ادوار تاریخی در نگاه زرتشتیان . . برخلاف دیگر ادیان که معمولاً منتظر یک موعود نجات‌بخش­ هستند، زرتشتیان منتظر سه موعود هستند که هر یک از آنها به فاصلة هزار سال از دیگری ظهور خواهد کرد.در مورد ادوار جهان در آیین ، متون زرتشتی اتفاق نظر ندارند. پاره­ای می­گویند که جهان از نه هزاره متشکل است، اما برخی این دوره جهانی را به مناسبت دوازده برج سال طبیعی و دوازده نشان منطقة‌البروج، متشکل از دوازده هزاره می­دانند. قراینی نیز حکایت می­کند که رقم اصلی، شش هزار سال بود و بتدریج به نه هزار سال و دوازده هزار سال افزایش یافته است.[۱] امیل بنونیست[۲] در این­باره می­نویسد:

ادوار تاریخی در نگاه زرتشتیان . . برخلاف دیگر ادیان که معمولاً منتظر یک موعود نجات‌بخش­ هستند، زرتشتیان منتظر سه موعود هستند که هر یک از آنها به فاصلة هزار سال از دیگری ظهور خواهد کرد.در مورد ادوار جهان در آیین ، متون زرتشتی اتفاق نظر ندارند. پاره­ای می­گویند که جهان از نه هزاره متشکل است، اما برخی این دوره جهانی را به مناسبت دوازده برج سال طبیعی و دوازده نشان منطقة‌البروج، متشکل از دوازده هزاره می­دانند. قراینی نیز حکایت می­کند که رقم اصلی، شش هزار سال بود و بتدریج به نه هزار سال و دوازده هزار سال افزایش یافته است.[1] امیل بنونیست[2] در این­باره می­نویسد: نه هزار سال عقیده زروانیان و دوازده هزار سال اعتقاد مزدیسنان غیر زروانی است.[3] اما نیبرگ[4] عقیده دارد «که عمر جهان بنابر رأی زروانیان، دوازده هزار و بنابر اعتقاد مزدیسنان غیر زروانی نه هزار سال است.»[5] آرتور کریستن سن درباره این اختلاف می­نویسد: به نظر من اختلاف در عدد سنوات حاکی از اختلاف این دو فرقه نیست. سبب این تفاوت آن است که چه زروانیان و چه مزدیسنان، گاهی سه­هزار سال آغاز جهان را که کاینات در حال امکانی و جنینی بوده، به حساب می­آورند و گاهی به حساب نمی­آورند. در تمام روایات، اعم از زروانی و غیر زروانی، مدت جنگ بین اهریمن و اهورامزدا را نه هزار سال گفته­اند، اما این که در تواریخ ازنیک (Eznik) و الیزه (ELisee) آمده است که زروان[6] قبل از تولد اهریمن و اهورا مزدا هزار سال قربانی داد، دلیل این است که زروانیان قبل از نه هزار سال باز به یک مدتی از عمرجهان قائل بوده­اند.[7] متن­ها در بیان ادوار تاریخ زرتشت متفاوت است: نقل اول: بر اساس متن پهلوی، به موجب اساطیر زرتشتی، عمر جهان، دوازده هزار سال تعیین شد که به چهار دورة سه هزار ساله تقسیم می­شود؛ دورة سه هزار ساله اول، آفریدگان از اهورا مزدا پدید آمدند و در حالت روحانی و مینوی و به شکل بی‌اندیشه، بی‌جنبش و لمس نشدنی در جهان برین بودند. دوره سه هزار سالة دوم، مینو تبدیل به گیتی می­شود؛ به این شکل که آفرینش از حالت روحانی به حالت مادی و جسمانی مبدل می­گردد. آفریدگان در این دوره، بدون گناه در حالت بهشتی روی زمین به سر می­بردند و در سه هزار سالة سوم با آمدن اهریمن، دوران آمیختگی و کشمکش دایمی انسان‌ها و قوای اهریمن آغاز می شود. در پایان این هزارة سوم زرتشت متولد می­شود[8] و با تولد او سه هزارة آخر هستی آغاز می‌شود. در سه هزار ساله چهارم، سه موعود مزدیسنان به فاصلة هزار سال از یکدیگر ظهور خواهند کرد.[9] در نقل دوم آمده است: «در سه هزاره اول، اهورا مزدا عالم فروهر، یعنی عالم روحانی را بیافرید، که عصر مینوی جهان بوده است. در سه هزاره دوّم از روی صور عالم روحانی، جهان جسمانی خلقت یافت. در این دوره، امور جهان و زندگی مردمان فارغ از گزند و آسیب بود و به همین دلیل عصر طلایی تاریخ دینی مزدیسنان نامیده می­شود. سه هزاره سوم، دوران شهریاری شهریاران و خلقت بشر و طغیان و تسلط اهریمن است. زرتشت درست در آغاز هزاره اول از دوران چهارم زاده شد؛ یعنی هنگامی که بنابر سنّت دوران واپسین از چهار دورۀ عمرجهان بود.»[10] در هر دو نقل، محتوا یکی است، اگر چه تعابیر متفاوت مشاهده می­شود، ولی عمده­ترین نقطه افتراق در دو نقل، تولد زرتشت است که در نقل اول، تولد او را در پایان سه هزاره‌ سوم می­خواند، در حالی‌که در نقل دوم، تولد زرتشت را ابتدای سه هزارة چهارم می‌داند. به هر حال، هزاره­گرایی در اندیشه زرتشتیان وجود دارد. -------------------------------------------------------------------------------- [1]. مری بویس، تاریخ کیش زرتشت، ترجمه همایون صنعتی زاده، انتشارات توس، 1374، ص391. [2] . Emil Benveniste [3]. امیل بنونیست، دین ایرانی بر پایه منتهای معتبر یونانی، ترجمه بهمن سرکاراتی، نشر قطره، سال 1377 ص‌70 به بعد. [4] . Nyberg [5]. نیبرگ، هنری ساموئل، دینهای ایران باستان، ترجمه سیف الدین نجم آبادی، ص‌387. [6]. زروان(zervan. Zurvan. Zarvan) در آیین ایرانی، تاریخی مبهم و طولانی دارد، در لوحه‌های بابلی مربوط به قرن پانزدهم ق. م از ایزدی به نام زروان سخن رفته است در اوستا نیز به اختصار از این ایزد یاد شده و در متون پهلوی هم درباره آن سخن رفته­است. در معتقدات زروانی، اهورا و اهریمن از زروان پدید آمدند، بدین ترتیب که خدای نخستین در مدت هزار سال قربانی‌ها کرد تا پسری برایش بیاید و نام او را اهورا مزدا نهد، اما عاقبت وی در مورد تاثیر قربانی خود به شک افتاد و این شک باعث شد که دو فرزند در بطن او پدید آید: اورمزد برای قربانی، و اهریمن برای شک. (به نقل از یاحقی، محمد جعفر، فرهنگ اساطیر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، نشر سروش، چاپ دوم، سال 1375، ص‌225). [7]. کریستین سن، آرتور، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، انتشارات دنیای کتاب، چاپ نهم، 1374 ص‌221. [8]. ر.ک: بندهش هندی، ترجمه رقیه بهزادی، ص‌21 نیبرگ، هنری ساموئل، دینهای ایران باستان، ترجمه سیف‌الدین نجم‌آبادی، صص9-28. [9]. در منابع و کتب زرتشتی و کتابهای که در این زمینه تالیف شده کیفیت تولد این موعود مطرح شده و حتی نام مادران آنهاذکر شده است. در دانشنامه‌ی مزدیسنا، جهانگیر اوشیدری، ص‌99 و در مینوی خرد، ترجمه احمد تفضّلی، ص‌87، و در دینکرت (دینکرد) کتاب هفتم، فقرات ص‌5-61 و سوشیانت در اندیشه، علی اصغر مصطفوی، ص‌89، این مطلب آمده است. [10]. رضی، هاشم، فرهنگ نامهای اوستا، ج 2، صص 771 و 772. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه