اگر پیامبران معصومند، چرا حضرت داوود (علیه السلام) در قضاوت عجله کرد و مرتکب خطا شد؟

داستان حضرت داوود ( علیه السلام ) در قرآن کریم چنین بیان شده است : « وَ هَلْ أَتاکَ نَبَأُ الْخَصْمِ إِذْ تَسَوَّرُوا الْمِحْرابَ . إِذْ دَخَلُوا عَلى داوُدَ فَفَزِعَ مِنْهُمْ قالُوا لا تَخَفْ خَصْمانِ بَغى بَعْضُنا عَلى بَعْضٍ فَاحْکُمْ بَیْنَنا بِالْحَقِّ وَ لا تُشْطِطْ وَ اهْدِنا إِلى سَواءِ الصِّراطِ . إِنَّ هذا أَخى لَهُ تِسْعٌ وَ تِسْعُونَ نَعْجَهً وَ لِىَ نَعْجَهٌ واحِدَهٌ فَقالَ أَکْفِلْنیها وَ عَزَّنى فِى الْخِطابِ . قالَ لَقَدْ ظَلَمَکَ بِسُؤالِ نَعْجَتِکَ إِلى نِعاجِهِ وَ إِنَّ کَثیراً مِنَ الْخُلَطاءِ لَیَبْغى بَعْضُهُمْ عَلى بَعْضٍ إِلاَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ قَلیلٌ ما هُمْ وَ ظَنَّ داوُدُ أَنَّما فَتَنَّاهُ حُسْنَ مَآبٍ » 1 « آیا داستان شاکیان ، هنگامى که از محراب ( داوود ) بالا رفتند به تو رسیده است ؟ ! در آن هنگام که ( بى مقدّمه ) بر او وارد شدند و او از دیدن آنها وحشت کرده ، گفتند : نترس ، دو نفر شاکى هستیم که یکى از ما بر دیگرى ستم کرده اکنون در میان ما به حق داورى کن و ستم روا مدار و ما را به راه راست هدایت کن ! این برادر من است و او نود و نه میش دارد و من یکى بیش ندارم ، امّا او اصرار مى کند که : این یکى را هم به من واگذار و در سخن بر من غلبه کرده است ! » ( داوود ) گفت : « مسلّماً او با درخواست یک میش تو براى افزودن به میش هایش ، بر تو ستم نموده و بسیارى از شریکان به یکدیگر ستم مى کنند ، مگر کسانى که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده اند ولى عدّه آنان کم است . و داوود دانست که ما او را ( با این ماجرا ) آزموده ایم ، از این رو از پروردگارش طلب آمرزش نمود و به سجده افتاد و توبه کرد . ما این عمل را بر او بخشیدیم و او نزد ما داراى مقامى والا و سرانجامى نیکو است » . این آیات منافاتى با عصمت انبیا ( علیهم السلام ) ندارد زیرا : {J یک . J} خداوند متعال در آیه قبل از این آیات ، تصریح نموده که قضاوت حضرت داوود ( علیه السلام ) مثل قضاوت قاضیان دیگر از راه ظواهر و سوگند و شاهد و امثال این امور نبوده ، بلکه از راه قوّه خاصى بوده که خداوند متعال به او داده بود . مشهور بین علماى اسلام نیز همین است که آن جناب به علم غیب قضاوت مى نموده است یعنى خدا حکم درست را بر زبانش جارى مى ساخت . « وَ شَدَدْنا مُلْکَهُ وَ آتَیْناهُ الْحِکْمَهَ وَ فَصْلَ الْخِطابِ » 2 « و حاکمیتش را استوار کردیم و او را حکمت و داورى قاطع عطا کردیم » . پس آن جناب طبق معمول بدون طلب شاهد و بر اساس این که خدا حکم صحیح را بر زبانش جارى خواهد ساخت لب به سخن گشود . {J دو . J} در این قضیه ، حضرت داود قضاوت عادلانه اى انجام داد ، ولى مرتکب یک « ترک اولى » شد و آن شتابزدگى در اصل قضاوت است . البته شتابزدگى نه در حدّى که بر خلاف واجبات موازین قضا باشد . براى قاضى مستحب است که حدّاکثر دقّت را به خرج دهد . لیکن اگر حداکثر را رها کند و به حدّ متوسّط و یا حدّاقل لازم قناعت کند ، ترک اولى کرده است . از همین رو با مقاماتى که عصمت لازمه آن است مانند نبوّت منافاتى ندارد . با این حال حضرت داوود ( علیه السلام ) توبه نمود و خداوند استغفار و توبه او را پذیرفت . به عبارت دیگر حکمت داراى مراتب و درجاتى است . حضرت داوود ( علیه السلام ) درجه اى از حکمت را که مقتضى قضاوت عادلانه است ، دارا بود ، اگر چنین نبود هیچ تفاوتى بین پیامبر خدا و انسان هاى معمولى که در قضاوت هاى خود خطا مى کنند وجود نداشت . اما مرتبه بالاتر عصمت مرتبه ترک اولى است که داود فاقد آن مرتبه بوده است . {J سه . J} برخى گفته اند رأى داوود نوعى قضیه شرطیه و بر فرض صحّت سخن شاکى بوده است و در چنین مواردى نیازى به استماع سخنان طرف دیگر نیست . به عبارت دیگر مفاد سخن داوود ( علیه السلام ) این بوده که : « اگر آنچه مى گویید درست باشد ، پاسخ آن این است که او با درخواست خود بر تو ستم نموده است » . شبیه این مسئله را در پاسخ به استفتائات مردم از سوى مراجع عظام تقلید به وفور مى توان یافت . {J چهار . J} گواه بر این که از داوود در این جا گناهى سر نزده ، این است که قرآن او را پس از چنین داورى به داشتن مقام والا و سرانجام نیکو یاد کرده ، و سپس فرمان مى دهد میان مردم به عنوان خلیفه خدا داورى کند . 3 دنیایى آن ، در آن راه ندارد یعنى مانند حالت خواب ، افرادى را این چنین دیده و بینشان قضاوت فرموده است . روشن است که عالم تمثّل مانند عالم خواب محلّ تکلیف نیست . ظرف تکلیف تنها در عالم بیدارى و عالم مادى است و در چنین عالمى هم حادثه فوق اتفاق نیافتاده است . {J شش . J} اکثر مفسّران بر اساس روایات ، معتقدند دو نفرى که براى قضاوت بر داوود وارد شدند ، ملائکه خدا بودند . خدا آنان را به سوى وى فرستاد که بر او تمثّل یافته ، امتحانش کنند ، تا بداند که قضاوت خارق العاده او از جانب خداست و اگر خدا لحظه اى دست از پشتیبانى او بردارد ، او نیز مانند اکثر مردم به خطا مى رود . برخى از قراین غیر عادى بودن ماجرا به شرح زیر است : الف . اگر قضیه رخدادى طبیعى بود باید آن اشخاص ، از راه طبیعى بر داوود وارد مى شدند ، نه این که از دیوار بالا رفته و بدون اطلاع بر او وارد مى شدند به طورى که او را دچار دلواپسى کنند . ب . اگر مسئله امرى عادى بود ، داوود از کجا فهمید که جریان صحنه اى براى امتحان وى بوده است ؟ ج . از جمله H « فَاحْکُمْ بَیْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَ لا تَتَّبِعِ الْهَوى » E برمى آید که خداى تعالى او را با این صحنه بیازمود تا راه داورى را به او یاد بدهد و او را در خلافت و حکمرانى در بین مردم آزموده سازد . این موارد نشان مى دهند که مراجعه کنندگان فرشتگانى بوده که به صورت بشرى متمثّل شده اند . در نتیجه واقعه مذکور چیزى بیش از یک تمثّل نظیر رؤیا نبوده است . پس خطاى او در عالم تمثّل بوده که در آنجا تکلیف نیست و با عصمت نیز منافات ندارد . 4 {J توبه داوود J} اکنون این سؤال پدید مى آید که اگر ماجراى حضرت داوود تمثّلى بیش نبوده ، استغفار و توبه او چه معنا دارد ؟ یعنى همانطور که وقوع توبه از جانب آدم ( علیه السلام ) در زمانى صورت گرفت که هنوز وى در عالم بهشت بود ، گرچه دیگر آن موقعیت را نداشت ، داوود هم در همان عالَم تمثّل توبه و استغفار نمود و هر دو عالَم جاى تکلیف نمى باشد . بنابراین خطاى در تکلیف اساساً صورت نگرفته است . 5 البتّه این احتمال نیز پذیرفتنى است که داوود به خاطر خطایى که در عالم تمثّلات کرده است ، در جهان مادّى استغفار کرده باشد . این مانند کسى است که در خواب مى بیند خطایى کرده و به محض بیدار شدن استغفار مى کند ، و امثال این امور در میان اولیاى خدا رایج است . ( 1 ) ص ( 38 ) ، آیات 25 - . 21 ( 2 ) ص ( 38 ) ، آیه . 20 ( 3 ) منشور جاوید ، جعفر سبحانى ، ج 12 ، ص 752 مفاتیح الغیب ، فخر رازى ، ج 26 ، ص 194 پیام قرآن ، مکارم شیرازى ، ج 7 ، ص . 132 ( 4 ) پاسخ هاى دیگرى نیز در این زمینه وجود دارد . . ک : الکاشف ، محمدجواد مغنیه ، ج 6 ، ص . 473 ( 5 ) ترجمه المیزان ، ج 1 ، ص 178 و ج 17 ، ص . 603 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه