به دانشگاه و علوم حوزوي علاقمندم مي خواستم در راستاي رشتة دانشگاهي خودم يعني روان شناسي سير مطالعاتي گسترده و وسيعي در زمينة روان شناسي اسلامي (علم النفس فلسفي...) داشته باشم، منابع معرفي کنيد.

«روان‌شناسی» به معنای مطلق یک رشته علمی تجربی است. تمایز اساسی این علم از مباحث فلسفی و دینی در باره روان انسان در روش تجربی آن است. یعنی فلسفه و دین نیز به مسأله روان‌ پرداخته است. اما از روزی که شناخت ذهن و روان انسان با روش تجربی شروع شد، «روان‌شناسی علمی» شکل گرفت. بنابراین باید تمایز این واژه با سه اصطلاح دیگر روشن شود. الف) علم النفس فلسفي: تمایز اساسی روان‌شناسی علمی از علم النفس فلسفی در روش آن است. روان‌شناسی علمی با روش تجربی و علم النفس فلسفی با روش عقلی به مطالعه روان انسان می‌پردازد. البته موضوعاتی که در علم‌النفس مطرح می‌شوند نیز متفاوت از موضوعات مطرح در روان‌شناسی علمی است. به عنوان مثال در علم النفس مباحث مربوط به نفس، وحدت نفس، تعدد نفس، قواي نفس، تجرد نفس، كيفيت ارتباط نفس و بدن، روح، عقل، خواب مطرح می‌شوند. اما در روان‌شناسی علمی اینگونه مباحث مورد بحث قرار نمی‌گیرند. ب) روان‌شناسی دین: روان‌شناسی دین شاخه‌ای در درون روان‌شناسی علمی است که با همان مبانی و اصول روان‌شناسی علمی تجربی به مطالعه اعمال و باورهای دینی می‌پردازد. منظورش از دین نیز عام است و همه ادیان را شامل می‌شود. به عبارت دیگر روان‌شناسی دین گرایشی از روان‌شناسی است همانطور که روان‌شناسی شخصیت، روان‌شناسی مرضی، روان‌شناسی اجتماعی، روان‌شناسی بالینی و ... شاخه‌هایی از روان‌شناسی علمی هستند. ج) روان‌شناسي دینی (اسلامي): همانطور که ذکر شد روان‌شناسی دین شاخه‌ای از روان‌شناسی است که با رویکرد روان‌شناسی باورها و مناسک دینی را مورد مطالعه قرار می‌دهد. اما روان‌شناسی اسلامی شاخه‌ای از علوم اسلامی است که با رویکرد دینی به مسایل روانشناسی می‌پردازد. روان‌شناسی علمی بر اساس پیش‌فرض‌ها و اصولی شکل گرفته است که با مبانی اسلامی سازگاری ندارند. لذا دانشمندان مسلمان تأسیس یک علم روان‌شناسی بر پایه مبانی اسلام را ضروری دانسته‌اند. در این علم جدید پیش‌فرض‌های جهان‌شناسی، انسان‌شناسی و معرفت‌شناسی اسلامی در مد نظر قرار می‌گیرد. همچنین اهداف و کاربردهای مورد نظر اسلام در آن لحاظ می‌گردد. اما این رشته علمی جدید هنوز به عنوان یک نهال نوپا است. نظریه‌پردازان نیز مسیرها و مراحل مختلفی را برای تحقق آن مطرح کرده‌اند. بنابراین روان‌شناسی اسلامی چیز متفاوت از روان‌شناسی علمی، روان‌شناسی دین و علم النفس فلسفی است. از آنجا که در خواست اصلی سؤال کننده در خواست منابع در زمینه روان‌شناسی اسلامی و علم‌النفس فلسفی است. ادامه مطلب را به ارائه این منابع پرداخته و متذکر می‌شویم كتاب‌ها و مقالاتی را كه در زمينة روان شناسي اسلامي نوشته شده‌اند مي توان به سه دسته تقسيم كرد. دسته چهارم آثار مربوط به علم النفس فلسفی می‌شود: الف) آثار مربوط به مباحث کلی روان‌شناسی اسلامی دسته اول کتاب‌ها و مقالاتی هستند که مباحث كلي روان شناسي اسلامي را مطرح كرده‌اند و عمدتاً شامل بحث‌هاي نظري از روان شناسي اسلامي می‌باشند: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، نگاهی به روان‌شناسی اسلامی، (1388، زیر چاپ). شايد این کتاب جامع‌ترین اثر در زمینه روان‌شناسی اسلامی باشد که با یک نگاه جامع و طرح دیدگاه‌های مختلف به روان‌شناسی اسلامی پرداخته است. در این کتاب مسایلی از قبیل ضرورت، تعریف، ماهیت، موضوع، مسایل، مبانی، مراحل، مقتضیات، موانع و کارهای انجام شده در زمینه روان‌شناسی اسلامی مطرح شده‌اند. آل اسحق، محمد، اسلام و روان شناسي، قم، نشر محمد آل اسحق خويي، 1369. باقری، خسرو، اسکندری، حسین، خسروی، زهره، اکبری، مسلم، (1374ب). پیش‌فرض‌های روان‌شناسی اسلامی1، فصلنامه حوزه و دانشگاه، سال دوم، شماره 5، ص25-37. بستاني، محمود، اسلام و روانشناسي، ترجمه محمود هوشيم، بنياد پژوهش هاي آستان قدس رضوي، 1373. بهرامی احسان، هادی (1385). روان‌شناسی اسلامی، برنامه نقد و نظر رادیو معارف. حسيني، ابولقاسم، بررسي مقدماتي اصول روان شناسي اسلامي، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1373. حسيني، ابولقاسم، اصول بهداشت رواني، نشر آستان قدس (مشهد). حسینی، ابوالقاسم (1379). مکانیزم های بروز اضطراب از دیدگاه روان شناسی اسلامی، فصلنامه اصول بهداشت روانی، سال دوم پاییز و زمستان 1379، شماره هفتم و هشتم، ص58-64. رابين ديماتئو ـ ام، روان شناسي اسلامي به ضميمة نگرشي بر منابع اسلامي، مترجم جمعي از مترجمين، تهران، نشر سمت 1378. رجب، ابراهیم عبدالرحمن (1385). پایه گذاری اسلامی علوم اجتماعی نشان‌های راه، کتاب‌شناسی توصیفی و تحلیلی اسلام و روان‌شناسی، ترجمه و اضافات: بهروز رفیعی، جلد اول، انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اول، قم. ژاله فر، نقي، مباني روان شناسي از ديدگاه مكتب اسلام، زنجان، نشر كيان، 1382. صنیع، صالح ابراهیم، (1995). «دراسات فی التأصیل الاسلامی لعلم النفس»، انتشارات دارالعالم، الطبعه الاولی، الریاض. عانی، نزار (2000). «کتاب‌شناسی توصیفی و تحلیلی اسلام و روان‌شناسی»، ترجمه و اضافات: بهروز رفیعی، (1385). جلد اول، انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اول، قم. عیسی، محمدرفقی، (1385). به سوی اسلامی سازی روان‌شناسی، ترجمه نجیب الله نوری، فصلنامه حوزه و دانشگاه، سال دوازدهم، شماره 48، ص78-109. غروی، سید محمد (1380). بحثی پیرامون روان‌شناسی اسلامی در گفتگو با حجت‌الاسلام غروی، مجله عملی - تخصصی معرفت، سال دهم، شماره 50، ص6-14. غروی، سید محمد، (1374). روشمندی و شرایط تحقیق در روان‌شناسی و خلأهای موجود در تدوین روان‌شناسی اسلامی، مجله علمی تخصصی معرفت، سال چهارم، شماره 15، ص84-89. غروی، سید محمد، (1386). مصاحبه با نشریه «روان شناسی در تعامل با دین»، سال اول پیش شماره اول، بهار 1386 ، ص9- 28. فتحی آشتیانی، علی (1385). روان‌شناسی اسلامی، برنامه نقد و نظر، رادیو معارف. کاویانی، محمد، (1378). آیا روان‌شناسی اسلامی ممکن است؟، ویژه‌نامه حوزه و دانشگاه به مناسبت 27 آذر 1378، کتاب دوم، ص171-197. مالک، ایوب؛ کوکبه، فرخ (1378). مفهوم نفس حافظ کلیت و یکپارچگی روان شناختی در انسان، فصلنامه حوزه و دانشگاه، شماره 21، زمستان 1378، ص 44 تا 58. مسعودی، عبدالهادی، (1382). بهره گیری از حدیث در روان‌شناسی، فصلنامه علوم حدیث، سال هشتم، شماره 29، ص23-43. نجاتی، محمدعثمان، (1990) مراحل پایه‌گذاری روان‌شناسی بر اساس اسلام، ترجمه نجیب الله نوری، (1385). فصلنامه پژوهش و حوزه، سال هفتم، شماره 25، ص138-168. یعقوب، سلما (2000). به سوی روان شناسی اسلامی، ترجمه مبین صالحی، مجله نقد و نظر، سال نهم، شماره 35، پاییز و زمستان 1383، ص122-137. ب) آثار مربوط به مسايل جزئی و تطبیقی روان‌شناسی اسلامی كتاب‌هايي كه به دنبال اسلامي كردن علوم انساني نوشته شده اند و عمدتاً به شكل تطبيقي و مقايسه اي و در سطحي عميق تر از دستة قبل به موضوع پرداخته اند. اين كتابها عمدتاً توسط انتشارات سمت و يا با همکاري انتشارات پژوهشكده حوزه و دانشگاه چاپ و انتشار يافته اند. از جملة: 1. جمعي از نويسندگان، روان شناسي اجتماعي، با نگرش به منابع اسلامي، نشر پژوهشكده حوزه و دانشگاه. 2. جمعي از نويسندگان، روان شناسي رشد، ج 1و2، نشر پژوهشكده حوزه و دانشگاه. 3. جمعي از نويسندگان، آراي دانشمندان مسلمان در تعليم و تربيت و مباني آن، نشر پژوهشكده حوزه و دانشگاه. 4. جمعي از نويسندگان، مكاتب روان شناسي و نقد آن، نشر پژوهشكده حوزه و دانشگاه. 5. جمعي از نويسندگان، راهنماي پژوهش در قرآن و علوم روز (1) قرآن، روان شناسي و علوم تربيتي، نشر مشهد، بنياد پژوهش هاي قرآني حوزه و دانشگاه، 1384. 6. احمدي، علي اصغر، روانشاسي شخصيت از ديدگاه اسلام، تهران، امير کبير، 1374. ج) مسایل کاربردی روان‌شناسی توسط نویسندگان مسلمان كتاب‌هايي كه توسط روان شناسان مسلمان نوشته شده اند و عمدتاً كاربردي هستند، نگرش اسلامي مؤلفين باعث شده در اين كتب مباحث اسلامي و تربيتي طرح گردد. از جمله: 1. شرفي، محمد رضا، دنياي نوجوان، نشر تربيت. 2. شرفي، محمد رضا، با فرزندان خود چگونه رفتار كنيم، مؤسسة نشر جهاد. 3. شرفي، محمد رضا، مشكلات تربيتي را چگونه حل كنيم، انتشارات تزكية تهران، 1376. 4. قائمي، علي، مسأله ترس و اضطراب كودكان، قم، انتشارات امير. 5. افروز، غلامعلي، روش هاي پرورش احساس مذهبي «نماز» در كودكان ونوجوانان. 6. افروز، غلامعلي، روان شناسي رابطه ها، انتشارات نوادر، تهران. 7. و برخي از كتاب هاي انجمن اولياء و مربيان 8. باهنر، ناصر، آموزش مفاهيم ديني همگام با روانشناسي رشد، شرکت چاپ و نشر بين الملل، سازمان تبليغات اسلامي 1378. د) آثار مربوط به علم النفس فلسفي چنانچه در اين زمينه هم قصد پژوهش هاي علمي داشته باشيم، نيازمند تحصيل در اين رشته هستيم كه رشتة آن تعريف شده است ابتدا چهار سال تحصيل در رشتة فلسفه و سپس در مقطع كارشناسي ارشد با گرايش هاي مختلف از جمله فلسفة اسلامي. به هر جهت برخي از منابعي كه مباحث علم النفس را مطرح كرده اند، به قرار زير اند: 1. فیاضی، غلام‌رضا، علم النفس فلسفی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، در حال نشر. 2. هاشميان، سيد احمد، علم النفس از ديدگاه دانشمندان اسلامي، نشر دانشگاه پيام نور. 3. آقا مير محمد علي (غروي) سيد محمد، علم النفس، كتابي نسبتاً جامع و روان (پي گير نشر آن باشيد). 4. ابن سينا، شفا، بخش مباحث نفس. 5. بهمنيار، التحصيل، بخش مباحث نفس. 6. الهي قمشه اي، حكمت الهي. 7. حسن زاده، حسن، شرح عيون و مسائل نفس. 8ـ شیرازی، صدرالدین (ملاصدرا)، الحکمۀ المتعالیه، ج 9 و 10. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه