آیا غیر از خداوند متعال، کسى می‌تواند عالم به غیب باشد، و اگر می‌تواند، حصر علم غیب به ذات مقدس الاهى در سورۀ لقمان به چه معنا است؟

"غیب" به معنای پوشیده بودن چیزی از حواس و ادراک، و شهادت به معنای آشکار بودن است. یک چیز ممکن است برای کسی غیب و برای کس دیگری مشهود و ظاهر باشد. این امر وابسته به حدود وجودی آن شخص و احاطۀ او بر عالم وجود است. اما با توجه به محدودیت احاطۀ غیر خدا و احاطۀ کامل خداوند بر همه چیز، این نتیجه حاصل می‌شود که علم غیب، مخصوص خداوند است و جز او کسی عالم به غیب نیست؛ زیرا فقط او احاطۀ کامل به عالم وجود دارد، و چیزی خارج از محدوده وجودی او نیست و چیزی و کسی نمی‌تواند در چارچوب محدودۀ خود، خود را از خداوند متعال مخفی دارد.پس او عالم به عالم غیب و شهادت است و در حقیقت، همه چیز نسبت به او، در عالم شهادت قرار می‌گیرد و جز او کسی و چیزی بدین پایه نمی‌رسد. اما دیگران، بسته به ظرفیت وجودی و ادراکی‌شان، برخی امور برای‌شان مشهود است و برخی دیگر، از دیده و سایر قوای ادراکی آنها، پوشیده است و نسبت به آنها یا اصلا آگاهی ندارند و یا در سطح بسیار پایینی مطلع‌اند.البته تخصیص علم غیب به خداوند مانع از آن نمی‌شود که برخی اشخاص، به تعلیم الاهی و بر اساس شایستگی‌های نفسانی که از خود ابراز می‌دارند، به اسرار و علوم و امور غیبی آگاهی یابند و نادیدنی‌ها را دیده، و ناشنیدنی‌ها را بشنوند. این موهبتی است که خداوند به افراد برگزیده؛ مانند پیامبران و اولیا عنایت می‌نماید؛ لذا می‌بینیم که انبیا خبر از وحی می‌دهند که خود امری غیبی است، یا از امور غیبی خبر می‌دهند، یا حوادث آینده را پیش‌گویی می‌نمایند و دقیقا مطابق همان گفته‌ها، حوادثی رخ می‌دهد و ... .با توجه به مطالب گفته شده، می‌توان تناقض ظاهری بین آیات و روایاتی که علم غیب را مخصوص خداوند می‌دانند، و آیات و روایاتی که انبیا و ائمه و اولیا را نیز عالم به غیب می‌دانند، با توضیحات زیر حل نمود:اختصاص علم غیب به خداوند، به صورت ذاتی و استقلالی است و این با علم به غیب داشتن به صورت تبعی و با لطف و عنایت پروردگار و تعلیم او، منافاتی ندارد.علم غیب به صورت تفصیلی را فقط خداوند می‌داند و دیگران به صورت اجمالی نسبت به آن آگاهی دارند و آگاهی از جزئیات آنها مخصوص خداوند است.خداوند، بالفعل از همۀ اسرار غیبی آگاه است و دیگران ممکن است بالفعل، بسیاری از اسرار غیبی را ندانند، و تنها در صورتی که خداوند اراده نماید، یا خودشان اراده کنند و اذن و رضای پروردگار همراه باشد، از علوم غیبی مطلع گردند.اما آیۀ 34 سورۀ مبارکۀ لقمان می‌فرماید: "در حقیقت، خدا است که علم به قیامت دارد، باران می‌فرستد، و به آنچه در رحم مادران است آگاهی دارد و کسی نمی‌داند فردا چه چیزی به دست می‌آورد، و در کدامین سرزمین می‌میرد".در مورد این آیۀ کریمه، دو تفسیر وجود دارد:موارد پنج‌گانۀ مذکور در آیۀ فوق، جزو امور غیبی‌اند و جز خداوند و کسانی که خداوند آنان‌را آگاه به امور غیبی کرده باشد، کسی نسبت به این امور آگاهی ندارد. منظور از فرستادن باران، فقط بارش آن نیست که توسط متخصصان هواشناسی یا دیگران، قابل پیش‌بینی باشد، بلکه این‌که دقیقاً کی و کجا و چه مقدار نازل می‌شود منظور است، و این علم فقط در اختیار خداوند است و دیگران با حدس و گمان ممکن است تا حدی از آن آگاه باشند. چنانچه منظور از آگاهی از "جنین در رحم"، فقط جنسیت آن نیست که توسط دستگاه‌هایی قابل تشخیص باشد، بلکه منظور همۀ امور مربوط به جنین؛ مانند جنسیت، سلامت، خصوصیات جسمی و روحی و حتی استعدادهای او و سعادت و شقاوت و آیندۀ او است. بدیهی است که چنین آگاهی، مخصوص خداست. و اگر در روایات، پاره‏‌اى از این آگاهی‌ها برای ائمه(ع) اثبات گشته، از آن جهت است که آگاهی به صورت علم اجمالى - آن هم از طریق تعلیم الاهى - هیچ منافاتى با اختصاص علم تفصیلى آنها به ذات پاک خداوند ندارد. و همین علم اجمالی نیز ذاتى و استقلالى نیست، بلکه جنبۀ عرضى و تعلیمى داشته و از طریق تعلیم الاهى است به مقدارى که خدا می‌خواهد و صلاح می‌داند.اما تفسیر دیگر این است که در این آیه، فقط علم به تاریخ قیامت از امور غیبی است و خداوند نیز فقط آن‌را مخصوص خود می‌داند و در فرازهای دیگر آیه، سخن و شیوه بیان عوض شده و تنها اعلام می‌دارد که خداوند باران می‌فرستد و از آنچه در رحم مادران است آگاهی دارد، بدون آن‌که این علم را مخصوص خود بداند. بنابراین، اگر اکنون یا در آینده، بتوان با پیش‌رفت‌های علمی، دقیقاً از میزان بارندگی و زمان آن و از وضعیت جنین و خصوصیات آن، آگاهی پیدا نمود، تناقضی با منظور آیه نخواهد داشت. هم‌چنین در فرازهای چهارم و پنجم آیه، تکیۀ سخن بر عدم اطلاع افراد از سرنوشت و مکان مرگ شان است. این عدم آگاهی، مطابق قانون طبیعت است که هیچ‌کس ذاتاً از غیب و حوادث آینده مطلع نیست، ولی این امر مانع از آن نمی‌شود که خداوند برخی افراد را نسبت به حوادث آینده یا زمان و مکان مرگ‌شان آگاه سازد. .

اسلام کوئست

مرجع:

ایجاد شده در 1400/12/23

لینک کوتاه