجا و نادرست کژاندیشان منحرف و ناپاک از این زمینة فراهم شده، و گسترش خرافه‌گرایی و رواج‌ سطحی‌نگری در این موضوع، ضرورت تبیین درست و واقعی آموزه‌های «مهدویت» را امری ناگزیر ساخته است. نشانه های ظهور،[1] عبارت است از آن دسته از رخدادها که بر اساس پیش بینی معصومان، پیش از ظهور یا در آستانة آن، یا هم‌زمان یا پس از ظهورحضرت مهدی(عج) پدید می آید. پدید آمدن هر یک از آن نشانه ها نویدی از ظهور حضرت مهدی(عج) و نزدیک تر شدن قیام جهانی آن حضرت است. نشانه‌های ظهور از یک نگاه، به چهار دسته تقسیم می شود: 1. نشانه‌هایی که با فاصله زمانی قابل توجهی پیش از ظهور رخ می‌دهند؛ 2. نشانه‌هایی که با فاصلة بسیار اندک، پیش از ظهور اتفاق می‌افتند (در آستانة ظهور)؛ 3. نشانه‌هایی که هم‌زمان با حادثة ظهور حضرت مهدی4 رخ می‌دهند؛ 4. نشانه‌هایی که با فاصله‌ای اندک پس از ظهور و پیش از قیام حضرت مهدی(عج) اتفاق می‌افتند. شمار نشانه ها در منابع دینی، انبوهی از رخدادهای طبیعی و غیرطبیعی و دگرگونی های سیاسی ـ اجتماعی، از نشانه های ظهور شمرده شده است. روشن است درجة اعتبار و درستی همة این نشانه ها یکسان نیست، برخی در منابع معتبر آمده و از نظر سند و دلالت استوار است. بعضی نیز در کتاب های غیر معتبر و به وسیلة افراد غیر موثق یاد شده است. برخی از این نشانه ها، فقط نشانة ظهور است و بعضی، هم نشانة ظهور و هم نشانة برپایی قیامت می باشد. برخی نشانه ها، کلی و محوری است و بعضی بیانگر مسائل ریز و جزئی است که گاه، همة آن‌ها را می توان در عنوان واحدی گرد آورد؛ بنابراین به طور قطع نمی توان مشخص کرد نشانه های ظهور چه تعداد است. بر فرض هم که چنین کاری ممکن باشد، اهمیتی ندارد. مهم این است که فراوانی روایات، به ما اطمینان می دهد که در آستانة قیام مهدی موعود(عج)، حوادثی رخ خواهد داد که برخی چشمگیر و فراگیرند و بعضی نه چندان مهم و قابل توجه است. انواع نشانه های ظهور نشانه های ظهور، گوناگون است و بر شمردن همة این اقسام، نه چندان مفید است و نه لازم؛ چه آن‌که بسیاری از آن‌ها، نشانه های قطعی ظهور نمی باشد. افزون بر این، از نگاه سند و محتوا نیز دارای اشکال است و درستی و نادرستی آن‌ها، خیلی روشن نیست؛ از این رو در تقسیم نشانه ها فقط به موارد ذیل بسنده می کنیم: یک. نشانه های حتمی و غیر حتمی میان نشانه های ظهور، شماری از آن‌ها، علایم حتمی ظهور دانسته شده‌اند. منظور از نشانه های حتمی ـ مقابل نشانه های غیر حتمی ـ آن است که پدیدار شدن آن‌ها ـ بدون هیچ قید و شرطی ـ قطعی و الزامی خواهد بود؛ به گونه ای که تا آن‌ها واقع نشود، حضرت مهدی(عج) ظهور و قیام نخواهد کرد. البته باید توجه کرد که حتمی یا مسلم و قطعی بودن وقوع این نشانه ها، به این معنا نیست که پدید نیامدن آن‌ها، محال است؛ بلکه به حسب فراهم بودن شرایط و نبودن باز دارنده ها، پدید آمدن آن‌ها قطعی خواهد بود. از روایات فراوانی که در میان آن‌ها روایات صحیح نیز وجود دارد حتمی بودن نشانه های پنجگانه ذیل استفاده می شود: خروج سفیانی، قیام یمانی، صیحه آسمانی، قتل نفس زکیّه و خسف در بیداء. [2] در برابر نشانه های حتمی، نشانه های غیرحتمی قرار دارد؛ یعنی مقید و مشروط به اموری است که در صورت تحقق آن‌ها، پدید می آید. به عبارت دیگر، نشانه های غیرحتمی، شاید پدید آید و شاید بدون پیدایش آن‌ها امام زمان(عج) ظهور کند. پاره ای از نشانه های غیر حتمی از این قرار است: 1. مرگ و میرها، زلزله ها و جنگ ها و آشوب های فراگیر؛ 2. خسوف و کسوف نابه هنگام؛ 3. بارش باران های فراوان و... دو. نشانه های متصل و غیر متصل بر اساس روایاتی چند، شماری از نشانه های ظهور، متصل به آن خواهد بود؛ به گونه ای که بین آن‌ها و ظهور حضرت مهدی(عج) فاصلة چندانی نباشد. البته این‌که فاصلة آن نشانه ها تا ظهور، چه مدت و یا چند روز است، به طور دقیق روشن نیست؛ ولی قدر مسلم آن است که فاصله زیاد نیست و احتمالاً، مجموعه نشانه های متصل به ظهور، در همان سال ظهور یا سال پیش ازآن، رخ می دهد. بر این اساس، تردیدی نیست که شماری از نشانه های ظهور، نزدیک ظهور و متصل به آن واقع می شود. در مقابل، نشانه های غیرمتصل است که در طول تاریخ در دوران غیبت کبرا اتفاق افتاده و خواهد افتاد. سه. نشانه های عادی و غیر عادی پدید آمدن نشانه های ظهور ـ همچون واقع شدن دیگر پدیده ها ـ به روال طبیعی و عادی است؛ ولی پیشگویی برخی از آن‌ها، به گونه ای در روایات بازتاب یافته که به نظر می رسد، واقع شدن آن‌ها به طور عادی، غیرممکن می نماید و تحقق آن‌ها به صورت غیرطبیعی در چهار چوب معجزه خواهد بود؛ برای نمونه طلوع خورشید از مغرب و صیحه آسمانی، اگر همان معنای ظاهری آن‌ها مراد باشد، باید به گونه معجزه رخ دهد؛ زیرا پدیدار شدن چنین اموری، به طور عادی ممکن نیست. البته شاید بعضی از این نشانه ها، معنای کنایی و رمزی داشته باشد و به رخدادهایی اشاره کند که پیدایی آن‌ها به گونة عادی امکان دارد. در پایان، گفتنی است در منابع روایی حدیث های فراوانی در بارة نشانه های ظهور وجود دارد. اسناد این روایات، بیشتر ضعیف و غیرقابل اعتماد است. از نگاه دلالت نیز، هماهنگی و انسجام لازم بین آن‌ها نیست و پاره ای از آن‌ها دگرگون و دستخوش تغییراتی شده‌اند. اینک با انبوهی از روایات صحیح و غیرصحیح در زمینة نشانه های ظهور، روبه رو هستیم که دست کم، شماری از آن‌ها از آفت جعل و تحریف مصون نمانده است. بدبختانه کتاب هایی نیز وجود دارد که در آن‌ها از سر جهل یا به عمد، به این امر دامن زده شده است. البته برخی با گردآوری این روایات، خواسته اند اصل آن‌ها محفوظ بماند و نیز بنمایانند که همگان، در اصل ظهور مهدی(عج) اتفاق نظر دارند؛ بنابراین التزام به درستی همة این روایات مشکل است و در بررسی نشانه های ظهور، احتمال جعل و تحریف و دسیسه های دست های پنهان سیاست را نباید نادیده گرفت. ناگفته نماند وجود مواردی از جعل و تحریف، در نشانه های ظهور یا وجود مدعیان دروغین هیچ‌گاه دلیل نمی شود همة روایات از اعتبار بیفتد یا اصل همة نشانه ها زیر سؤال برود؛ زیرا دسته ای از این نشانه ها مسلّم و قطعی است. همچنین وجود پاره ای اشکالات و ضعف ها در نشانه های ظهور و احتمال تحریف و تغییر در آن‌ها از سوی دشمنان یا ادعاهای واهی برخی شیادان دربارة اصل مهدویت، هیچ گاه به اصل مهدویت و اعتقاد به ظهور قائم(عج) آسیبی نمی رساند؛ زیرا اعتقاد به مهدویّت و ظهور حضرت مهدی(عج) مورد اتفاق فریقین است و با تواتر ثابت شده است و هرگز خدشه ای در آن وارد نمی گردد.[3] از آن‌جا که در منابع دینی، قیام حضرت مهدی(عج)، یکی از نشانه های برپایی قیامت شمرده شده است؛ پاره ای از نشانه های ظهور، نشانه های قیامت نیز شمرده می شود. امام علی(ع) در این باره فرمود:پیامبر گرامی اسلام0ص) فرمود: «به ناگزیر ده چیز پیش از برپایی قیامت خواهد بود: سفیانی، دجّال، دود، دابه، خروج قائم4، طلوع خورشید از مغرب خود، فرود آمدن حضرت عیسی7، فرو رفتن در مشرق و فرو رفتن در جزیرة العرب و آتشی که از قعر عدن بیرون خواهد آمد، تا مردم را به سوی محشر سوق دهد.».[4] پی نوشت: [1] . نگارنده، بحث را بر اساس آنچه امروزه مشهور است پی گرفته؛ اما بر این باور است که تعریف مشهور نشانه‌‌های ظهور نادرست می‌نماید؛ چرا که بیشتر کسانی که نشانه‌های ظهور را تعریف کرده‌اند به رخدادهای پیش از ظهور تفسیر کرده‌اند، در حالی که بررسی‌ها نشان می‌دهد همه نشانه‌های حتمی ظهور پس از ظهور حضرت مهدی7 رخ خواهد داد؛ از این رو نشانه‌های قیام یا نشانه‌های مهدی موعود را مناسب‌تر می‌داند. یا این که گفته شود نشانه‌های ظهور به این معناست که حکایت از واقع شدن ظهور می‌کند. [2] . «خَمْسٌ قَبْلَ قِیَامِ الْقَائِمِ مِنَ الْعَلَامَاتِ الصَّیْحَةُ وَ السُّفْیَانِیُّ وَ الْخَسْفُ بِالْبَیْدَاءِ وَ خُرُوجُ الْیَمَانِیِّ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّکِیَّةِ»، شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص436، ح427. [3] . جمعی از نویسندگان، چشم به راه مهدی4، ص258. [4] . شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص436، ح426. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه