با سلام و احترام خدمت شما ، چنین مطلبی صحت ندارد و اولین جرقه های مبارزه با رژیم پهلوی توسط جمعیت فدائیان اسلام در سال ۱۳۲۴ زده شد و گروههای مذهبی اولین گروههایی بودند که در عرصه مبارزه با رژیم ستمشاهی وارد شدند. جمعیت فدائیان اسلام توسط سید مجتبی میر لوحی (نواب صفوی) با هدف مقابله با بی دینی تأسیس گردید و در در اولین اقدام خود در سال ۱۳۲۴ ، احمد کسروی را به دلیل ارتداد و توهین به مقدسات اسلامی ترور کردند . فدائیان اسلام در ادامه فعالیت‌های خود، سیاست ترور انقلابی افراد فاسد رژیم شاهنشاهی را پی گرفته و هژیر، وزیر دربار، به دست سید حسین امامی در سال ۱۳۲۸ ترور شد.

با سلام و احترام خدمت شما ، چنین مطلبی صحت ندارد و اولین جرقه های مبارزه با رژیم پهلوی توسط جمعیت فدائیان اسلام در سال 1324 زده شد و گروههای مذهبی اولین گروههایی بودند که در عرصه مبارزه با رژیم ستمشاهی وارد شدند. جمعیت فدائیان اسلام توسط سید مجتبی میر لوحی (نواب صفوی) با هدف مقابله با بی دینی تأسیس گردید و در در اولین اقدام خود در سال 1324 ، احمد کسروی را به دلیل ارتداد و توهین به مقدسات اسلامی ترور کردند . فدائیان اسلام در ادامه فعالیت‌های خود، سیاست ترور انقلابی افراد فاسد رژیم شاهنشاهی را پی گرفته و هژیر، وزیر دربار، به دست سید حسین امامی در سال 1328 ترور شد. امامی پس از آن به اعدام محکوم شد. آنان در ادامه کار در نهضت ملی شدن نفت مشارکت فعالی داشته و یکی از موانع اصلی ملی شدن نفت را که رزم آرا بود توسط خلیل طهماسبی به قتل رساندند. در پی این حادثه با تصویب مجلس شورای ملی و سنا، صنعت نفت ملی شد. پس از رزم آرا، حسین علاء نخست وزیر شد؛ اما به دلیل مخالفت آیت اللَّه کاشانی و نواب صفوی کنار رفت و دکتر محمد مصدق دولت را به دست گرفت. اما دولت مصدق با افکار و اندیشه‌های فدائیان فاصله داشت از جمله اینکه دولت مصدق بر خلاف فدائیان اسلام، دغدغه تشکیل حکومت اسلامی را نداشت. دغدغه اصلی دولت مصدق نجات کشور از سلطه انگلیس و خلع ید از شرکت نفت انگلیس و ایران بود دکتر مصدق گفت:« من نه مرد مدعی حکومت اسلامی هستم و نه می‌خواهم همیشه حاکم و نخست وزیر شما باشم، مجال دهید وبگذارید تا قضیه نفت را حل کنم.» (جعفریان، رسول، جریان ها و سازمان های مذهبی – سیاسی ایران، تهران : مرکز اسناد انقلاب اسلامی ،1383،ص 182) تیرگی روابط فدائیان با دولت مصدق موجب شد تا نواب به زندان بیفتد و مدت بیست ماه از بیست و هشت ماه نخست وزیری مصدقرا در زندان به سر برد. فدائیان که دکتر سید حسین فاطمی وزیر امور خارجه دکتر مصدق را در دور کردن دولت ملی از دین و آیین مؤثر می‌دانستند و علت سختگیری بر فدائیان و نواب را وی می‌دانستند، اقدام به ترور وی نمودند که این کار به دست محمد مهدی عبد خدایی صورت گرفت و منجر به زخمی شدن وی شد و عبد خدایی و جمعی از فدائیان به زندان افتادند. (همان، ص 183-184) روابط فدائیان اسلام با آیت اللَّه کاشانی نیز در این زمان به دلیل حمایت آیت اللَّه کاشانی از مصدق به دلیل اولویت مسأله نفت و قطع دست انگلستان از تسلط بر منابع نفتی کشور، تیره شد. با شکل گیری کودتای 28 مرداد 1332 نواب به موضع‌گیری در قبال دولت زاهدی پرداخت. فدائیان پس از پیوستن ایران به پیمان نظامی سنتو، طرح ترور حسین علاء را که بار دیگر نخست وزیری را به دست گرفته بود، به اجرا در آورند. علاء در مجلس فاتحه آقا مصطفی پسر آیت اللَّه کاشانی در 25 آبان 1334 به دست مظفرعلی ذوالقدر ترور شد؛ اما جان سالم به در برد. در پی این حادثه، وی و نواب صفوی، سید محمد واحدی و خلیل طهماسبی و عبدالحسین واحدی و تعدادی دیگر از اعضای فدائیان اسلام دستگیر شدند. عبدالحسین واحدی ضمن درگیری با تیمور بختیار فرماندار نظامی تهران به دست او به شهادت رسید و بقیه در یک دادگاه نظامی محاکمه و به اعدام محکوم شدند و در روز 27 دی ماه 1334 نواب صفوی به همراه تعدادی از یارانش به شهادت رسیدند و برخی دیگر از اعضای فدائیان اسلام نیز به زندان محکوم شدند. (امینی ، داود ، جمعیت فدائیان اسلام، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1381 ، ص 322-345) فدائیان اسلام یکی از گروه‌های مهم تأثیر گذار در دهه 30 و40 محسوب می‌گردند که مواضع و دیدگاه‌ها و عملکرد آنان الهام بخش گروه‌های دیگر شد و همانگونه که مقام معظم رهبری فرمودند نخستین جرقه‌های سیاسی و مبارزاتی ایشان توسط مجاهد بزرگ شهید «سید مجتبی نواب صفوی» در ذهن ایشان زده شد «آن کسی که در دوره جوانی من خیلی روی من اثر گذاشت، در درجه اوّل، مرحوم «نوّاب صفوی» بود. آن زمانی که ایشان به مشهد آمد، حدوداً پانزده سالم بود. من به‌شدّت تحت تأثیر شخصیت او قرار گرفتم و بعد هم که از مشهد رفت، به فاصله چند ماه بعد، با وضع خیلی بدی شهیدش کردند. این هم تأثیر او را در ما بیشتر عمیق کرد» (بیانات در دیدار جمعی از جوانان. 7/2/1377) البته در کنار جمعیت فدائیان اسلام ، جامعه مدرسین حوزه علمیه نیز تشکیل شده بود ، اما ورود آنها به عرصه فعالیت سیاسی به دهه چهل برمی گردد. پس از تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی در 16 مهر 1341 و سپس اعلام اصول شش‌گانه «انقلاب سفید» از سوی شاه که به شکل گیری نهضت روحانیت انجامید اعضای جامعه مدرسین نیز به فعالیت در امور سیاسی پرداختند و متعاقب آن، برخی از اعضای این جامعه بازداشت شدند، عده‌ای نیز متواری و برخی دیگر دستگیر و تبعید شدند . جمعیت هیأت‌های مؤتلفه اسلامی نیز که در سال 1342 از ائتلاف گروه‌هایی از بازاریان متدین و مکان‌های مذهبی به وجود آمد از دیگر گروههای مذهبی شاخص در مبارزه با رژیم ستشماهی است . مبارزه گروههای لیبرال با رژیم پهلوی به دهه چهل و تشکیل نهضت آزادی باز می گردد . نهضت آزادی در 1340 از ترکیب دو جناح ملی و مذهبی به وجود آمد. در شرایط خفقان پس از کودتای 28 مرداد 1332، که جبهه ملی به رهبری دکتر محمد مصدق از هم پاشید، شماری‌از مخالفان با عنوان «نهضت مقاومت ملی» گرد هم آمدند و فعالیت‌های ضعیفی برای زنده نگه داشتن نهضت ملی راه انداختند. این افراد عبارت بودند از دو روحانی برجسته به نام‌های آیت اللَّه سیدمحمود طالقانی و آیت اللَّه سید رضا زنجانی و برخی نیروهای ملی- مذهبی مانند یداللَّه سبحانی، مهدی بازرگان، منصور و رحیم عطایی و حسن نزیه. نهضت آزادی ایران از درون همین گروه در 27 اردیبهشت 1340 به وجود آمد. (جعفریان، رسول، جریان ها و سازمان های مذهبی – سیاسی ایران، پیشین، ص 342) این تشکیلات اساساً بر پایه اندیشه‌های دکتر مصدق و با کسب نظر از وی بنا شده است. مهندس بازرگان در این‌باره می‌گوید: «تشکیلات و پایه‌های اصلی نهضت را با کسب نظر از آقای دکتر مصدق ریخته‌اند...» (مجله روشنفکر، 25 خرداد سال 40) در مرامنامه نهضت آمده است: «ما مسلمان، ایرانی، تابع قانون اساسی و مصدقی هستیم» (سلطانی، مجتبی، خط سازش، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1363، 252) در اصول اعلام شده آن‌ها به مسلمان بودن اشاره شده ولی اسلام به عنوان یک مکتب جامع با اهداف و برنامه‌های مشخص مطرح نیست، بلکه مسلمانی به عنوان یک انگیزه و عامل مورد استفاده در فعالیت‌های سیاسی مطرح است . در حقیقت ایدئولوژی و تفکر سیاسی لیبرال‌های مذ هبی و نهضت آزادی چیزی غیر از تفکر ملی گراها نبوده و تنها در مسایل فردی و نیز به خاطر اختلافات درون گروهی و استفاده از مذهب در فضای سیاسی ایران بود که مهندس بازرگان و همفکرانش، جناح دینی جبهه ملی را با عنوان نهضت آزادی سامان دهی کردند. از نظر سیاسی دیدگاه حکومتی لیبرال‌های مذهبی با تأکید و اعتقادی که به سلطنت داشتند تفاوتی چشمگیر با لیبرال‌های سکولار نداشته و با وجود تأکید بر سیاسی بودن اسلام و دخالت دین در امور سیاسی، هدف نهایی خود را حکومتی دموکراتیک و لیبرال می‌دانستند . (امیری ، جهاندار ، لیبرالیسم ایرانی ، بررسی جریان های راست در ایران ، تهران ، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ، 1388، ص 260- 261) حضور آیت اللَّه طالقانی در جمع اعضای نهضت، آنان را به روحانیت و مبانی اصیل دینی نزدیک‌تر می‌کرد اما نهضت آزادی به تدریج در طول حیات خود از روحانیت فاصله گرفت و نه تنها در مسایل سیاسی و اجتماعی، بلکه اساسا در دین‌شناسی و تفسیر قرآن و فهم دین رویکردی گسسته از عالمان و دین‌شناسان برگزیده سرچشمه می‌گرفت . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه